بدون خلاصۀ ویرایش
مهدی مهدوی (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «'''<big>حسینیه</big>'''؛ مکان ویژه‌ای برای سوگواری مذهبی شیعیان ==تعریف== دهخدا حُس...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:حسینیه‌اعظم.jpg|300px|thumb|left|حسینیه اعظم زنجان]] | |||
'''<big>حسینیه</big>'''؛ مکان ویژه‌ای برای سوگواری مذهبی شیعیان | '''<big>حسینیه</big>'''؛ مکان ویژه‌ای برای سوگواری مذهبی شیعیان | ||
==تعریف== | ==تعریف== | ||
دهخدا حُسَینیَه را به خانه‌ای که مخصوص اقامه عزای حسین بن علی بن ابی‌طالب است معنا کرده است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه حسینیه.</ref> عمید آن را مکانی برای برگزاری مراسم عزاداری امام حسین | دهخدا حُسَینیَه را به خانه‌ای که مخصوص اقامه عزای حسین بن علی بن ابی‌طالب است معنا کرده است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه حسینیه.</ref> عمید آن را مکانی برای برگزاری مراسم عزاداری امام حسین دانسته است.<ref>عمید، فرهنگ عمید، ذیل واژه حسینیه.</ref> | ||
<br> | <br> | ||
حسینیه در اصطلاح، اسم نسبتی است که روی مکان گذاشته شده است. یعنی محلی که منتسب به حسین است و در آن مراسم سوگواری، نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی امام حسین و یارانش برگزار می‌شود.<ref>[https://aghigh.ir/fa/news/43008/%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%DB%8C%D8%A7 «ویژگی‌های نمادی و معماری حسینیه‌ها و تکایا»، عقیق پایگاه اطلاع‌رسانی محافل مذهبی، ۱۳ آذر ۱۳۹۳.]</ref> | حسینیه در اصطلاح، اسم نسبتی است که روی مکان گذاشته شده است. یعنی محلی که منتسب به حسین است و در آن مراسم سوگواری، نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی امام حسین و یارانش برگزار می‌شود.<ref>[https://aghigh.ir/fa/news/43008/%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%DB%8C%D8%A7 «ویژگی‌های نمادی و معماری حسینیه‌ها و تکایا»، عقیق پایگاه اطلاع‌رسانی محافل مذهبی، ۱۳ آذر ۱۳۹۳.]</ref> | ||
| خط ۹: | خط ۸: | ||
در متون کهن، واژه حسینیه وجود ندارد. به نظر می‌رسد حسینیه در امتداد ساختار واژه‌های مسجد، زاویه و تکیه، بازتولید شده است؛ برخی زمان این بازتولید را عصر صفوی دانسته‌اند که برای نخستین بار در حوزه فرهنگی شیعیان ایران به‌وجود آمده است.<ref>فقیهی، آل‌بویه و اوضاع زمان ایشان، ۱۳۵۷ش، ص۴۶۶.</ref> وجه تمایز حسینیه از تکیه آن است که در تکیه‌ها معمولا سکویی برای اجرای تعزیه وجود داشته و محل تعزیه‌خوانی بوده است اما در حسینیه‌ها معمولا چنین سکویی وجود ندارد و فقط محل سینه‌زنی و عزاداری است.<ref>سلطان‌زاده، نائین: شهر هزاره‌های تاریخی، 1362ش، ص182.</ref> | در متون کهن، واژه حسینیه وجود ندارد. به نظر می‌رسد حسینیه در امتداد ساختار واژه‌های مسجد، زاویه و تکیه، بازتولید شده است؛ برخی زمان این بازتولید را عصر صفوی دانسته‌اند که برای نخستین بار در حوزه فرهنگی شیعیان ایران به‌وجود آمده است.<ref>فقیهی، آل‌بویه و اوضاع زمان ایشان، ۱۳۵۷ش، ص۴۶۶.</ref> وجه تمایز حسینیه از تکیه آن است که در تکیه‌ها معمولا سکویی برای اجرای تعزیه وجود داشته و محل تعزیه‌خوانی بوده است اما در حسینیه‌ها معمولا چنین سکویی وجود ندارد و فقط محل سینه‌زنی و عزاداری است.<ref>سلطان‌زاده، نائین: شهر هزاره‌های تاریخی، 1362ش، ص182.</ref> | ||
