قوم ازبک: تفاوت میان نسخه‌ها

قوم ازبک (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۲ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۱۲

۱٬۶۶۱ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۲ آوریل ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

محمدانور جعفری

۳۷

ویرایش

@@ خط ۲۳: / خط ۲۳: @@
 در مناطق مرزی شمال افغانستان، ازبک‌هایی از طایفة لیقی زندگی می‌کنند و به چهار زیرشاخة اِسِنخواجه، بادِر اَهلی، بایرام و تورتِ اول تقسیم می‌شوند.<ref>. نورالدین، «یک اورغ ازبک که مشهور به‌نام آمازون‌های ازبک است»، 2021م. ص8.   </ref>
-ازبک‌ها، ترک‌زبان هستند و زبان ازبکی از عناصر فرهنگی آنها به‌شمارمی‌رود. زبان ازبکی در افغانستان تحت تأثیر زبان فارسی دری قرار گرفته است.  این زبان،‌ به‌عنوان سومین زبان در افغانستان شناخته می‌شود. در سال 1400ش رئیس‌جمهور افغانستان، اشرف غنی، در دیداری با بزرگان قوم ازبک، 29 میزان را روز ملی زبان ازبکی اعلام کرد و آن را یکی از گنجینه‌های فرهنگی افغانستان خواند.
+ازبک‌ها، ترک‌زبان هستند و زبان ازبکی از عناصر فرهنگی آنها به‌شمارمی‌رود. زبان ازبکی در افغانستان تحت تأثیر زبان فارسی دری قرار گرفته است.<ref>«معرفی زبان ازبکی الفبا و راهنمای یادگیری»، وب‌سایت مؤسسه زبان دهخدا. .   </ref>  این زبان،‌ به‌عنوان سومین زبان در افغانستان شناخته می‌شود. در سال 1400ش رئیس‌جمهور افغانستان، اشرف غنی، در دیداری با بزرگان قوم ازبک، 29 میزان را روز ملی زبان ازبکی اعلام کرد و آن را یکی از گنجینه‌های فرهنگی افغانستان خواند.<ref>.«زبان ازبکی یکی از گنجینه‌های افغانستان است»، خبرگزاری آناتولی.    </ref>
 ==جمعیت‌شناسی==
-جمعیت ترک‌تبارها در افغانستان، بین 3 تا ۵ میلیون برآورد شده  که حدود 10 درصد از کل جمعیت افغانستان است. ازبک‌های افغانستان مسلمان و از نظر مذهبی، بیشتر اهل‌سنت هستند.  در ازبکستان، حدود 83.3 درصد از کل جمعیت را ازبک‌ها تشکیل داده‌اند.
+جمعیت ترک‌تبارها در افغانستان، بین 3 تا ۵ میلیون برآورد شده<ref> . پیمان، «ترک‌تباران افغانستان»، وبلاگ یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار.  </ref>  که حدود 10 درصد از کل جمعیت افغانستان است. ازبک‌های افغانستان مسلمان و از نظر مذهبی، بیشتر اهل‌سنت هستند.<ref.«مذهب و قومیت در افغانستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.  ></ref>  در ازبکستان، حدود 83.3 درصد از کل جمعیت را ازبک‌ها تشکیل داده‌اند.
 ==موقعیت جغرافیایی==
-قوم ازبک در افغانستان از نظر موقعیت جغرافیایی، در ولایت‌های شمالی فاریاب، جوزجان، سمنگان، قسمت شرقی بادغیس و بخش‌هایی از ولایت‌های قندوز و تخار ساکن هستند.  ازبک‌ها در ازبکستان، بیشترین جمعیت را داشته و در کشورهای تاجیکستان، قیرقزستان و قزاقستان هم حضور چشم‌گیری دارند.
