کاربر:حمید فرهمندی راد
ناباروری مردان؛ ناتوانی مرد از باردارکردن همسر خود.
ناباروری مردان، یکی از اختلالات نسبتا شایع در دنیا بوده که بر عملکرد جنسی زوجین تاثیرگذار است. ناباروری مردان فقط یک مسئله پزشکی نیست بلکه دارای پیامدهای فردی و اجتماعی بوده و باعث می‌شود روابط خانوادگی و هزینه‌های اقتصادی خانواده تحت تاثیر ناباروری قرار گیرد. عوامل مختلف محیطی، شغلی و سبک زندگی بر ناباروری مردان تأثیرگذار است.
مفهوم‌شناسی
در اصطلاح منظور از ناباروری این است که علی‌رغم تلاش یک‌سالۀ زوجین برای بچه‌دار شدن و بدون اینکه از وسایل پیشگیری استفاده کرده باشند، بچه‌دار نشوند.[۱] زمان تلاش برای بچه‌دار شدن در خانم‌های بالاتر از ۳۵ سال، ۶ ماه است اگر خانم در این بازۀ زمانی باردار نشود نیاز به رجوع به پزشک متخصص است.[۲] گاهی ناباروری ثانویه اتفاق می‌افتد. ناباروری ثانویه به حالتی می‌گویند که زوجین در گذشته صاحب یک یا چند فرزند شدهاند، اما در زمان فعلی و با وجود رابطۀ جنسی منظم و تلاش یک‌ساله، موفق به کامل‌کردن دورۀ کامل بارداری نشده‌اند. ناباروری ثانویه در هر حالتی ممکن است رخ دهد و ارتباطی با وضعیت آنها در باروری اول ندارد. همچنین ناباروری ثانویه ممکن است برای مرد یا زن و یا هر دوی آنها اتفاق بیفتد.[۳]
مقدار آمیزش
زوجینی که در تلاش برای فرزنددار شدن هستند لازم است میان دفعات آمیزش بیش از حد و آمیزش ناکافی تعادل برقرار کنند. آمیزش بیش از حد باعث کاهش اسپرم شده و آمیزش به تعداد کم نیز ممکن است موجب از دست‌دادن زمان مناسب برای لقاح شود. پیشنهاد بعضی متخصصان این است که نزدیک به زمان تخمک‌گذاری، یک روز در میان و یا هر روز مقاربت وجود داشته باشد.[۴]
فراوانی ناباروری در مردان
بعضی گزارش‌ها، بیانگر مشکل مردان در 30 درصد از موارد ناباروری زوجین است.[۵] بعضی آمارها نیز عامل مردانه در نازایی زوجین را 20 درصد بیان کرده است.[۶] ناباروری مردان مشکل‌تر از زنان بوده و علت آن فقط در ۴۰ درصد موارد قابل تشخیص است.[۷]
پیامدهای فردی ناباروری مردان
داشتن فرزند علاوه‌بر آنکه نشان‌دهندۀ رشد زیستی کامل فرد بوده، با ایجاد روابط صمیمانه میان والدین و فرزندان، باعث تحقق بسیاری از نیازهای روانی، اجتماعی و فرهنگی پدر و مادر شده و همگام با رشد فرزندان، والدین نیز رشد می‌کنند.[۸] بعضی مطالعات مقایسه‌ای میان مهاجران غیر غربی و ساکنان غربی در جوامع غربی نشان داده که شدت آشفتگی هیجانی میان افراد مهاجر نابارور، بالاتر است. در فرهنگ‌هایی که بر داشتن فرزند تأکید بیشتری بوده به‌خصوص در فرهنگ ایرانی که وجود فرزند نشان از زندگی موفق زوجین است، در صورت ناباروری، میزان آسیب بیشتر متوجه زوجین خواهد بود.[۹]
بعضی پیامدهای ناباروری مردان عبارت است از:
1- طول عمر کمتر:بعضی پزشکان ادعا کرده‌اند طول عمر مردان نابارور به‌صورت میانگین، کمتر از افراد دارای توان باروری است.[۱۰]
2- هزینه‌های درمان: در بعضی موارد برای درمان ناباروری، هزینه‌های بالایی بر خانواده تحمیل می‌شود.[۱۱]
