بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>سید محمدکاظم بلبل</big>'''؛ شاعر آیینی و فعال دینی افغانستان. | '''<big>سید محمدکاظم بلبل</big>'''؛ شاعر آیینی و فعال دینی افغانستان. | ||
بلبل، بنیان‌گذار شعر آیینی و از فعالان مذهبی شیعه در قرن سیزده شمسی در افغانستان است. او هنگام سخنرانی در مناسبت‌های مختلف، از اشعار عربی و فارسی و نیز از سروده‌های خود، استفاده می‌کرد. | بلبل، بنیان‌گذار شعر آیینی و از فعالان مذهبی [[شیعه]] در قرن سیزده شمسی در افغانستان است. او هنگام سخنرانی در مناسبت‌های مختلف، از اشعار عربی و فارسی و نیز از سروده‌های خود، استفاده می‌کرد. | ||
==کودکی و نوجوانی== | ==کودکی و نوجوانی== | ||
سید محمدکاظم بلبل در سال 1260ش در محلۀ مرادخانی کابل به دنیا آمد. برخی او را متولد منطقۀ سنگلاخ ولایت میدان دانسته‌اند.<ref>انجمن آریانا دایرةالمعارف، دایرةالمعارف آریانا، 1335ش. ج3، ص633؛ انوشه، دانشنامه ادب فارسی (ادب فارسی در افغانستان)، 1378ش. ص170؛ هدی، بلبل (مجموعه قصاید)، 1365ش. ص28. </ref> سید محمدکاظم در سال 1272ش و زمانی‌که تنها 12 سال داشت، شاهد کشته‌شدن پدر، پدر کلان (بزرگ) و عموهای خود به‌دست عوامل دولت عبدالرحمان خان (پادشاه وقت افغانستان) بود. پس از آن، زنان خانواده به زندان افتاده و اموال آنها توسط دولت وقت ضبط شد.<ref>شریعت، سیمای فرزانگان، 1378ش، ص22؛ هدی، بلبل (مجموعه قصاید)، 1365ش. ص28. </ref> | سید محمدکاظم بلبل در سال 1260ش در محلۀ مرادخانی کابل به دنیا آمد. برخی او را متولد منطقۀ سنگلاخ ولایت میدان دانسته‌اند.<ref>انجمن آریانا دایرةالمعارف، دایرةالمعارف آریانا، 1335ش. ج3، ص633؛ انوشه، دانشنامه ادب فارسی (ادب فارسی در افغانستان)، 1378ش. ص170؛ هدی، بلبل (مجموعه قصاید)، 1365ش. ص28. </ref> سید محمدکاظم در سال 1272ش و زمانی‌که تنها 12 سال داشت، شاهد کشته‌شدن پدر، پدر کلان (بزرگ) و عموهای خود به‌دست عوامل دولت عبدالرحمان خان (پادشاه وقت افغانستان) بود. پس از آن، زنان خانواده به زندان افتاده و اموال آنها توسط دولت وقت ضبط شد.<ref>شریعت، سیمای فرزانگان، 1378ش، ص22؛ هدی، بلبل (مجموعه قصاید)، 1365ش. ص28. </ref> | ||
==مهاجرت== | ==مهاجرت== | ||
بلبل مدتی در چهاردِهِی (از نواحی کابل) مخفی و سپس در سال 1272ش مجبور شد برای دور ماندن از آسیب حکومت وقت، به مشهد مهاجرت کند.<ref>موجانی، فرهنگ شخصیت‌های معاصر افغانستان، 1394ش. ص337. </ref> | بلبل مدتی در چهاردِهِی (از نواحی [[کابل]]) مخفی و سپس در سال 1272ش مجبور شد برای دور ماندن از آسیب حکومت وقت، به [[مشهد]] [[مهاجرت]] کند.<ref>موجانی، فرهنگ شخصیت‌های معاصر افغانستان، 1394ش. ص337. </ref> | ||
