جذابیت جسمانی

جذابیت جسمانی؛ خوش‌چهره یا خوش‌اندام بودن که موجب جذابیت شود.

جذابیت جسمانی با ظاهر زیبا و متقارن و اندام‌های متناسب شناخته می‌شود، اما به‌طور کلی نسبی بوده و ریشه در تربیت فرهنگی انسان دارد. جذابیت جسمانی در سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی، عاملی برای استحکام خانواده و تقویت روابط اجتماعی محسوب می‌شود اما فرهنگ بیگانه با تجاری‌سازی معیارهای جذابیت، نوجوانان و جوانان را به تطبیق با آن معیارها تشویق می‌کند که انواع آسیب‌های اجتماعی را در پی دارد.

مفهوم‌شناسی

عوامل مختلفی می‌تواند موجب جذابیت یک فرد ‌شود؛ مانند اخلاق نیکو، مجاورت و ویژگی‌های ظاهری. جذابیت جسمانی به حالتی گفته می‌شود که ویژگی‌های ظاهری فرد از نظر زیبایی‌شناختی، زیبا و دل‌پذیر باشد. عوامل مختلفی بر جذابیت جسمانی فرد تأثیرگذار است که ویژگی‌های فیزیکی یکی از آن موارد است.

اهمیت

انسان به‌طور فطری میل به زیبایی دارد و می‌کوشد که به لباس و غذا و خانه، جذابیت ببخشد؛ او تحت تأثیر همین گرایش خواستار ظاهر زیبا، آراستگی و جذابیت جسمانی است و در قضاوت خود نسبت به دیگران نیز تحت تأثیر وضعیت ظاهری و آراستگی و زیبایی آنها قرار می‌گیرد. جذابیت ظاهری در اولین دیدار برای خواستگاری، مصاحبۀ شغلی و یا دوستان جدید اهمیت بیشتری می‌یابد. همچنین جذابیت جسمانی و زیبایی ظاهری نقش مهمی در ارتباطات انسان با موجودات این جهان دارد و موجب جذب دل‌ها و تقویت روابط اجتماعی می‌شود و چنین افرادی احترام بیشتری نزد مردم دارند. همچنین جذابیت جسمانی و اهمیت دادن به آن موجب استحکام خانواده و از عوامل مهم عفت و حفظ پاکدامنی در همسران است.

معیارهای جذابیت جسمانی

اگرچه برخی معیارهای ثابت مانند مشابهت، موجب جذابیت می‌شود، اما مطالعات نشان داده عوامل و معیارهای جذابیت جسمانی میان فرهنگ‌ها و افراد مختلف و همچنین تحت‌تاثیر شرایط جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و نیز دیدگاه‌های شخصی افراد متغیر است. از این‌رو انتخاب چهرۀ جذاب از نظر یک کشاورز، بازاری، پزشک، نویسنده و یا انتخاب یک ایرانی با فرانسوی متفاوت است. همچنین در جامعۀ ایرانی نیز در دوره‌‎ای معیار جذابیت شامل مواردی مانند لب‌های نازک، اندام نسبتا فربه و داشتن ابروان پرپشت کمانی پیوسته‌ به‌هم، بوده که با معیارهای امروزی متفاوت است. در فرهنگ ایرانیان معیارهای زیبایی و جذابیت با سلامت جسم آنها مرتبط بوده است؛ برای مثال سرخی گونه‌ها نشان‌دهندۀ طراوت و جوانی و سلامت جسمی بوده و به‌همین دلیل زنان از سرخاب برای سرخی گونه‌ها استفاده می‌کردند، گرچه به‌مرور زمان این ارتباط فراموش شده است. گیسوان بلند و سیاه، ظرافت و سفیدی به‌ویژه برای زنان، دندان‌های سفید و دهان خوشبو، قد بلند که گاهی به بلندبالا بودن تعبیر می‌شده، از دیگر عوامل جذابیت جسمانی بوده است. همچنین با توجه به دانش قیافه‌شناسی معتقد بودند بینی قلمی و گوش کوچک نشانۀ ترس زن و اطاعت‌پذیری او از مرد است، از این‌رو عاملی برای جذابیت زنان محسوب می‌شد.

