حوزه علمیه قم: تفاوت میان نسخه‌ها

حوزه، واژه‌ای عربی به‌معنای ناحیه، مجتمع، قلمرو، جانب و مرکز است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D8%A9 دهخدا، «لغت‌نامه»، ذیل واژه حوزه؛] [https://www.vajehyab.com/amid/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه حوزه.]</ref> این واژه در منابع قرون میانه به همراه واژگان اسلام، مسلمین و مُلک به کار رفته است. برای اولین بار در اواخر عهد تیموریان در متون فارسی و در شرح احوال علما و طلاب علوم دینی، این واژه به همراه کلمۀ درس آورده شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/385541/%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AD-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C دانشیار، «اصطلاح حوزه علمیه: تاریخچه پیدایی و تحولات معنایی»، 1391ش، ص83.]</ref>  

واژۀ علمیه منسوب به علم است. دو واژۀ  حوزه و علمیه در کنار هم به مکان ويژۀ آموختن علوم و محل اجتماع علما و طالبان علم، گفته می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D8%A9 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه علمیة.]</ref> امروزه، حوزه علمیه به محل آموزش علوم اسلامی مانند حوزه علمیه قم، نجف و خراسان، اطلاق می‌گردد.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه حوزه.]</ref>  

در تاریخ اسلام، نخستین نهادهای آموزش دینی در شهرهای مکه و مدینه پدید آمد. حوزۀ مدینه پس از رسول اکرم، مرکزیت خود را حفظ کرد و در عصر امام باقر و امام صادق از رونق و گسترش چشمگیری برخوردار گردید.<ref>صافی‌گلپایگانی، سیر حوزه‌های علمی شیعه، 1390ش، ص29-30.</ref>

شهر قم نیز که از قدیمی‌ترین کانون‌های شیعیان به‌شمار می‌رود، در زمان ائمه، مرکز مهمی برای معرفی و گسترش مکتب تشیع بود.<ref> [http://ensani.ir/fa/article/305146/%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%82%D9%85 آقایی، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم»، 1391ش، ص15.]</ref>  این مرکزیت در سال 94ق و از زمان ورود اشعریان به شهر قم آغاز شد و پیروی از مذهب تشیع در نیمۀ اول از سده دوم هجری در قم رواج یافت. با تجمع شیعیان، محیط فرهنگی و اجتمـاعي قـم بـرای تبدیل به مرکزي علمی و استقبال از محدثان بزرگ و فقهای نامی آماده شد و جمع قابل توجهی از محدثان، به‌ويژه اشعریان در این شهر اجتماع کرده و حوزه‌های علمی اسلامی را تشکیل دادند. پژوهشگران و مورخان بر این باور هستند که تاریخ تأسیس حوزۀ قم به اواخر سده دوم هجری و اوایل سده سوم هجری باز می‌گردد.<ref>[https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=100894 زهره کاشانی، «تاریخ حوزه علمیه قم از تأسیس تا سده چهارم (تحلیلی بر زمینه‌ها و عوامل پیدایش و شکوفایی)»، 1388ش، ص72.]</ref>  

شیخ عبدالکریم حائری (1238-1315ش) در سال 1300ش، از اراک به قم مهاجرت کرد و به احیا و سازماندهی حوزه علمیه قم پرداخت.<ref>رضوی و دیگران، حوزه علمیه: تاریخ، ساختار، کارکرد، 1394ش، ص38-39.</ref> این واقعه، نقطۀ عطفی در تاریخ حوزۀ علمیه قم دانسته شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/305146/%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%82%D9%85 آقایی، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم»، 1391ش، ص17.]</ref>  

پژوهشگران، عواملی مانند به انحراف کشیده شدن مشروطه و چالش تجددخواهی و مشروعه‌خواهی، دخالت‌های انگلستان در امور داخلی ایران و قدرت‌گیری رضاخان را در آمدن شیخ عبدالکریم حائری به شهر قم و احیای حوزه‌ی علمیه قم با هدف حفظ پایگاه [[دین]] و نقش آن در تحولات سیاسی دانسته‌اند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/492315/%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%82%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1 دمرچلی، «علل و زمینه‌های احیای حوزه علمیه قم در دوره معاصر»، 1401ش، ص12.]</ref>  

* هدایت‌گری و اصلاح امور فردی و اجتماعی مردم بر اساس آموزه‌های اسلام؛<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه‌ی علمیه‌ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 1384ش، ص217.</ref>  

* ارتباط و همکاری با روحانیت کشور؛  

* تلاش برای احیاء و تقویت مساجد؛  

* حضور مؤثر و فعال در صحنه‌های سرنوشت‌ساز [[انقلاب اسلامی]] و نظام جمهوری اسلامی ایران؛ 

* ارتباط با دستگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و تلاش برای تحقق پیوند میان حوزه و دانشگاه؛  

* اعلام مواضع و تبیین شرایط و مسائل روز کشور برای مردم و ارائه توصیه‌ها و رهنمودهای لازم برای آنان؛  

* حمایت از اقشار مستضعف و محروم به‌منظور تحقق عدالت اجتماعی و حمایت از مظلومان جهان.<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه‌ی علمیه‌ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 1384ش، صص219-220.</ref>

* آقایی، عبدالرضا، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم» نشریه رشد آموزش تاریخ، دوره 14، پاییز 1391ش.

* دانشیار، مرتضی، «اصطلاح حوزه علمیه: تاریخچه پیدایی و تحولات معنایی»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، سال 45، شماره یکم، بهار و تابستان 1391ش.

* دمرچلی، علیرضا، «علل و زمینه‌های احیای حوزه علمیه قم در دوره معاصر»، تاریخنامه خوارزمی سال نهم، شماره 38، 1401ش.

* دهخدا، علی‌اکبر، «لغت‌نامه»، وب‌سایت واژه‌یاب، تاريخ بازدید: 7 دی 1401ش.

* رضوی، سید عباس و دیگران، حوزه علمیه: تاریخ، ساختار، کارکرد، تهران، کتاب مرجع، 1394ش.

* زهره کاشانی، علی‌اکبر، «تاریخ حوزه علمیه قم از تأسیس تا سده چهارم (تحلیلی بر زمینه‌ها و عوامل پیدایش شکوفایی)»، دو فصلنامه تربیت اسلامی، س4، ش8، بهار و تابستان 1388ش.

* شیرخانی، علی و عباس زارع، تحولات حوزه‌ی علمیه‌ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384ش.

* صافی گلپایگانی، علی، سیر حوزه‌های علمی شیعه، قم، مرکز نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی، 1390ش.

* عمید، حسن، «فرهنگ فارسی»، وب‌سایت واژه‌یاب، تاريخ بازدید: 7 دی 1401ش.