3- اضطراب: ناباروری بنابر یک نگاه قدیمی و متعصبانه، مشکلی زنانه تلقی شده، از این‌رو مردان تمایلی به اظهار مشکل ناباروری خود نداشته و از اینکه دیگران آنها را افرادی ناقص تلقی کنند، دچار ترس و اضطراب می‌شوند. همچنین از نظر بعضی پژوهشگران، تداوم نسل از طریق فرزندان عمیق‌ترین خواستۀ زوجین بوده و ناباروری آنها را به هراس می‌افکند.[۱۲]
4- افسردگی: علاوه‌بر میل طبیعی انسان به فرزندآوری، ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی نیز بر این تمایل شدت بخشیده، از این رو ناتوانی در فرزندآوری، باعث سرخوردگی و احساس خلأ و افسردگی می‌شود.[۱۳]
پیامدهای اجتماعی فرهنگی ناباروری مردان
فرزندآوری برای مردان در عرف جامعه، نشانۀ مردانگی است. از سوی دیگر انتظارات خانواده، فامیل و جامعه از فرد برای باروری و تولد یک نوزاد موجب فشار روانی و اجتماعی بر افراد نابارور،[۱۴] و خلل در بعضی نقش‌های زوجین است.[۱۵]
بعضی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی ناباروری عبارت است از:
1- خلل در هویت زوجین؛ فرزندان برای بسیاری از مردم، معنای زندگی بوده و بخشی از هویت آنها به‌شمار آمده[۱۶] و انتظار والدشدن کلید هویت و فعالیت آنها در بزرگسالی است. از این‌رو تجربۀ ناباروری موجب می‌شود گذاری پرتنش را به والد نبودن تجربه کنند.[۱۷]
2- تجسس و دخالت اطرافیان؛ یکی از رفتارهای آزارنده برای زوجین دخالت اطرافیان است. در فرهنگ عامیانه هر تأخیری در حاملگی موجب فشار اطرافیان و جست‌وجوی علت تأخیر شده و همین مسئله بر آسیب‌های روانی به زوجین می‌افزاید.[۱۸]
3- انزوا؛ از آنجا که ناباروری در فرهنگ عمومی مردم به‌عنوان یک نقص تلقی‌شده، موجب می‌شود زوجین خود را از اطرافیان دور کنند تا در مورد ناباروری مورد سؤال قرار نگیرند.[۱۹]
4- برچسب‌های منفی در اجتماع؛ ناباروری در بسیاری از جوامع، موجب بدنامی و رنج برای زوج‌های بدون فرزند بوده و اصطلاح عامیانۀ «کور بودن اجاق» در جامعۀ ایرانی برای چنین خانواده‌هایی معروف است.[۲۰]
5-تزلزل در تداوم زندگی زوجین؛ در بعضی فرهنگ‌ها مانند فرهنگ ایران، ناباروری بر روابط زوجین تأثیر منفی گذاشته و تهدیدی برای بقای ازدواج زوجین است. از نظر آماری نیز از ناباروری به‌عنوان یکی از عوامل مهم طلاق نام برده می‌شود. همسران چنین افرادی با تصور بی‌فایده بودن زندگی با مرد نابارور و یا نگرانی از دست‌دادن فرصت بارداری، جدایی از همسر را ترجیح می‌دهند.[۲۱]
عوامل ناباروری مردان
دلایل مختلفی در ناباروری مردان تأثیرگذار است. این عوامل عمدتا به مسائل روانی، اختلالات هورمونی و یا سبک زندگی افراد مربوط است. گاهی نیز علت ناباروری ناشناخته باقی می‌ماند. ===1- سبک زندگی؛ سبک زندگی افراد مانند تحرک، تغذیه و نوع نشستن بر کارکرد بدن آنها تاثیرگذار است.[۲۲] به‌گونه‌ای که با بررسی سبک زندگی افراد می‌توان ناباروری را پیش‌بینی کرد.[۲۳] عاداتی مانند نشستن زیاد، سیگار کشیدن و صدمۀ جسمی بر اثر حوادث بر کیفیت اسپرم مرد اثرگذار است.[۲۴]