بلبل در مشهد برای فراگیری علوم دینی در مدرسۀ ابدال‌خان، واقع در پایین خیابان، ساکن شد. او در مدت 14 سال در مشهد دروس مقدماتی و عالی حوزه را فرا گرفت و با فنون و صنايع ادبي آشنایی کامل پیدا کرد.<ref>هدی، بلبل (مجموعه قصاید)، 1365ش. ص28.</ref> | بلبل در مشهد برای فراگیری علوم دینی در مدرسۀ ابدال‌خان، واقع در پایین خیابان، ساکن شد. او در مدت 14 سال در مشهد دروس مقدماتی و عالی حوزه را فرا گرفت و با فنون و صنايع ادبي آشنایی کامل پیدا کرد.<ref>هدی، بلبل (مجموعه قصاید)، 1365ش. ص28.</ref> | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
سید کاظم بلبل براي سپري كردن دورۀ عالی دروس حوزۀ علمیه در سال ۱۲۸۷ش به شهر نجف کوچ کرد و 5 سال دروس خارج فقه و اصول حوزه را فرا گرفت.<ref>رجایی، شعر افغانستان، از یثرب تا کابل (شعر و شخصیت علامه سید محمدکاظم بلبل)، 1387ش. </ref> | سید کاظم بلبل براي سپري كردن دورۀ عالی دروس حوزۀ علمیه در سال ۱۲۸۷ش به شهر نجف کوچ کرد و 5 سال دروس خارج فقه و اصول حوزه را فرا گرفت.<ref>رجایی، شعر افغانستان، از یثرب تا کابل (شعر و شخصیت علامه سید محمدکاظم بلبل)، 1387ش. </ref> | ||
سید کاظم بلبل در سال 1292ش به مشهد بازگشت و قصد مراجعت به افغانستان را داشت که برخی مانع عزیمت او شدند. پس از آن، بلبل به قم رفته و در آن‌جا ازدواج کرد. سپس به مشهد بازگشت و سه سال دیگر در آن شهر از محضر اساتید حوزۀ علمیه بهره برد.<ref>مسعودی، اشعار علامه بلبل، 1388ش. ص16. </ref> | سید کاظم بلبل در سال 1292ش به مشهد بازگشت و قصد مراجعت به افغانستان را داشت که برخی مانع عزیمت او شدند. پس از آن، بلبل به قم رفته و در آن‌جا [[ازدواج]] کرد. سپس به مشهد بازگشت و سه سال دیگر در آن شهر از محضر اساتید حوزۀ علمیه بهره برد.<ref>مسعودی، اشعار علامه بلبل، 1388ش. ص16. </ref> | ||
===بازگشت به کابل== | ===بازگشت به کابل== | ||
بلبل در سال 1295ش و در زمان حکومت حبیب‌الله خان به افغانستان بازگشت. او، در منطقۀ چِنداوُل کابل اقامت گزید و به تدریس دروس حوزوی پرداخت.<ref>انجمن آریانا دایرةالمعارف، دایرةالمعارف آریانا، 1335ش. ج3، ص633. </ref> | بلبل در سال 1295ش و در زمان حکومت حبیب‌الله خان به افغانستان بازگشت. او، در منطقۀ چِنداوُل کابل اقامت گزید و به تدریس دروس حوزوی پرداخت.<ref>انجمن آریانا دایرةالمعارف، دایرةالمعارف آریانا، 1335ش. ج3، ص633. </ref> | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
او در مناسبت‌های مختلف از جمله دهۀ اول محرم، عصرهای پنجشنبه، روزهای جمعه و برخی ایام دیگر در شهر کابل سخنرانی می‌کرد. بلبل در سخنان خود علاوه بر آیات و روایات، امثال و حکم، از اشعار عربی و فارسی نیز استفاده می‌کرد که بخشی، از سروده‌های خود او بود.<ref>فنایی، چهره درخشان علامه بلبل کابلی، 1378ش. ص58. </ref> بیشتر منبرهای بلبل عصر هر پنجشنبه در تکیه‌خانۀ (حسینیه) میرزاکاکا (میرزا فقیر‌حسین خان) واقع در چارسُوق سپاه منصورهای چِنداوُل، صبح‌های روز جمعه در تکیه‌خانه میراکبر آغا در کوچۀ قاضی شهاب چنداول و عصرهای جمعه در منزل شخصی خود واقع در کوچۀ خافی‌‌های چنداول برگزار می‌شد.