سبک زندگی عاشورایی: تفاوت میان نسخه‌ها

عاشورا، الهام‌بخش شیعیان در سراسر جهان بوده و تفکر اجتماعی، فرهنگی، علمی، هنری و فناوری شیعیان از عاشوار اثر پذیرفته است. حرکت‌های اصلاحی و انقلابی زیادی در تاریخ اسلام به‌ویژه انقلاب اسلامی ایران در 1357ش، از عاشورا الهام گرفته و ادبیات و موسیقی، دیوارنگاری‌ها، نقاشی‌ها، شمایل‌نگاری‌ها و خوشنویسی‌ها نیز در میان شیعیان، تجلی‌گاه فرهنگ عاشورایی است.  

واژۀ عربی «عاشورا» از ریشۀ «عَشَر» در لغت به‌معنای «روز دهم محرم» آمده است که به تصریح برخی لغت‌شناسان، نامی اسلامی بوده و چنین وزنی یعنی وزن «فاعولا» در زبان عربی فقط در این مورد وجود دارد.<ref>ابن‌اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج3، ص238.</ref>  عاشورا در فرهنگ شیعه، روز دهم محرم، روز شهادت حسین بن علی ‌و یاران او در کربلا است.<ref>کلینی، الکافی، 1407ق، ج1، ص463.</ref>  همچنین این واژه به آیین‌های سوگورای برای بزرگداشت شهادت امام حسین اطلاق شده<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1067785/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%8 صادق‌نیا و ربانی، «تحلیل کارکردی سوگواری‌های محرم در ایران پس از انقلاب»، 1393ش، ص75 .] </ref>  و برزگ‌ترین روز سوگواری و مصیبت محسوب می‌شود؛<ref>جمعی از نویسندگان، دانشنامۀ مهدویت، ج1، ص453.</ref>  اما عاشورا به لحاظ مفهومی و اثرگذاری آن بر زندگی مسلمانان به‌ویژه شیعیان، فراتر از نام یک‌روز و آداب و رسوم عزدارای بوده، یک فرهنگ غنی و محور سبک زندگی است که از آن به فرهنگ و سبک زندگی عاشورایی تعبیر می‌شود.<ref>جمعی از نویسندگان، فرهنگ عاشورایی،1382ش، ج1، ص10. </ref>   

در منابع حدیثی سنی و شیعه آمده است که «عاشورا» از زمان حضرت موسی تا دورۀ پیامبری حضرت محمد مورد تعظیم بوده و از ایام‌الله شمرده می‌شده است.<ref> [https://ensani.ir/fa/article/53515/%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7-2- استادی، «پیشینۀ عاشورا (2)»، وب‌سایت پرتال جامع علوم انسانی.]</ref>  در عصر جاهلیت روز عاشورا را به‌عنوان عید می‌شناختند و در آن به جشن و سرور و پوشیدن لباس‌های نو، خضاب و چراغانی منازل می‌پرداختند. همچنین روزه گرفتن در آن روز، مورد توجه بود اما با ظهور اسلام و وجوب روزۀ ماه رمضان، آن روزه نسخ و عاشورا متناسب با نظام فکری اسلام، معنادار شد.<ref>محدثى، فرهنگ عاشورا، 1388ش، ص۲۷۶.</ref>   

عاشورا در تاریخ اسلام به‌ویژه در فرهنگ شیعه، به‌عنوان شعار و مفهوم سازنده و آگاهی‌دهنده مطرح است و از نظر اهمیت، در ردیف بعثت پیامبر اسلام و عید غدیر محسوب می‌شود؛<ref>[https://ensani.ir/fa/article/53503/%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7-1- استادی، «پیشینۀ عاشورا (1)»، وب‌سایت پرتال جامع علوم انسانی.]</ref>  زیرا به گفتۀ آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، اگر ‌عاشورا و فداکارى عظیم امام حسین در تاریخ اسلام پیش نمى‌آمد، دین اسلام به‌طور یقین دچار انحراف می‌شد و چیزى از حقیقت و نورانیت اسلام، باقى نمی‌ماند.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/08/10/546260/%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%DA%A9%D9%84-%DB%8C%D9%88%D9%85-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%DA%A9%D9%84-%D8%A7%D8%B1%D8%B6-%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D8%A7% «تفسیر کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا در بیان امام خامنه‌ای»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>  به‌همین دلیل، مورخان عاشورا را از جملۀ رویدادهای کم‌نظیر عالم دانسته‌اند که از نظر کیفیت، بزرگی مصیبت، جاودانگی آن در یادها و آثار مختلفی که در پی داشته است، با هیچ رویداد دیگری قابل مقایسه نیست و برای هیچ رویدادی در تاریخ بشر، در حد عاشورا وقت و هزینه صرف نشده و مردم در هیچ مصیبتی به این میزان هم‌نوایی نکرده‌اند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/103790/%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7 «اهمیت بزرگداشت قیام عاشورا»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.] </ref>  