<br> | <br> | ||
در مناطق مختلف شیعه‌نشین، نام‌گذاری مکان‌های ویژه عزاداری برای امام حسین، تابع مناسبات و ادبیات محلی است. شیعیان عمان و بحرین از واژه مأتم، شیعیان پاکستان و شبه‌قاره از واژه امام‌باره، عاشورخانه و عزاخانه و در افغانستان از واژه منبر استفاده می‌کنند.<ref>توسلی، حسینیه‌ها ـ تکایا ـ مصلی‌ها در معماری ایران، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۸۲؛ جانب اللهی، تأثیر اماکن مذهبی بر بافت محلات سنتی شهرستان تفت، ۱۳۶۶ش، ص۱۵ـ۲۰؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل"Imam-bara"؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل “اِمامْ‌باره”؛ دایرةالمعارف جهان اسلام آکسفورد، ذیل واژه حسینیه؛ تاسی، ۵۳؛ فرهنگ، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی شیعیان افغانستان،1380ش، ص۳۰۸ـ۳۱۸؛ ولی، المساجد فی الاسلام، ص۱۲۵ـ۱۲۶.</ref> در ایرانِ معاصر غالب مکان‌هایی که برای برگزاری مراسم عزاداری امام حسین بنا می‌شود، حسینیه نامیده می‌شوند و حتی نام تکیه‌ها را در بازسازی به حسینیه تغییر می‌دهند.<ref>معتمدی، عزاداری سنتی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۱۰؛ شاطری، واژه‌نامه محرم، ۱۳۸۳ش، ص۳۳.</ref> | در مناطق مختلف شیعه‌نشین، نام‌گذاری مکان‌های ویژه عزاداری برای امام حسین، تابع مناسبات و ادبیات محلی است. شیعیان عمان و بحرین از واژه مأتم، شیعیان پاکستان و شبه‌قاره از واژه امام‌باره، عاشورخانه و عزاخانه و در افغانستان از واژه منبر استفاده می‌کنند.<ref>توسلی، حسینیه‌ها ـ تکایا ـ مصلی‌ها در معماری ایران، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۸۲؛ جانب اللهی، تأثیر اماکن مذهبی بر بافت محلات سنتی شهرستان تفت، ۱۳۶۶ش، ص۱۵ـ۲۰؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل"Imam-bara"؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل “اِمامْ‌باره”؛ دایرةالمعارف جهان اسلام آکسفورد، ذیل واژه حسینیه؛ تاسی، ۵۳؛ فرهنگ، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی شیعیان افغانستان،1380ش، ص۳۰۸ـ۳۱۸؛ ولی، المساجد فی الاسلام، ص۱۲۵ـ۱۲۶.</ref> در ایرانِ معاصر غالب مکان‌هایی که برای برگزاری مراسم عزاداری امام حسین بنا می‌شود، حسینیه نامیده می‌شوند و حتی نام تکیه‌ها را در بازسازی به حسینیه تغییر می‌دهند.<ref>معتمدی، عزاداری سنتی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۱۰؛ شاطری، واژه‌نامه محرم، ۱۳۸۳ش، ص۳۳.</ref> | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
بررسی منابع تاریخی نشان می‌دهد که اولین حسینیه‌ها در عاشورای 352ق در بازارها و سطح شهرها برپا شده است. این رسم در دوران آل‌بویه و به‌دستور معزالدوله دیلمی (ح334-356ق) آغاز شد و برای نخستین‌بار شیعیان آشکارا خیمه‌های سوگواری را برای امام حسین و یاران شهیدش برافراشتند. | بررسی منابع تاریخی نشان می‌دهد که اولین حسینیه‌ها در عاشورای 352ق در بازارها و سطح شهرها برپا شده است. این رسم در دوران آل‌بویه و به‌دستور معزالدوله دیلمی (ح334-356ق) آغاز شد و برای نخستین‌بار شیعیان آشکارا خیمه‌های سوگواری را برای امام حسین و یاران شهیدش برافراشتند. | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۵: | ||
<br> | <br> | ||