2- سیگار و دخانیات؛ سيگار كشيدن در مردان، باعث کاهش تعداد، حرکت و کیفیت اسپرم شده و احتمال باروری را کاهش می‌دهد. علاوه‌بر آنکه احتمال موفقيت درمان ناباروري نیز كاهش مي‌یابد. این اثر برای افرادی که سيگار نمي‌كشند ولي در معرض دود سیگار هستند، نیز ايجاد مي‌شود.[۲۵]
3- مصرف بعضی داروها؛ بعضی داروها در تولید اسپرم مردان تاثیر منفی دارد و باعث ناباروری می‌شود.[۲۶] برای نمونه، یک مطالعه نشان داد که میان مصـرف داروی رانیتیدین با ناباروری مردان رابطۀ معنی‌داری وجود دارد.[۲۷] مورد دیگر، مصرف استروئیدهای بافت‌ساز است که میان بعضی جوانان برای افزایش حجم ماهیچۀ بدن شایع بوده در حالی‌که موجب کاهش توانایی بدن در ساخت تستوسترون و در نتیجه کاهش تولید اسپرم می‌شود. همچنین آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل اریتروماسیون، جنتامایسین یا داروهای ضد قارچی ممکن است بر تولید اسپرم در مرد اثر منفی بگذارد. بعضی داروهای ضد فشار خون نیز ممکن است باعث ایجاد اختلال در اسپرم مرد و یا مشکل انزال پس‌گرد شود.[۲۸]
4- واریکوسل؛ واریکوسل یا پیچ‌خوردگی رگ‌های بیضه از شایع‌ترین دلایل ناباروری در مردان است.[۲۹] مطالعات در بعضی شهرستانها نیز نشان داده که شـایع‌تـرین دلیل ناباروری، مشکل واریکوسل است.[۳۰] واریکوسل باعث اختلال در کیفیت اسپرم‌سازی در مردان می‌شود.[۳۱]
===5- دمای محیط؛ شرایط محیطی بر دمای بدن تاثیرگذار بوده و تغيير دمای بدن نیز بر سیستم باروری اثر می‌گذارد. بعضی مطالعات علمی مقدار دمای متناسب بیضه برای عملکرد طبیعی را در حدود ۴-۳ درجه کمتر از درجه حرارت بدن بیان کرده است. بعضی عوامل مانند عادات زندگی فرد، وضعیت لباس پوشیدن، فصول سال و همچنین استفاده از آب خیلی گرم جهت استحمام مثل حمام سونا و شرایط دمای شغلی می‌تواند کیفیت اسپرم را کاهش دهد. شغل‌هایی مانند نانوایی، جوشکاری، ریخته‌گری و شغل‌هایی که فرد مجبور است زمان زیادی در مقابل یک منبع گرمای شدید باشد و حتی رانندگی زیاد، فرد را در معرض اختلال در سیستم تعادل گرمای بیضه‌ها قرار می‌دهد.[۳۲]===
عوامل ناباروری مردان در طب سنتی
1- اشکال در مایع منی؛ مایع منی ممکن است به خاطر ضعف عمومی بدن یا ضعف اعضای رئیسۀ بدن (مغز، قلب، کبد، بیضه) و یا ضعف در عملکرد معده و کلیه دچار اشکال شود.[۳۳]
2- اشکال در اعضاي تولیدكنندۀ منی؛ ضعف در بیضه‌ها، مجرای انتقال منی و آلت تناسلی، از جمله عوامل ناباروری است که این ضعف به دلایل مختلفی مانند ضربۀ شدید به دستگاه تناسلی، شکل ظاهری آلت تناسلی و یا عیب و نقص در بیضه‌ها ممکن است اتفاق بیفتد.[۳۴]
3- ترک‌کردن رابطۀ جنسی با همسر برای مدت طولانی؛ عدم فعالیت جنسی با همسر برای مدت طولانی، باعث اختلال در تولید منی می‌شود.[۳۵]
4- مصرف مواد مخدر؛ مصرف مواد مخدر باعث غلبۀ سردی بر بدن و در نتیجه اختلال در حرکت اسپرم می‌شود که خود از عوامل ناباروری است.[۳۶]