جذابیت جسمانی در فرهنگ و تمدن غربی

در دهه‌های اخیر با نفوذ فرهنگ بیگانه و الگو قرار گرفتن سلبریتی‌ها و بدن‌نمایی آنها در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، الگوی زیبایی و جذابیت جسمانی و همچنین هنجارها و ارزش‌های همراه با آن در جامعه ایرانی تغییر کرده است. برای مثال در گذشته تیرگی رنگ پوست نشانۀ آفتاب‌سوختگی و حتی در جوامع اروپایی نشانۀ طبقۀ فقیر بود، اما امروزه بعضی افراد برنزه‌شدن رنگ پوست را عامل جذابیت تصور کرده و با انواع کرم‌ها و روش‌های دیگر سعی در برنزه کردن پوست می‌کنند؛ همچنین با پیشرفت علم پزشکی تقارن هندسی به‌عنوان معیار زیبایی تبلیغ می‌شود و تأثیر زیادی در حس زیبایی‌شناختی مردم داشته و بسیاری برای تطبیق‌دادن خود با این معیار زیبایی حاضر می‌شوند صورت، بینی، فک، گونه‌ها و لب‌های خود را جراحی کنند. فرهنگ و تمدن غربی با مطلق‌انگاری زیبایی و معرفی و تبلیغ گونه‌ای یکسان از زیبایی، به هر کسی که از آن الگو دور باشد، برچسب زشت‌بودن می‌زند و الگوی زیبایی و جذابیت جسمانی به سبک غربی ‌را الگوی آرمانی معرفی می‌کند. برخلاف جذابیت جسمانی در فرهنگ ایرانی که موجب سلامت جسمی و استحکام خانواده و تقویت روابط اجتماعی می‌شود، جذابیت جسمانی به سبک غربی درگیری‌های ذهنی، افسردگی و نارضایتی و آسیب‌های اجتماعی مانند چشم‌چرانی، چشم و هم‌چشمی، رقابت‌جویی و مصرف‌گرایی را در پی دارد.

عوامل تغییر در معیارهای جذابیت جسمانی

پژوهشگران در بررسی تغییرات معیارهای زیبایی در نظر مردان و زنان ایرانی، به عوامل زیر توجه کرده‌اند:

1-نفوذ فرهنگ بیگانه

الگوها و معیارهای زیبایی فرهنگ غربی از اواخر دورۀ قاجار از طریق صنعت عکاسی، سینما و کارت‌پستال‌هایی از زنان اروپایی به فرهنگ ایرانیان نفوذ کرد؛ به‌گونه‌ای که در سال 1300ش بعضی خیاطی‌ها برای جلب مشتری، مدهای پاریس و لندن را تبلیغ می‌کردند و در مقابل، بعضی علما با سینما مخالفت می‌کردند و بعضی گزارش‌های تاریخی نشان‌گر ابراز نگرانی افرادی مانند شهید مدرس از تأثیر الگوهای غربی حتی بر روستاییان است.

2- مصرف‌گرایی

امروزه مصرف‌گرایی و تجارت از عوامل مهم در تعریف زیبایی است. مصرف‌گرایی و سودجویی موجب شده تا شرکت‌های بزرگ تجاری، معیارهای زیبایی را خلق کرده و با تجاری‌سازی آن، سودجویی کنند.

3- شرطی‌کردن

بعضی محققان، عامل شرطی‌سازی را در زیبایی نیز مؤثر می‌دانند؛ فرهنگ غرب با استفاده از صنعت سینما، افراد را با مد و آرایش و پوشش‌های خاص به تصویر می‌کشد و همین امر موجب شرطی‌شدن مردم نسبت به معیارهای جذابیت و الگوبرداری از آنها می‌شود. عروسک باربی، مانکن‌های مد و پوشاک و شبکه‌های اجتماعی نیز موجب ایجاد طرح‌واره‌های زیبایی در ذهن پسران و دختران نوجوان شده، الگوها و معیارهای زیبایی آنها را شکل‌دهی می‌کنند. در بررسی عوامل تغییر معیارهای جذابیت، محققان به موارد دیگری مانند کاهش اعتماد به نفس، فشار اجتماعی، تمایل به نزدیک شدن به چهره‌های ایده‌آل و افزایش مقبولیت چهره‌ای نیز اشاره کرده‌اند.