در برخی شهرهای ایران مثل یزد، کاشان و اصفهان حسینیه‌ها در مرکز محله و شهر هستند و تعزیه نیز در آن‌ها برگزار می‌گردد. در دوران صفویه این مراکز به مناسبت اجرای مراسم عزاداری امام حسین، به حسینیه معروف و نامیده شد اما در دوران قاجار اگر مکانی را برای تعزیه می‌ساختند یا نخستین بار برای عزاداری بنا می‌کردند، آن را تکیه می‌نامیدند.<ref>سلطان‌زاده، نائین: شهر هزاره‌های تاریخی، 1362ش، ص182.</ref> | در برخی شهرهای ایران مثل یزد، کاشان و اصفهان حسینیه‌ها در مرکز محله و شهر هستند و تعزیه نیز در آن‌ها برگزار می‌گردد. در دوران صفویه این مراکز به مناسبت اجرای مراسم عزاداری امام حسین، به حسینیه معروف و نامیده شد اما در دوران قاجار اگر مکانی را برای تعزیه می‌ساختند یا نخستین بار برای عزاداری بنا می‌کردند، آن را تکیه می‌نامیدند.<ref>سلطان‌زاده، نائین: شهر هزاره‌های تاریخی، 1362ش، ص182.</ref> | ||
==کارکرد== | ==کارکرد== | ||
در حسینیه فعالیت‌ها و مراسم مختلفی برگزار می‌گردد و محلی | در حسینیه فعالیت‌ها و مراسم مختلفی برگزار می‌گردد و محلی برای برپاداشتن مراسم تعزیه‌خوانی، عزاداری، روضه‌خوانی، سینه‌زنی، اطعام (خیرات)، تشکیل مجالس دعا، مناجات و سایر مراسم مذهبی است.<ref>همایونی، حسینیۀ مشیر، ۱۳۷۱ش، ص10.</ref> برخی از پژوهشگران که حسینیه و تکیه را یکی دانسته‌اند، حسینیه را محل مخصوصی برای برگزاری تعزیه معرفی کرده و فضای داخلی حسینیه را همچون تکیه‌های قدیم توصیف کرده‌اند که اطراف آن ایوان و بالای ایوان‌ها شاه‌نشین قرار داشته و سکویی در وسط میدان به شکل گرد یا چهارگوش به ارتفاع نیم تا یک متر برای تعزیه‌خوانی قرار می‌گیرد. با این وصف، فرق حسینیه و مسجد آن است که طهارت برای ورود به مسجد لازم است اما برای حسینیه لازم نیست و به‌ویژه زن‌ها حتی با وجود عادت ماهیانه، اجازه ورود به حسینیه را دارند.<ref>همایونی، تعزیه و تعزیه‌خوانی، ۱۳۵۳ش، ص105.</ref> | ||
<br> | <br> | ||
از حسینیه‌ها به‌عنوان مرکز تجمع موقت مهاجران و کوچ‌کنندگان نیز استفاده می‌شود. همچنین حسینیه‌ها به‌عنوان زائرسرا و مسافرخانه رایگان نیز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند زیرا از نظر شرعی، محدودیت مسجد را ندارند.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۴ش، ص151.</ref> | از حسینیه‌ها به‌عنوان مرکز تجمع موقت مهاجران و کوچ‌کنندگان نیز استفاده می‌شود. همچنین حسینیه‌ها به‌عنوان زائرسرا و مسافرخانه رایگان نیز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند زیرا از نظر شرعی، محدودیت مسجد را ندارند.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۴ش، ص151.</ref> | ||
==سبک معماری== | ==سبک معماری== | ||
| خط ۳۰: | خط ۲۴: | ||
<br> | <br> | ||
بسیاری از حسینیه‌ها از نظر موقعیتِ بافت شهری، نقطه ارتباط اصلی میان خیابان‌ها بوده، بخش قابل توجهی از پیکره معماری شهر را تشکیل می‌دهند و مهم‌ترین فضای سرپوشیده هر محله هستند.<ref>سلطان‌زاده، نائین: شهر هزاره‌هاى تاریخى،1374ش. ص131.</ref> اما در شهر تفت، حسینیه‌های نوساز، دور از معابر عمومی و با هزینه اهالی محل برپا می‌شود و دارای قفل و بست و بنای دائمی است.<ref>جانب‌اللهی فیروزآبادی، «تأثیر اماکن مذهبی بر بافت شهرستان تفت»، مجموعه مقالات مردم‌شناسی، ۱۳۶۶ ش، ج ۳؛ ص17 و18.