مراسم عاشورا به آداب و رسوم عزاداری اطلاق می‌شود که هر ساله در ماه محرم و صفر، به‌ویژه در دهۀ اول محرم و روز عاشورا برای بزرگداشت شهادت امام حسین و یاران او برگزار می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1067785/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%8 صادق‌نیا و ربانی، «تحلیل کارکردی سوگواری‌های محرم در ایران پس از انقلاب»، 1393ش، ص75.]</ref>   

آداب و سنن مرتبط با آیین عاشورا در مناطق مختلف جهان و حتی شهرهای مختلف یک کشور نیز متفاوت و متنوع است؛ اما به‌صورت عموم، آداب و رسوم رایج در آیین عاشورا عبارتند از: نوحه‌خوانی، مرثیه‌خوانی، تعزیه و شبیه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی، برپایی مجالس در اماکن مقدس و تشکیل هیئت‌ها در ایام محرم، نذری و صدقه‌دادن و اطعام مردم، سقایی، چای، آب و شربت‌دادن به مردم، ساختن حسینیه و تکیه، ترک بعضی کارهای مباح در ایام عاشورا مثل عروسی، ازدواج، آرایش، تمیزکردن و جاروکردن خانه، پرداختن به کسب‌وکار و دوخت‌ودوز و خانه‌تکانی، یاد امام حسین هنگام نوشیدن آب، پوشیدن لباس سیاه، سیاه‌پوش‌کردن اماکن و گذرگاه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها، مالیدن گِل بر پیشانی و سر، پاشیدن کاه و خاشاک بر سر، راه انداختن دسته‌های عزاداری در خیابان‌ها، برپایی مراسم شام غریبان، برگزاری مجالس مقتل‌خوانی و زیارت عاشورا، طشت‌گردانی، تهیه و آذین‌بندی طوق‌ها، علم‌ها، علامت‌ها و نخل‌ها، پختن آش نذری، سفره‌انداختن، زیارت رفتن، گرامی‌داشت اربعین، سربرهنه و پای برهنه بودن در عذای حسینی به‌ویژه در روز عاشورا و اربعین.<ref>محدثى، فرهنگ عاشورا، 1388ش، ص417.</ref>  

عنصر منطق و عقل در عاشورا، در کلام و کنش امام حسین از هنگام حضور در مدینه تا روز شهادت او در کربلا متجلی شده است. بر اساس این منطق، هرگاه اساس دین در معرض خطر بود و شرایط مناسب وجود داشت، وظیفه‌ مسلمان، «اقدام» است؛ اگرچه این اقدام، در بالاترین حد برای انسان خطرآفرین باشد.

بیشتر ادبیات عاشورایی، اشعار و مرثیه‌هایی هستند که توسط شاعران مختلف سروده‌ شده‌اند. در منابع بیش از ۵۰۰ شاعر عاشورایی از قرن اول تا قرن ۱۵ قمری ثبت شده است<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامۀ امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۱۸۷.</ref>  که شاعران معروفی مانند کمیت اسدی، سید حمیری و دعبل خزاعی در بین آنها دیده می‌شوند.<ref>احمدی بیرجندی، تأثیر فرهنگ عاشورا بر هنر و ادبیات فارسی، 1381ش، ص۳۷.</ref>  در زبان فارسی نیز شاعران مشهوری مانند باباطاهر، ناصر خسرو، سنائی غزنوی، عطار نیشابوری، خواجوی کرمانی، صائب تبریزی و محتشم کاشانی بر غنای اشعار حسینی افزودند. برخی از محققان، در بررسی‌های خود، تا قرن ۱۳ قمری، 72 شاعر فارسی‌زبان را شناسایی کرده‌اند که در مورد امام حسین شعر گفته‌اند. آنها از میان شاعران معاصر نیز 236 شاعر فارسی‌زبان را یافته‌اند که در اشعار خود به شهادت امام حسین توجه کرده‌اند.<ref>حجازی، حسین‌ بن علی در آیینۀ شعر، 1381ش، ص۶۱-۶۸</ref>  برخی از پژوهشگران معتقدند که در دوران 40 سالۀ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بيش از هزار سال گذشته، شعر عاشورايي سروده شده كه از نظر كيفي نیز قابل توجه است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83064498/%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%8A%D9%8A-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%A8%D9%8A%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%B9%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8 «اشعار عاشورايي پس از انقلاب بيش از شعرهاي عاشورا در هزار سال»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>  