چالش‌ها

تغییرات در ذائقۀ جامعه نسبت به معیارهای جذابیت جسمانی، آسیب‌های فرهنگی گوناگونی را در پی دارد، از جمله:

1- اکتفا به جذابیت ظاهری:

غفلت از زیبایی‌های معنوی و یا ترجیح‌دادن زیبایی صورت بر زیبایی معنوی مانند اخلاق نیک از جمله آسیب‌های توجه زیاد به جذابیت جسمانی است؛ برای مثال هنگام ازدواج، جذابیت صورت را بر زیبایی‌های معنوی ترجیح دهد. قرآن کریم، کفویت ایمانی را برای ازدواج برتر از شاخص زیبایی می‌داند.

2- استفادۀ ناصحیح از جذابیت:

جذابیت جسمانی در صورت غفلت می‌تواند به فرد آسیب زده و موجب انحراف او شود.

3-اصالت یافتن ظاهر و بصری‌شدن منزلت:

جذابیت جسمانی در روابط اجتماعی اثرگذار است، اما اولویت‌بخشی به آن، موجب می‌شود که به‌ویژه در بین زنان، معیار منزلت اجتماعی تلقی شود.

4-چشم و هم‌چشمی:

در فرهنگ مدرنيته، بدن به‌عنوان یک شاخص فردیت، به محلی برای عرضه و نمایش خود به دیگران و رقابت‌جویی و چشم و هم‌چشمی به ویژه در فضاهای خانوادگی برای بانوان تبدیل شد؛ به‌گونه‌ای که امروزه عمل جراحی زیبایی حتی اقشار ضعیف‌تر جامعه را درگیر کرده است.

5-مقایسه‌کردن جذابیت جسمانی:

فردی که جذابیت دارد ممکن است با مقایسه‌کردن زیبایی خود با فرد زیباتر، زمینۀ آزردگی روانی خود را فراهم کند همچنانکه با مقایسه‌کردن جذابیت جسمانی همسر خود با افراد زیباتر، شرایط تزلزل بنای خانوادۀ خود را ایجاد می‌کند. بعضی محققان برای مقابله با آسیب‌ها و تهدیدات فرهنگی، راهکارهای زیر را پیشنهاد داده‌اند: افزایش اعتماد‌به نفس میان فرزندان؛ الگوسازی سالم برای زنان در جامعه و تشکیل کارگاه‌های مد و زیبایی‌شناختی برای خانواده‌ها به‌ویژه برای دختران؛ تلاش‌های فرهنگی برای بازتعریف زیبایی؛ پرهیز از قضاوت انسان‌ها با معیار زیبایی؛ جلوگیری از تبلیغات گمراه‌کنندۀ افراد سودجو در زمینۀ عمل‌های زیبایی و مانند آن؛ ایجاد پایگاه‌های مشاوره در کلینیک‌های زیبایی. مقایسۀ خود با افراد با جذابیت جسمانی کمتر و پرهیز از مقایسۀ زیبایی خود با افراد زیباتر.

جذابیت جسمانی در آموزه‌های دینی

ظاهر زیبا از منظر آموزه‌های دینی، یک خیر و کمال تلقی می‎‌شود و زینت کردن، جلوه‌ای از اظهار نعمت پرودگار است. آموزه‌های دینی، حس زیبایی‌خواهی انسان را تأیید و تشویق کرده و حتی راهنمایی‌هایی برای زیباتر و جذاب‌تر شدن ارائه کرده است. در روایات خوردن کشمش، میوۀ به و یا استفاده از روغن زیتون موجب طراوت و صافی رنگ چهره بیان شده و یا بر استفاده از عطر تأکید کرده و آن را مفید برای جسم انسان دانسته شده است. همچنین نماز شب را موجب زیبایی چهرۀ انسان و خوشبو شدن جسم او بیان کرده‌اند. آموزه‌های دینی زینت‌کردن را حتی در سنین بالا مطلوب دانسته و از مسلمانان می‌خواهد که خود را آراسته کنند. قرآن کریم با هشدار به کسانی که زینت‌های الهی را تحریم می‌کنند از مسلمانان می‌خواهد که با زینت‌های خود در مسجد حاضر شوند. البته جذابیت جسمانی، اصل نیست و آنچه برای خدا مهم است قلب و عمل انسان‌ها است و آنها فراتر از زیبایی‌های ظاهری می‌بایست به زیبایی‌های معنوی و اخلاقی نیز توجه کنند.