5- اختلالات روحی و روانی؛ عوامل روانی مانند ترس شدید، افسردگی، اضطراب و غم‌هاي ناگهانی از موارد تأثیرگذار بر ناباروري است.[۳۷]
پیشگیری
1- کنترل عوامل محیطی؛ افراد لازم است از قرار گرفتن در معرض رادیاسیون، گرمای بیش از حد و سر و صدا خودداری کرده و از کارهای سنگین نیز اجتناب کنند.[۳۸]
2- پیشگیری از استرس؛ اعضای خانواده لازم است علل استرس را شناسایی کرده و تلاش کنند علاوه‌بر کمک به همدیگر، هریک وظیفۀ خود را به درستی ایفا کند تا عوامل استرس‌زا به حداقل برسد.[۳۹]
3- ترک سیگار؛ ترک سیگار از مهمترین راهکارها برای پیشگیری از ناباروری در مردان است.[۴۰]
4- پرهیز از مصرف خودسرانۀ دارو؛ بعضی از داروها تأثیر منفی در تولید اسپرم دارد و لازم است مردها در سنین باروری از مصرف خودسرانه خودداری کنند.[۴۱]
درمان
اولین کار برای درمان ناباروری، تغییر در سبک زندگی مربوط به مرد است. سبک زندگی شامل موارد متعددی مانند تغذیه، ترک مصرف سیگار، مواد مخدر و الکل، ورزش‌کردن، کاهش اضافه وزن، پرهیز از ایجاد حرارت در ناحیۀ اطراف بیضه، رعایت بهداشت برای جلوگیری از بروز عفونت و کم‌کردن عوامل استرس و اضطراب در زندگی است.[۴۲] از دارو نیز برای مواردی مانند افزایش تعداد اسپرم مرد و از داروهای هورمونی برای درمان اختلالات هورمونی و در موارد عفونت از آنتی‌بیوتیک‌ها، برای از بین‌بردن عفونت استفاده می‌شود. بعضی موارد نیز مانند بیماری واریکوسل یا انسداد مجاری با کمک عمل جراحی قابل درمان است.[۴۳] اگر ناباروری مرد به علت مشکلات ژنتیکی باشد، از روش‌های کمک باروری استفاده می‌شود. برای مثال در بعضی موارد، اسپرم از بیضۀ مرد برداشته شده و سپس تقویت شده و درون رحم مادر قرار داده می‌شود.[۴۴]
درمان ناباروری مردان در طب سنتی
در طب سنتی با توجه به علت ناباروری، درمان آن تفاوت می‌کند. بعضی درمان‌های ناباروری در طب سنتی عبارت است از: درمان ناباروری با منشأ ضعف عمومی بدن؛ تدابیر درمانی که برای این گروه پیشنهاد شده، استفاده از غذاهایی مانند گوشت بره، جوجه مرغ، كبك، نخودآب با پیاز فراوان، مرباي شقاقل، مرباي زنجبیل، نارگیل، حریرۀ بادام، تخم‌مرغ و شیربرنج است.[۴۵] درمان ناباروری با منشأ ضعف در عملکرد مغز؛ درمان مناسب این گروه در مرحلۀ اول، عمل به توصیه‌هایی است که سلامت مغز را حفظ می‌کند، مانند: اجتناب از قرار گرفتن در معرض بوهاي بد، پرهیز از مشغولیات ذهنی زیاد، پرهیز از پر خوابی و یا افراط در بیداري، پرهیز از جماع زیاد و همچنین پرهیز از پرخوري و یا خوراکی‌های بسیار ترش. در مرحلۀ دوم برای درمان از غذاهاي تقویت‌كنندۀ مغز استفاده می‌شود، مانند: كباب، عصارۀ گوشت، بادرنجبویه، فرنجشمك، بابونه، ریحان، اسطوخدوس، انجیر، سیب، به، گالب، انگور، مویز، ماش، تخم‌مرغ.[۴۶] درمان ناباروری با منشأ ضعف در عملکرد قلب؛ درمان این گروه در مرحلۀ اول، عمل به توصیه‌هایی مانند دوري از غم و اندوه، استفاده از غذاهای لطیف و استعمال عطرهاي خوشبو برای حفظ سلامت مغز است. در مرحلۀ دوم برای تقویت قلب از مواردی مانند سیب، به، انار شیرین، انگور، گلاب، بیدمشك و عرق بهارنارنج استفاده می‌شود.[۴۷] درمان ناباروری با منشأ ضعف در عملکرد کلیه؛ استفاده از شیر گوسفند و شتر، مویز، مرباي هویج، آب سیب و به، گلابی، انار و تخم‌مرغ عسلی از درمان‌های توصیه شده برای این دسته افراد است.[۴۸]