<ref>فنایی، چهره درخشان علامه بلبل کابلی، 1378ش. ص18؛ احمدی‌نژاد بلخابی، سیمای کابل، ، 1373ش. ص144. </ref> | او در مناسبت‌های مختلف از جمله دهۀ اول محرم، عصرهای پنجشنبه، روزهای جمعه و برخی ایام دیگر در شهر کابل سخنرانی می‌کرد. بلبل در سخنان خود علاوه بر آیات و روایات، امثال و حکم، از اشعار عربی و فارسی نیز استفاده می‌کرد که بخشی، از سروده‌های خود او بود.<ref>فنایی، چهره درخشان علامه بلبل کابلی، 1378ش. ص58. </ref> بیشتر منبرهای بلبل عصر هر پنجشنبه در تکیه‌خانۀ (حسینیه) میرزاکاکا (میرزا فقیر‌حسین خان) واقع در چارسُوق سپاه منصورهای چِنداوُل، صبح‌های روز جمعه در تکیه‌خانه میراکبر آغا در کوچۀ قاضی شهاب چنداول و عصرهای جمعه در منزل شخصی خود واقع در کوچۀ خافی‌‌های چنداول برگزار می‌شد.<ref>فنایی، چهره درخشان علامه بلبل کابلی، 1378ش. ص18؛ احمدی‌نژاد بلخابی، سیمای کابل، ، 1373ش. ص144. </ref> | ||
==سرایش شعر== | ==سرایش شعر== | ||
بیشتر اشعار او در مدح و منقبت معصومین و به‌خصوص امام حسین است. حادثۀ | بیشتر اشعار او در مدح و منقبت معصومین و به‌خصوص [[امام حسین]] است. حادثۀ [[عاشورا]]، جایگاه ویژه‌ای در اشعار او دارد. | ||
==منقبت‌خوانی== | ==منقبت‌خوانی== | ||
بلبل به منقبت‌خوانی توجه خاصی داشت و با استفاده از اشعار خود که در رثای پیامبر اسلام و امامان شیعه سروده بود، شب‌های جمعه مجلس منقبت‌خوانی در خانۀ خود برپا می‌کرد. برخی او را آغازگر ادبیات آیینی افغانستان در قرن سیزدهم دانسته‌اند. او ادبیات آیینی و دینی را که مورد غضب حاکمان وقت بود، زنده کرد و با اشعار خود که بیشتر از طریق منبرها یا در منقبت‌خوانی‌ها عرضه می‌شد، به فعالیت مذهبی شیعیان در کابل هویت بخشید.<ref>رجایی، شعر افغانستان، از یثرب تا کابل (شعر و شخصیت علامه سید محمدکاظم بلبل)، 1387ش.</ref> | بلبل به منقبت‌خوانی توجه خاصی داشت و با استفاده از اشعار خود که در رثای [[پیامبر اسلام]] و امامان [[شیعه]] سروده بود، شب‌های جمعه مجلس منقبت‌خوانی در خانۀ خود برپا می‌کرد. برخی او را آغازگر ادبیات آیینی افغانستان در قرن سیزدهم دانسته‌اند. او ادبیات آیینی و دینی را که مورد غضب حاکمان وقت بود، زنده کرد و با اشعار خود که بیشتر از طریق منبرها یا در منقبت‌خوانی‌ها عرضه می‌شد، به فعالیت مذهبی شیعیان در کابل هویت بخشید.<ref>رجایی، شعر افغانستان، از یثرب تا کابل (شعر و شخصیت علامه سید محمدکاظم بلبل)، 1387ش.</ref> | ||
==مضامین اشعار== | ==مضامین اشعار== | ||