جذابیت جسمانی در سبک زندگی اسلامی ایرانی

جذابیت جسمانی در فرهنگ ایرانی، متأثر از فرهنگ دینی دارای اهمیت بوده و عناصر جذابیت جسمانی که در آموزه‌های دینی مورد تاکید بوده در فرهنگ ایرانیان نیز نمود داشته است. برای مثال استفاده از حنا که برای رنگ‌کردن موی سر و دست و پا یا سر انگشتان استفاده می‌شود، سرمه کشیدن چشم و استفاده از عطر نمونه‌هایی از آن است. همچنین استفاده از وسمه که کاربردی مانند حنا دارد، سفیداب که برای سفید کردن چهره و پوشاندن ناهمواری‌های ‌صورت استفاده می‌شود، سرخاب و گذاشتن خال توسط زنان در زمان گذشته از دیگر روش‌ها برای جذابیت جسمانی محسوب می‌شده است. بسیاری از خانواده‌های ایرانی، چشمان نوزادان خود را سرمه می‌کشند. همچنین زنان ایرانی که برای جلوگیری از نگاه نامحرمان، در بیرون از خانه از ظاهر ساختن جذابیت جسمانی پرهیز می‌کنند، در خانه و برای همسران خود به جذابیت جسمانی اهمیت بسیار می‌دهند. با این وجود در فرهنگ وادب ایرانی، زیبایی و جمال حقیقی در درون جان آدمی جستجو می‌شود و بیش از تشویق به جذابیت جسمانی، به جست‌وجوی یوسف درون تشویق می‌شود: بشکن سبوی خوبان، که تو یوسف جمالی چو مسیح دم روان کن که تو نیز از آن هوایی

 تو هنوز ناپدیدی زجمال خود چه دیدی   سحری چو آفتابی زِ درون خود درآیی 
 بخدا که ماه رویی، به خدا فرشته‌خویی        به خدا که مشک‌بویی، به خدا که این‌چنینی
 تو که یوسف زمانی چه میان هندوانی          برو آینه طلب کن، بنگر که روی بینی 

و هشدار داده‌اند که اگر به جمال و زیبایی درون اهمیت ندهند و جان خود را با فضایل آراسته نکنند، تفاوتی میان انسان و حیوان نخواهد بود: تن آدمی شریف است به جان آدمیت نه همین لباس زیباست نشان آدمیت