+قوم ازبک در افغانستان از نظر موقعیت جغرافیایی، در ولایت‌های شمالی فاریاب، جوزجان، سمنگان، قسمت شرقی بادغیس و بخش‌هایی از ولایت‌های قندوز و تخار ساکن هستند.<ref>.«جغرافیای انسانی افغانستان»، وب‌سایت سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در هرات.    </ref>  ازبک‌ها در ازبکستان، بیشترین جمعیت را داشته و در کشورهای تاجیکستان، قیرقزستان و قزاقستان هم حضور چشم‌گیری دارند.<ref>.عطایی و کوزه‌گر کالجی، «تأملی بر سیاست خارجی جمهوری ازبکستان از منظر پیوستگی»، 1391ش، ص2.   </ref>
 ==اقتصاد==
 ازبک‌ها بسیاری از زمین‌های کشاورزی شمال افغانستان را در اختیار دارند و غلات و سبزیجات می‌کارند. علاوه بر آن، مهارت‌هایی در تولید صنایع دستی دارند و محصولات فرآوردة دامی را تولید می‌کنند. تولید پنبه نیز ثروت قابل توجهی نصیب ازبک‌ها می‌کند؛ اما شهرت اقتصادی ازبک‌ها در تولید قالی است که بیشتر توسط زنان بافته می‌شود.
-ازبک‌ها از استقلال اقتصادی نسبی برخوردار هستند و به دولت‌های مرکزی وابسته نبوده‌‌اند.  مالکیت شرکت «کام‌ایر»، از مهمترین شرکت‌های هواپیمایی افغانستان، در اختیار ازبک‌ها است.  آنها هم‌چنین در بخش بانکداری نیز حضوری فعال دارند و «غضنفر بانک» متعلق به این قوم است.
+ازبک‌ها از استقلال اقتصادی نسبی برخوردار هستند و به دولت‌های مرکزی وابسته نبوده‌‌اند.<ref>. مجیدی، «ازبک‌ها در افغانستان»، وب‌سایت مجله خامک، 1401ش.    </ref>  مالکیت شرکت «کام‌ایر»، از مهمترین شرکت‌های هواپیمایی افغانستان، در اختیار ازبک‌ها است.<ref>«کام‌ایر»، دانشنامه عمومی وب‌سایت آبادیس.  </ref>  آنها هم‌چنین در بخش بانکداری نیز حضوری فعال دارند و «غضنفر بانک» متعلق به این قوم است.<ref> «محمد یوسف غضنفر»، داشنامه عمومی، وب‌سایت آبادیس.  </ref>
 ==وضعیت سیاسی==
-ازبک‌ها علاوه بر اینکه به‌صورت نیمه‌مختار در مناطق شمالی افغانستان حضور داشته‌اند، پس از خروج قوای شوروی و شروع جنگ‌های داخلی، در کنار اقوام هزاره‌ و تاجیک‌ خواستار سهم‌ سیاسی در کابل بوده‌اند. با تسلط «عبدالرشید دوستُم» بر ولایات شمالی ازبک‌نشین، ازبک‌ها به ساختار سیاسی منسجم و قدرتمندی دست یافتند. آنها به ائتلاف شمال که علیه رژیم طالبان می‌جنگید، پیوستند و پس از سقوط طالبان، به نفوذ بیشتری در عرصه‌های سیاسی نظامی افغانستان دست یافتند. در نظام فعلی طالبان نیز ازبک‌ها در سطح معاون ریاست‌الوزرا و چندین والی و فرماندة نظامی، در قدرت سهیم شده‌اند.
+ازبک‌ها علاوه بر اینکه به‌صورت نیمه‌مختار در مناطق شمالی افغانستان حضور داشته‌اند، پس از خروج قوای شوروی و شروع جنگ‌های داخلی، در کنار اقوام هزاره‌ و تاجیک‌ خواستار سهم‌ سیاسی در کابل بوده‌اند. با تسلط «عبدالرشید دوستُم» بر ولایات شمالی ازبک‌نشین، ازبک‌ها به ساختار سیاسی منسجم و قدرتمندی دست یافتند. آنها به ائتلاف شمال که علیه رژیم طالبان می‌جنگید، پیوستند و پس از سقوط طالبان، به نفوذ بیشتری در عرصه‌های سیاسی نظامی افغانستان دست یافتند. در نظام فعلی طالبان نیز ازبک‌ها در سطح معاون ریاست‌الوزرا و چندین والی و فرماندة نظامی، در قدرت سهیم شده‌اند.<ref>. مجیدی، «ازبک‌ها در افغانستان» وب‌سایت مجله خامک، 1401ش.    </ref>
 ==آداب و رسوم==
-ساختار قوم ازبک در افغانستان، سلسله‌مراتبی است و رهبران قوم ازبک از قدرت زیادی برخوردار هستند.