درمان ناباروری در آموزه‌های دین
یکی از آیات قرآن کریم مربوط به درخواست زکریای پیامبر از خداوند برای داشتن فرزند و استجابت دعای او است.[۴۹] این آیات به افراد بدون فرزند این امید را می‌دهد که در صورت دعا و درخواست فرزند از پروردگار، خداوند استجابت می‌کند.[۵۰] در روایات نیز به مواردی مانند گوشت با تخم‌مرغ، پیاز با تخم‌مرغ، کاسنی، دعا، استغفار و اذان گفتن با صدای بلند در منزل، برای صاحب فرزند شدن اشاره شده است.[۵۱]
چالش‌های فرهنگی درمان ناباروری مردان
ناباروری مردان، بیش از آنکه یک موضوع پزشکی و مسئلۀ جسمانی باشد بر سلامت روان و سلامت اجتماعی مردان، تأثیرات عمیق می‌گذارد، از این‌رو همدلی و کمک به مرد نابارور از جنبه‌های روانی و اجتماعی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهش‌ها نشان‌دهندۀ آن است که بررسی، درمان و تصمیم‌گیری در موضوع ناباروری بدون توجه به بسترهای فرهنگی و اجتماعی جامعه، فرآیندی ناقص است.[۵۲] از این‌رو لازم است در فرآیند درمان به نقش گروه‌های اجتماعی مانند خانوادۀ زوجین نابارور، دوستان و دیگر اطرافیان،[۵۳]حمایت‌های قانونی، مالی و شغلی، نقش رسانه‌ها و همچنین باورهای دینی و فرهنگی مرد نابارور نسبت به قضا و قدر و همچنین روش‌های سنتی فرزندآوری توجه کرد.[۵۴]
پانویس
- ↑ قهرمانی و قائم، «عوامل موثر بر ناباروری مردان - یک مطالعه مورد شاهدی»، 1384ش، ص42.
- ↑ «اقدامات اولیه درمان نازایی و ناباروری در مردان + دستورالعمل»، وب‌سایت نیلی.
- ↑ پرکینز و تامپسون، ناباروری، 1395ش، ص61.
- ↑ پرکینز و تامپسون، ناباروری، 1395ش، ص41.
- ↑ 10 تا ۱۵ درصد زوجین از ناباروری رنج می‌برند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ صارمی و دیگران، «بررسی عوامل محیطی ناباروری با عامل مردانه در بیماران مراجعه کننده به کلینیک نازایی بیمارستان صارم طی یک دوره 5ساله»، 1396ش، ص4.
- ↑ قهرمانی و قائم، «عوامل موثر بر ناباروری مردان - یک مطالعه مورد شاهدی»، 1384ش، ص42.
- ↑ لطف‌آبادی، روان‌شناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص245.
- ↑ زهرایی، «فرهنگ و تجربه ناباروری»، 1396ش، ص7 و 11.
- ↑ صدیقی، «مردان نابارورعمر کوتاه تری دارند»، وب‌سایت فرارو.
- ↑ «هزینه‌های بالای درمان ناباروری و امیدهایی که با وعده بیمه بیمه ایجاد شده است»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ جعفری و دیگران، «ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش های اهدایی کمک باروری: یک مطالعه مروری »، 1399ش، ص87.