اگر آدمی به چشم است و دهان و گوش و بینی        چه میان نقش دیوار و میان آدمیت

منابع

• قرآن کریم.
• آيت‌اللهی، زهرا، مهارت‌های زندگی خانوادگی در آئينه آيات و روايات، قم، نشر معارف، ۱۳۹۰ش.
• ابراهیمی، معصومه، «آرايش»، وب‌سایت دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 بهمن 1398ش.
• بازرگانی، بهمن، «زیبایی چیست؟»، مجله بخارا، شماره 135، 1398ش.
• بهرامی، هادی و دیگران، «مقایسه طرحواره‌های ناسازگار مد و زیبایی نسل جوان و نسل گذشته و نقش آن در تعارضات خانوادگی»، تعالی مشاوره و روان‌درمانی، دورۀ 9، شمارۀ 33، 1399ش.
• پسندیده، عباس، الگوی اسلامی شادکامی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، چ1، 1392ش.
• «پوشش و آراستگی ایرانی و رابطه فرهنگ با جامعه»، وب‌سایت تابناک مرکزی، تاریخ درج مطلب: 29 خرداد 1396ش.
• تبریزیان، عباس، ارشادات رسول المصطفی فی الصحة و طول العمر، لبنان، دارالاثر، 1430ق.
• «جذّابیت و روابط اجتماعی»، وب‌سايت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش.
• جلیلی خامنه، مهدی، «تعلق حکم فقهی به زیبایی در مسئله مرجحات امام جماعت از منظر فقه امامیه و زیبایی‌شناسی صدرالمتالهین»، مجله الهیات هنر، شمارۀ 10، 1396ش.
• جمشیدی، سمیه، «نگرش‌های غلط از جذابیت جسمانی زنان/ سلبریتی‌ها؛ عامل تغییر هنجارهای ارزشی زنان» وب‌سایت خبرنامه دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: 15 شهریور 1401ش.
• رستگار، یاسر و دیگران، «بصری شدن منزلت زنانه و مدیریت بدن (مورد مطالعه: زنان مراجعه کننده به مراکز زیبایی در شهر بندرعباس)»، نشریه مطالعات جنسیت و خانواده، دورۀ 4، شمارۀ 1، 1395ش.
• سبحانی‌نیا، محمدتقی، سر دلبری، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحديث، 1392ش.
• سعدی، مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله، مواعظ، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ مرداد ۱۴۰۳ش.
• صمدی، هادی و دیگران، «تأثیر میانگین‌بودن در زیبایی‌شناسی چهره‌نگاره‌های نقاشی: ارزیابی شناختی -تکاملی»، نشريه متافیزیک، سال سیزدهم، شمارۀ ۳۱، 1400ش.
• طالب‌پور، اکبر و دیگران، «مطالعۀ جامعه‌شناسی انگیزه و پیامدهای جراحی زیبایی در زنان شهر ایلام»، نشریه فرهنگ ایلام، دورۀ 23، شمارۀ 74-75، 1401ش.
• فیض، داوود و دیگران، «تاثیر جذابیت افراد مشهور و اثربخشی تبلیغات»، نشریه کاوش‌های مدیریت بازرگانی، دورۀ 8، شمارۀ 16، ١٣٩٥ش.
• فرض‌الهی، زینب و دیگران، «جغرافیا و زیبایی: تحلیلی بر معیارهای زیبایی زنان از دیدگاه ناصرالدین شاه قاجار و تغييرات آن با مسافرت‌هاي خارجي»، نشریه جغرافیا و روابط انسانی، دوره ۶، شماره ۳، ١٤٠٢ش.
• قمی، عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار مع تطبیق النصوص الواردة فیها علی بحار الأنوار، لبنان، دارالاسوه، چ۱، ۱۴۱۴ق.
• قوشچی، فرشاد، جامعه‌شناسی چشم و هم‌چشمی، تهران، تیسا، چ۱، ۱۳۹۷ش.
• كليني، محمد بن یعقوب، الكافي، تهران، دار الكتب الإسلاميه، چ۴، ١٤٠٧ق.
• مبلغی، احمد، «دو معیار اسلام برای انجام تغییرات در بدن/ مالکیت انسان بر بدنش مشروط است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اسفند ۱۳۹۲ش.
• مجلسي‌، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث، 1403ق.
• محمدی، منظر و سیداحمدی زاویه، سیدسعید، «چرخش فرهنگ زیبایی: تحول معیارهای زیبایی فردی در گذار از عصر قاجار به پهلوی»، نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دورۀ 22، شمارۀ 3، ۱۳۹۶ش.
• مطهری، مرتضی، جاذبه و دافعه، تهران، صدرا، 1402ش.
• مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، 1376ش.
• «معیارهای زیبایی صورت و تناسب اندام»، وب‌سایت دکتر محرابیان، تاریخ درج مطلب: ۱۹ فروردین ۱۴۰۳ش.
• «معیار زیبایی در ایران چیست و آیا زیبایی معیاری دارد؟»، وب‌سایت دکتر قارونی، تاریخ بازدید: ۱۶ مرداد ۱۴۰۳ش.
• مکتبدار، علیرضا، «بررسی زیبایی از نگاه اسلام»، وب‌سايت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۸ شهریور ۱۳۹۳ش.
• مصباح یزدی، محمدتقی، «بحثى کوتاه در باره جمال»، وب‌سايت آثار علامه مصباح یزدی، تاریخ بازدید: 8 مرداد 1403ش.
• مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، دیوان شمس، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ مرداد ۱۴۰۳ش.
• مهدیان، هانیه، «معیارهای درست زیبایی کدامند؟»، وب‌سایت خورشیدفران ایرانیان زمین، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۳۹۹ش.
• نفیسی، نهال، «سرمه»، وب‌سایت دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ به‌روز رسانی: 10 فروردین 1399ش.
• نوری، پوهنیار عبدالحق، «بررسی زیبایی‌شناسی از دیدگاه فیلسوفان و منابع اسلامی»، مطالعات علوم اجتماعی، دورۀ 8، شمارۀ 4، ١٤٠١ش.‏