+ساختار قوم ازبک در افغانستان، سلسله‌مراتبی است و رهبران قوم ازبک از قدرت زیادی برخوردار هستند.<ref>. «اقوام افغانستان»،  ویکی‌شیعه.   </ref>
-از دورة تیموریان که نشان‌دهندة حضور تاریخی قوم ازبک در افغانستان است، مدرسة هرات، مسجد جامع گوهرشاد، قلعة اختیارالدین، مصلای هرات و گازرگاه مرقد خواجه عبدالله انصاری برجای مانده است.
+از دورة تیموریان که نشان‌دهندة حضور تاریخی قوم ازبک در افغانستان است، مدرسة هرات، مسجد جامع گوهرشاد، قلعة اختیارالدین، مصلای هرات و گازرگاه مرقد خواجه عبدالله انصاری برجای مانده است.<ref.«بناهای هرات در عصر تیموری»، وب‌سایت مجله ویستا.    > </ref>
-ازبک‌ها دارای سبک پوشش ویژه‌ای هستند؛ لباس‌های مردانة ازبکی عبارتند از پیراهن و تنبان گوبچه، چین قاقمه و موزة مسی.  در لباس مردانه و زنانة ازبکی از ایکات و گلدوزی استفاده می‌شود. برای زنان ازبک در شمال افغانستان، دو نوع لباس سنتی وجود دارد که اولی شامل یک شلوار ایکات و لباس ایکات است. دختران ازبک برای پوشش سر از یک کلاه کوچک مخملی و زنان متأهل از روسری یا کلاهی که با شال بزرگ سفید و یا رنگی پوشیده شده، استفاده می‌کنند. در روزهای عید نیز زنان روی این لباس یک کت می‌پوشند که با پارچة ایکات تزئین و روی آن گلدوزی شده است. لباس اجتماع، یک کت بلند است که روی شانه‌ها پوشیده شده و بیشتر به‌صورت گلدوزی است. نوع دوم، یک لباس گشاد با نقوش گلدوزی شده و شلوار گشاد است. زنان ازبک در افغانستان از یک شال بزرگ یا چادر برای پوشاندن سر و بدن خود استفاده می‌کنند.
+ازبک‌ها دارای سبک پوشش ویژه‌ای هستند؛ لباس‌های مردانة ازبکی عبارتند از پیراهن و تنبان گوبچه، چین قاقمه و موزة مسی.<ref>.«انجمن فرهنگی دانشجویان افغانستانی سمنان»، وب‌سایت انجمن فرهنگی دانشجویان افغانستان سمنان.   </ref>  در لباس مردانه و زنانة ازبکی از ایکات و گلدوزی استفاده می‌شود. برای زنان ازبک در شمال افغانستان، دو نوع لباس سنتی وجود دارد که اولی شامل یک شلوار ایکات و لباس ایکات است. دختران ازبک برای پوشش سر از یک کلاه کوچک مخملی و زنان متأهل از روسری یا کلاهی که با شال بزرگ سفید و یا رنگی پوشیده شده، استفاده می‌کنند. در روزهای عید نیز زنان روی این لباس یک کت می‌پوشند که با پارچة ایکات تزئین و روی آن گلدوزی شده است. لباس اجتماع، یک کت بلند است که روی شانه‌ها پوشیده شده و بیشتر به‌صورت گلدوزی است. نوع دوم، یک لباس گشاد با نقوش گلدوزی شده و شلوار گشاد است. زنان ازبک در افغانستان از یک شال بزرگ یا چادر برای پوشاندن سر و بدن خود استفاده می‌کنند.
 ازبک‌ها غذا‌های معروفی دارند؛ قابلی‌پلوی ازبکی علاوه بر افغانستان در ایران و ازبکستان نیز شناخته شده است.  دیگر غذاهای ازبکی همانند غذای سایر مناطق افغانستان است؛ نظیر بولانی، منتو، کیچیری، قوروت، دلمة برگ، آشک، بره‌کباب و چپلی‌کباب که محبوبیت زیادی در بین آنها دارد.
 مراسم عروسی ازبک‌ها همانند سایر اقوام افغانستان است؛ اما بهترین دختر برای ازدواج در نظر ازبک‌ها کسی است که قالی‌های مرغوب زیادی بافته باشد.