ارگ علیشاه: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>'''ارگ علیشاه؛'''</big> مرتفع‌ترین بنای آجری و بقایای مسجد علیشاه در شهر تبریز.

یکی از مرتفع‌ترین بناهای تاریخی شهر تبریز، ارگ علیشاه است که از جاذبه‌های دیدنی و تاریخی به‌جای‌مانده از دوره ایلخانی است.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/6327-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «معرفی ارگ تبریز»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 14 مرداد 1401ش.]</ref>  این بنا در ابتدا، مسجد بوده؛ اما به‌تدریج، نقش یک ارگ نظامی را ایفا کرده است. در اثر حوادث تاریخی و طبیعی تخریب‌های بسیاری در آن صورت گرفته و بخش باقی‌مانده از این مسجد، دیوار بلندی است که به ارگ علیشاه معروف است.<ref> [https://www.eligasht.com/Blog/travelguide/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D9%87/ . «ارگ علیشاه، شاهکاری از دوره ایلخانی در تبریز»، وب‌سایت مجله گردشگری اِلی‌گشت، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.]</ref>  این بنای ارزشمند در سال 1310ش، توسط وزرات فرهنگ و هنر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.<ref> . [http://ensani.ir/file/download/article/20101108145852-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C%20%D8%A8%D8%B1%20%D8%B7%D8%B1%D8%AD%20%DA%AF%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87%20%D8%B2%D9%86%DB%8C%20%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B7%D9%87%20%D8%A7%D8%B1%DA%AF%20%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87.pdf صدرایی‌نیا، یادداشت‌هایی بر طرح گمانه‌زنی محوطه ارگ علیشاه، 1387ش، ص26.]</ref>   

ارگ تبریز در مرکز شهر تبریز، در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی و در نزدیکی محدوده میدان ساعت قرار دارد.<ref>[https://blog.rahbal.com/arg-alishah-of-tabriz/ . «ارگ تبریز؛ بلندترین دیوار تاریخی در پایتخت گردشگری ایران»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 14 مرداد 1401ش.]</ref>

عرض هر یک از این دیوار‌ها ۱۰ متر و داخل آن‌ها مرکب از دو دیوار عریض است که توسط طاق‌‌هایی به‌هم اتصال یافته‌اند. هر چند در حفاری‌های انجام گرفته مشخص شده که ۷ متر از دیوارها زیر خاک واقع شده است. عرض بنای به‌جا مانده از ارگ علیشاه ۳۰ متر و ارتفاع آن ۲۶ متر است.<ref> [https://safarmarket.com/blog/attractions/iran/tabriz/arge-alishah . «ارگ علیشاه تبریز»، وب‌‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1400ش.]</ref>  در سال 1360ش، پیش از تخریب دیوارهای شمالی، طول ارگ ۶۵ متر بوده، ولی امروزه تنها ۲۱ متر از آن باقی‌مانده است؛ عرض کلی آن به ۵۱ متر می‌رسد و ارتفاع آن ۳۳ متر است. بر اساس تحقیقات، این بنا در زمان ساخت در حدود ۶۳ تا ۶۵ متر ارتفاع داشته است. محراب ارگ علیشاه بلندایی ۳۰ متری دارد و از نمونه‌های منحصربه‌فرد معماری ایران به حساب می‌آید.<ref> [https://iranlover.ir/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «ارگ علیشاه (مسجد علیشاه) در مرکز تبریز»، وب‌سایت گردشگری ایران، تاریخ بازدید: 18 مرداد 1401ش.]</ref>  پس از مشروطه، چند ساختمان و مدرسه به ارگ اضافه شد؛ ولی در دوره پهلوی این آثار از بین رفت و تنها یک دیواره از بخش جنوبی و یک محراب از مسجد باقی ماند.<ref> [https://tourgardan.com/blog/detail/691/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2 . «ارگ علیشاه تبریز یادآور دوره شکوه شهری تاریخی»، وب‌سایت تورگردان، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.]</ref>

در تهاجم روس‌ها به تبریز و همچنین زلزله مخربی که در سال 1193ش، در این شهر رخ داد ارگ تبریز دچار آسیب‌های زیادی شد؛ اما به دلیل استحکام بالای ارگ، بخشی از این مجموعه باقی و بخش‌های اصلی بنا در اثر زلزله تخریب شد.<ref> [https://www.farsnews.ir/news/13901109001105/%D9%85%D8%B1%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF . « مرمت ارگ علیشاه تبریز به پایان رسید»، خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید 14 مرداد 1401ش.]</ref>  از طرفی روس‌ها بعد از پیروزی، دیواره‌های ارگ را به توپ بسته و پس از استقرار نیز در اثر بی‌مبالاتی، بخش بزرگی از ارگ را ویران کردند.<ref> [https://tourgardan.com/blog/detail/691/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2 . «ارگ علیشاه تبریز یادآور دوره شکوه شهری تاریخی»، وب‌سایت تورگردان، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1401ش.]</ref>  امروزه عملیات عمرانی در حریم ارگ علیشاه به منظور ساخت پاركینگ برای مصلی تبریز بر نگرانی‌ها درباره سرنوشت قلعه علیشاه افزوده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/82412735/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2 . «نگاه نگران دوست‌داران میراث فرهنگی به سرنوشت ارگ علیشاه تبریز»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.]</ref>