</ref> در بسیاری از شهرهای ایران، در مناسبت‌های خاص مانند ماه‌های محرم و صفر، حسینیه‌های موقت با داربست فلزی برپا شده و با برزنت پوشانده می‌شود. | بسیاری از حسینیه‌ها از نظر موقعیتِ بافت شهری، نقطه ارتباط اصلی میان خیابان‌ها بوده، بخش قابل توجهی از پیکره معماری شهر را تشکیل می‌دهند و مهم‌ترین فضای سرپوشیده هر محله هستند.<ref>سلطان‌زاده، نائین: شهر هزاره‌هاى تاریخى،1374ش. ص131.</ref> اما در شهر تفت، حسینیه‌های نوساز، دور از معابر عمومی و با هزینه اهالی محل برپا می‌شود و دارای قفل و بست و بنای دائمی است.<ref>جانب‌اللهی فیروزآبادی، «تأثیر اماکن مذهبی بر بافت شهرستان تفت»، مجموعه مقالات مردم‌شناسی، ۱۳۶۶ ش، ج ۳؛ ص17 و18.</ref> در بسیاری از شهرهای ایران، در مناسبت‌های خاص مانند ماه‌های محرم و صفر، حسینیه‌های موقت با داربست فلزی برپا شده و با برزنت پوشانده می‌شود. | ||
==نام‌گذاری حسینیه‌ها== | ==نام‌گذاری حسینیه‌ها== | ||
حسینیه‌هایی که توسط مردم یک شهر در شهر دیگری ساخته می‌شود به نام مردم همان شهری نامیده می‌شوند که آن حسینیه را بنا کرده‌اند؛ مانند حسینیه اصفهانی‌ها، تهرانی‌ها و قمی‌ها که در کربلا بنا شده‌اند.<ref>انصاری قمی، موقوفات ایرانیان در عراق، ص۸۳ـ۸۴؛ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۴ش، ص151.</ref> حسینیه‌ها گاهی بر اساس بانی و واقف نام‌گذاری می‌شوند مانند حسینیه سید محمد صالح در کربلا، حسینیه اصطهباناتی در نجف و حسینیه مومن‌علی یزدی در کاظمین.<ref>انصاری قمی، موقوفات ایرانیان در عراق، ص۱۰۱.</ref> گاهی به نام اصناف خوانده می‌شوند مانند حسینیه خیاط‌ها، حسینیه دباغ‌ها، حسینیه صباغ‌ها، هر سه در بیرجند<ref>رضایی، بیرجند نامه: بیرجند در آغاز سده چهاردهم خورشیدی، ص۱۲۶ـ۱۲۷.</ref> و حسینیه خرازها، نجارها، قنادها که در سبزوار هستند.<ref>محمدی، فرهنگ اماکن و جغرافیای تاریخی بیهق، ص۲۶۱.</ref> گاهی حسینیه به نام محله‌ای که در آن بنا شده نام‌گذاری می‌شود، مانند حسینیه ابیانه در نائین.<ref>سلطان‌زاده، نائین: شهر هزاره‌های تاریخی، ص۱۳۰.</ref> گاهی هم به نام امامان شیعه و معصومین نام‌گذاری می‌شوند.<ref>معتمدی، عزاداری سنتی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۵۱، ۱۶۵، ۱۶۸، ۱۸۰.</ref> | حسینیه‌هایی که توسط مردم یک شهر در شهر دیگری ساخته می‌شود به نام مردم همان شهری نامیده می‌شوند که آن حسینیه را بنا کرده‌اند؛ مانند حسینیه اصفهانی‌ها، تهرانی‌ها و قمی‌ها که در کربلا بنا شده‌اند.<ref>انصاری قمی، موقوفات ایرانیان در عراق، ص۸۳ـ۸۴؛ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۴ش، ص151.</ref> حسینیه‌ها گاهی بر اساس بانی و واقف نام‌گذاری می‌شوند مانند حسینیه سید محمد صالح در کربلا، حسینیه اصطهباناتی در نجف و حسینیه مومن‌علی یزدی در کاظمین.<ref>انصاری قمی، موقوفات ایرانیان در عراق، ص۱۰۱.</ref> گاهی به نام اصناف خوانده می‌شوند مانند حسینیه خیاط‌ها، حسینیه دباغ‌ها، حسینیه صباغ‌ها، هر سه در بیرجند<ref>رضایی، بیرجند نامه: بیرجند در آغاز سده چهاردهم خورشیدی، ص۱۲۶ـ۱۲۷.</ref> و حسینیه خرازها، نجارها، قنادها که در سبزوار هستند.<ref>محمدی، فرهنگ اماکن و جغرافیای تاریخی بیهق، ص۲۶۱.</ref> گاهی حسینیه به نام محله‌ای که در آن بنا شده نام‌گذاری می‌شود، مانند حسینیه ابیانه در نائین.<ref>سلطان‌زاده، نائین: شهر هزاره‌های تاریخی، ص۱۳۰.</ref> گاهی هم به نام امامان شیعه و معصومین نام‌گذاری می‌شوند.<ref>معتمدی، عزاداری سنتی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۵۱، ۱۶۵، ۱۶۸، ۱۸۰.</ref> | ||