اشعار مختلفی از سید محمدکاظم بلبل باقی مانده که محتوای آنها دینی و مذهبی است. مضامین غالب شعرهای او توحید، امامت، نبوت، معاد، مسایل دینی و اخلاقی است که او در شعرهای خود به آنها پرداخته است. دائرة‌المعارف آریانا، تعداد ابیات سروده شدۀ او را در حدود ۲۰ هزار بیت دانسته و برخی منابع دیگر از شمار بیشتری از ابیات او سخن گفته‌‌اند.<ref>انجمن آریانا دایرةالمعارف، دایرةالمعارف آریانا، 1335ش. ج 3، ص633؛ آیتی، تمدن و فرهنگ شیعیان افغانستان (از صفویه تا دوره معاصر)، ، 1390ش. ص194.</ref> | اشعار مختلفی از سید محمدکاظم بلبل باقی مانده که محتوای آنها دینی و مذهبی است. مضامین غالب شعرهای او توحید، امامت، نبوت، معاد، مسایل دینی و اخلاقی است که او در شعرهای خود به آنها پرداخته است. دائرة‌المعارف آریانا، تعداد ابیات سروده شدۀ او را در حدود ۲۰ هزار بیت دانسته و برخی منابع دیگر از شمار بیشتری از ابیات او سخن گفته‌‌اند.<ref>انجمن آریانا دایرةالمعارف، دایرةالمعارف آریانا، 1335ش. ج 3، ص633؛ آیتی، تمدن و فرهنگ شیعیان افغانستان (از صفویه تا دوره معاصر)، ، 1390ش. ص194.</ref> | ||
==دیوان اشعار== | ==دیوان اشعار== | ||
او در زمان حیات، اشعار خود را تدوین و منتشر نکرد. دیوان اشعار او که شامل نزدیک به بیست هزار بیت است، اولین‌بار در سال ۱۳۶۵ش توسط حسین هدی و به‌همت مؤسسۀ تحقیقاتی، انتشاراتی و آموزشی فرهنگ انقلاب اسلامی افغانستان در تهران منتشر شد. همچنین، کتابی با عنوان «دیوان اشعار علامه بلبل کابلی» در سال ۱۳۸۸ش در ۱۹۱ صفحه و توسط انتشارات معصومین قم، منتشر شد.<ref>ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1390ش. ج1، ص216.</ref> | او در زمان حیات، اشعار خود را تدوین و منتشر نکرد. دیوان اشعار او که شامل نزدیک به بیست هزار بیت است، اولین‌بار در سال ۱۳۶۵ش توسط حسین هدی و به‌همت مؤسسۀ تحقیقاتی، انتشاراتی و آموزشی فرهنگ انقلاب اسلامی افغانستان در [[تهران]] منتشر شد. همچنین، کتابی با عنوان «دیوان اشعار علامه بلبل کابلی» در سال ۱۳۸۸ش در ۱۹۱ صفحه و توسط انتشارات معصومین قم، منتشر شد.<ref>ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، 1390ش. ج1، ص216.</ref> | ||
==فعالیت‌های عمرانی== | ==فعالیت‌های عمرانی== | ||
مرمت آرامگاه سید مرد آقا در جنوب شرقی چنداول، در دامنۀ کوه شیر‌دروازه و تأسیس حسینیۀ (تکیه‌خانه) بلبل در چنداول از جمله فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی او به شمار می‌رود.<ref>فرهنگ، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی شیعیان افغانستان ، 1380ش. ص320. </ref> | مرمت آرامگاه سید مرد آقا در جنوب شرقی چنداول، در دامنۀ کوه شیر‌دروازه و تأسیس حسینیۀ (تکیه‌خانه) بلبل در چنداول از جمله فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی او به شمار می‌رود.<ref>فرهنگ، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی شیعیان افغانستان ، 1380ش. ص320. </ref> | ||