# محبوبیت خاندان امام علی؛  

# انقلاب اسلامی ایران در 1357ش نیز از محتوای عاشورا الهام گرفته است. قبل از انقلاب اسلامی، ظلم و فساد، حاکمیت داشت و آموزه‌های اسلام در جامعۀ ایران با چالش روبرو می‌شد. امام خمینی با الهام از عاشورا، روح حماسه و عزت دینی را در مردم دمید و انقلاب اسلامی را به پیروزی رساند.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، 1376ش، ص279-286.</ref>   

# حیوانات: اسب سفید، شتر، شیر، گوسفند و کبوتر؛  

پرچم‌های عاشورایی در مذهب شیعه نماد ارادت و نشان عزا است که به‌شکل مستطیل یا مثلث و به رنگ سیاه، سبز، سرخ و سفید ساده و یا نقش‌دار با نوشته‌های از آیات قرآنی یا جملاتی از دعا تهیه می‌شود.<ref>قپانداران، «نماد و نشانه‌ها در فرهنگ عاشورایی ایران»، 1400ش، ص526</ref>  

فرهنگ عاشورا در سبک معماری و ایجاد بناهای ویژه اثرگذار بوده است. برای مثال، حسینیه و تکیه از جلوه‌های خاص گفتمان عاشورایی بوده که برای اقامۀ عزاداری امام حسین و زنده نگهداشتن نهضت عاشورا به وجود آمده است. در این اماکن بسیاری از وقایع عاشورا در کتیبه‌نگاری‌ها، خوشنویسی‌ها، کاشی‌کاری‌ها و نقاشی‌ها نماد‌پردازی شده است. همچنین مساجد شیعیان علاوه‌بر مکان عبادت، جلوه‌گاه فرهنگ عاشورایی در نحوۀ طراحی، تزیین، ابعاد، جانمایی در فضای شهر، تزیین‌های هنری و کتیبه‌نگاری است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/83840/%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%8C%D8%A7%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%86-%D9%88-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D «تأثیر تشیع بر ابنیه، اماکن و زیارتگاه‌های مذهبی ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.] </ref>   

عنصر آب در عاشورا به یک خرده‌فرهنگ تبدیل شده و به آن معنای قدسی و نمادین داده که یادآور ایمان، فداکاری، محبت و شهادت ابوالفضل العباس محسوب می‌شود. از طرف دیگر، معنای قدسی آب در فرهنگ عاشورایی باعث به وجود آمدن «سقاخانه»، «سنگاب»، «آب انبار» و «سقانفار» شده است که هر کدام با معماری و نمادپردازی‌های هنری، معنوی و زیبایی‌شناختی مذهبی، جلوۀ خاص به سیمای شهر داده و بر ذهنیت و کنش روزمرۀ مردم اثرگذار بوده است. برای مثال، در باور بسیاری از مردم نوشیدن آب از سقاخانه‌ها، شفای درد جسمانی و آرام‌بخش روان است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/83840/%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%8C%D8%A7%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%86-%D9%88-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D «تأثیر تشیع بر ابنیه، اماکن و زیارتگاه‌های مذهبی ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.] </ref>   

===1. هیئت‌های عزاداری===

===2. راهپیمایی اربعین===

راهپیمایی اربعین حسینی که سالانه برگزار می‌شود و در کتاب رکوردهای گینس ثبت شده است، بزرگترین تجمع انسانی در جهان خوانده شده که جمعیتی بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون نفر در آن شرکت می‌کنند.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/5309535/%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D8%AC%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7-%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%AF «بزرگترین تجمعات انسانی دنیا کدامند؟»، خبرگزاری مهر.]</ref>  

به نظر توماس کارلایل فیلسوف و مورخ انگلیسی، امام حسین و یاران او، ایمان استوار به خدا داشتند و در عمل ثابت کردند که تفوق عددی در جایی که حق با باطل روبه‌رو می‌شود، اهمیت ندارد.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، 1376ش، ص279.</ref>  

# قربانی کردن بهترین‌ها (خانواده)؛  

* «پیامدهای نهضت عاشور»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 23 تیر   

* 1402ش.