==درآمدها و هزینه‌ها== | ==درآمدها و هزینه‌ها== | ||
هزینه‌های احداث و نگهداری حسینیه‌ها و برگزاری مراسم در آن‌ها را معمولا مؤمنان ثروتمند بر عهده می‌گیرند و محل درآمدی را نیز برای تأمین هزینه‌های پسینی آن، وقف می‌کنند. گاهی نیز مردم به‌صورت جمعی هزینه‌های حسینیه را تأمین می‌کنند. برخی، منزل خود را به‌طور دائم یا موقت به حسینیه تبدیل می‌کنند. در کنار انگیزه‌های والای دینی و معنوی برای پذیرش هزینه‌های حسینیه‌ها، انگیزه‌های فردی مانند نذر برای شفای بیماران یا کامیابی در امور مهم نیز مردم را برای مشارکت در تأمین هزینه‌های حسینیه‌ها برمی‌انگیزد.<ref>انصاری قمی، موقوفات ایرانیان در عراق، ص۸۳ـ۸۴؛ شهری باف، طهران قدیم، ج۲، ص۳۶۰؛ طعمه، کربلاء فی الذاکرة، ص۱۸۰ـ۱۸۱.</ref> | هزینه‌های احداث و نگهداری حسینیه‌ها و برگزاری مراسم در آن‌ها را معمولا مؤمنان ثروتمند بر عهده می‌گیرند و محل درآمدی را نیز برای تأمین هزینه‌های پسینی آن، وقف می‌کنند. گاهی نیز مردم به‌صورت جمعی هزینه‌های حسینیه را تأمین می‌کنند. برخی، منزل خود را به‌طور دائم یا موقت به حسینیه تبدیل می‌کنند. در کنار انگیزه‌های والای دینی و معنوی برای پذیرش هزینه‌های حسینیه‌ها، انگیزه‌های فردی مانند نذر برای شفای بیماران یا کامیابی در امور مهم نیز مردم را برای مشارکت در تأمین هزینه‌های حسینیه‌ها برمی‌انگیزد.<ref>انصاری قمی، موقوفات ایرانیان در عراق، ص۸۳ـ۸۴؛ شهری باف، طهران قدیم، ج۲، ص۳۶۰؛ طعمه، کربلاء فی الذاکرة، ص۱۸۰ـ۱۸۱.</ref> | ||
==حسینیه مجازی== | ==حسینیه مجازی== | ||
مراسم عزاداری و مراسم دیگری که معمولا در حسینیه برپا می‌شود، وقتی در فضای مجازی و به‌صورت آنلاین انجام شود و شرکت‌کننده‌ها از طریق فضای مجازی از آن بهره‌مند شوند، به آن فضا حسینیه مجازی اطلاق می‌شود. | مراسم عزاداری و مراسم دیگری که معمولا در حسینیه برپا می‌شود، وقتی در فضای مجازی و به‌صورت آنلاین انجام شود و شرکت‌کننده‌ها از طریق فضای مجازی از آن بهره‌مند شوند، به آن فضا حسینیه مجازی اطلاق می‌شود. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* انصاری قمی، محمدرضا، «موقوفات ایرانیان در عراق»، وقف: میراث جاویدان، سال۲، ش1 (بهار ۱۳۷۳)، ش۳ (پاییز ۱۳۷۳)، سال۳، ش۱ (بهار ۱۳۷۴). | * انصاری قمی، محمدرضا، «موقوفات ایرانیان در عراق»، وقف: میراث جاویدان، سال۲، ش1 (بهار ۱۳۷۳)، ش۳ (پاییز ۱۳۷۳)، سال۳، ش۱ (بهار ۱۳۷۴). | ||
| خط ۶۹: | خط ۵۴: | ||
* «ویژگی‌های نمادی و معماری حسینیه‌ها و تکایا»، عقیق پایگاه اطلاع‌رسانی محافل مذهبی، ۱۳ آذر ۱۳۹۳. | * «ویژگی‌های نمادی و معماری حسینیه‌ها و تکایا»، عقیق پایگاه اطلاع‌رسانی محافل مذهبی، ۱۳ آذر ۱۳۹۳. | ||
* همایونی، صادق، حسینیۀ مشیر، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۷۱ش. | * همایونی، صادق، حسینیۀ مشیر، تهران، [بی‌نا]، ۱۳۷۱ش. | ||
[[رده:ویکی‌زندگی]] | [[رده:ویکی‌زندگی]] | ||
[[آئین‌های ملی]] | [[رده:آئین‌های ملی]] | ||
[[اجتماعات آئینی]] | [[رده:اجتماعات آئینی]] | ||
[[خرده‌فرهنگ]] | [[رده: خرده‌فرهنگ]] | ||
[[نهادهای اجتماعی]] | [[رده: نهادهای اجتماعی]] | ||