در بازسازی ارگ علیشاه اقدامات زیادی از جمله استحکام‌بخشی، تقویت و ترمیم آسیب‌های وارد شده بر بدنة این بنای تاریخی صورت گرفته است. كف‌سازي، اجراي ارتباطات ورودي، نورپردازي، راه‌پله‌ها و راه دسترسي و نيز محوطه سازي در این بنای تاریخی انجام گرفته است.<ref> [https://www.isna.ir/news/tabriz-39217/%D9%BE%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%B9%D9%84%D9%8A%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B2 . «پايان مرمت مسجد جامع عليشاه و ارگ تبريز»، وب‌سایت خبرگزاری دانشجویان ایران«ایسنا»، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.]</ref>  در زمان بازسازی این بنای تاریخی استحكام‌بخشي طاق مسجد جامع عليشاه صورت گرفته و همچنین بقاياي كاشي‌كاري و گچ‌بري محوطه، قسمت‌هاي خانقاه و مدرسه بازسازی شده‌اند.<ref> [https://www.irna.ir/news/80891742/%D9%85%D8%B1%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%B9%D9%84%D9%8A%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%B2-%D9%BE%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D9%8A%D8%A7%D9%81%D8%AA . «مرمت مسجد جامع علیشاه و ارگ تبریز پایان یافت»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: 9 مرداد 1401ش.]</ref>  در سال‌های اخیر روند بازسازی ارگ علیشاه با جدیت بیشتری دنبال شده و مسئولان برای دسترسی بهتر شهروندان به این مکان تاریخی اقدام به حذف دیوارهای اطراف قلعه کردند.<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/603360/%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2 . «ارگ استوار تبریز»، وب‌سایت روزنامه همشهری، تاریخ بازدید: 15 مرداد 1401ش.]</ref>

ارگ علیشاه در دوره‌های مختلف تاریخ با توجه به ویژگی‌های هر دوره، کاردبردهای مختلفی داشته است. در دوران حکومت قاجاریه، این مسجد و محوطه آن به انبار مهمات نظامی و انبار غلات تبدیل شد.<ref> [https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/01/08/1365350/%D8%A7%D8%B1%DA%A9-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%A8%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86 . «ارک تبریز" نماد صلابت و ایستادگی آذربایجان»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 3 مهر 1401ش.]</ref>  در زمان مشروطیت و قیام مردم تبریز، نقش سنگری مستحکم را برای مبارزان مشروطه‌خواه ایفا کرد. در زمان حمله ارتش روس به ایران، مردم بار دیگر ارگ تبریز را پایگاه نظامی خود در برابر حملات روس‌ها قرار دادند.<ref> [https://blog.rahbal.com/arg-alishah-of-tabriz/ . «ارگ تبریز؛ بلندترین دیوار تاریخی در پایتخت گردشگری ایران»، وب‌سایت مجله ره‌بال آسمان، تاریخ بازدید: 14 مرداد 1401ش.]</ref>  امروزه فضاي اطراف ارگ براي احداث مصلی اختصاص يافته و نماز جمعه در آن برگزار می‌شود.<ref> [http://azarbayjankulturu.blogfa.com/post/69 . «ارگ علیشاه»، وب‌سایت وبلاگ تاریخ و فرهنگ آذربایجان، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.]</ref>

عمارت میدان ساعت تبریز، موزه و خانه استاد شهریار، بازار تبریز، خانه مشروطه و مسجد کبود.<ref> [https://ghasedak24.com/article/58/ .«جاهای دیدنی تبریز کجاست؟»، وب‌سایت قاصدک، تاریخ بازدید: 3 مرداد 1401ش.]</ref>

این بنای تاریخی در آثاری از بدرالدین محمودالعینی، ابن‌بطوطه، مرتضی میزرا مؤلف تاریخ و جغرافیای دارالسطنه تبریز و حمدالله مستوفی توصیف شده است. از توصیف‌های ذکر شده و اطلاعات موجود در این کتاب‌ها و اسناد می‌توان دریافت که این بنا در زمان تاج‌الدین علیشاه، مسجد جامع شهر به حساب می‌آمد و همچنین دارای كتیبه‌ها، گچبری‌های دیدنی و ستون‌های مرمرین بوده، که بعدها در گذر زمان ویران شده است.<ref> [https://www.kojaro.com/attraction/6327-%D8%A7%D8%B1%DA%AF-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2/ . «معرفی ارگ تبریز»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 14 مرداد 1401ش.]</ref>

[[ رده: ویکی‌زندگی]]

[[ رده: گرشگری]]