- ↑ لطف‌آبادی، روان‌شناسی رشد، ج۲، 1390ش، ص245.
- ↑ شمشیری میلانی، نهمین کنگره مرکز تحقیقات بهداشت باروری و ناباروری، ۱۳۹۵ ش.
- ↑ ودادهیر و دیگران، «ناباروری به مثابه مسئله ای اجتماعی-فرهنگی: تجربه زیسته زنان نابارور در جست‌وجوی درمان در قزوین»، 1395ش، ص161.
- ↑ جعفری و دیگران، «ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش های اهدایی کمک باروری: یک مطالعه مروری »، 1399ش، ص86.
- ↑ زهرایی، «فرهنگ و تجربه ناباروری»، 1396ش، ص8.
- ↑ جعفری و دیگران، «ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش های اهدایی کمک باروری: یک مطالعه مروری »، 1399ش، ص88.
- ↑ جعفری و دیگران، «ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش های اهدایی کمک باروری: یک مطالعه مروری »، 1399ش، ص88.
- ↑ جعفری و دیگران، «ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش های اهدایی کمک باروری: یک مطالعه مروری »، 1399ش، ص89.
- ↑ جعفری و دیگران، «ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش های اهدایی کمک باروری: یک مطالعه مروری »، 1399ش، ص95.
- ↑ اصیلیان‌بیدگلی و دیگران، «تشخیص ناباروری مردان از روی عوامل محیطی و سبک زندگی با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی»، 1395ش، ص77.
- ↑ اصیلیان‌بیدگلی و دیگران، «تشخیص ناباروری مردان از روی عوامل محیطی و سبک زندگی با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی»، 1395ش، ص78.
- ↑ اصیلیان‌بیدگلی و دیگران، «تشخیص ناباروری مردان از روی عوامل محیطی و سبک زندگی با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی»، 1395ش، ص78.
- ↑ «سبک زندگی سالم و باروری»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
- ↑ «سبک زندگی سالم و باروری»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
- ↑ قهرمانی و قائم، «عوامل موثر بر ناباروری مردان - یک مطالعه مورد شاهدی»، 1384ش، ص44.
- ↑ پرکینز و تامپسون، ناباروری، 1395ش، ص47 و 56.
- ↑ «ده روش درمان ناباروری مردان + دستورالعمل»، وب‌سایت نیلی.
- ↑ قهرمانی و قائم، «عوامل موثر بر ناباروری مردان - یک مطالعه مورد شاهدی»، 1384ش، ص44.
- ↑ علامه، «شایع ترین دلیل ناباروری مردان کدام است؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ بزازیان، عوامل محیطی و شغلی تهدید کننده بهداشت باروری، 1395ش، ص67و68.
- ↑ ماهروزاده، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، 1394ش، ص3.
- ↑ ماهروزاده، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، 1394ش، ص6.
- ↑ ماهروزاده، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، 1394ش، ص6.
- ↑ ماهروزاده، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، 1394ش، ص6.
- ↑ ماهروزاده، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، 1394ش، ص7.
- ↑ بزازیان، عوامل محیطی و شغلی تهدید کننده بهداشت باروری، 1395ش، ص72.
- ↑ بزازیان، عوامل محیطی و شغلی تهدید کننده بهداشت باروری، 1395ش، ص۹۲.
- ↑ «سبک زندگی سالم و باروری»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
- ↑ «سبک زندگی سالم و باروری»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
- ↑ «اقدامات اولیه درمان نازایی و ناباروری در مردان + دستورالعمل»، وب‌سایت نیلی.
- ↑ «ده روش درمان ناباروری مردان + دستورالعمل»، وب‌سایت نیلی.
- ↑ «اقدامات اولیه درمان نازایی و ناباروری در مردان + دستورالعمل»، وب‌سایت نیلی.
- ↑ ماهروزاده، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، 1394ش، ص3.
- ↑ ماهروزاده، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، 1394ش، ص4.
- ↑ ماهروزاده، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، 1394ش، ص4.
- ↑ ماهروزاده، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، 1394ش، ص5.
- ↑ سوره انبیاء، آیه 89 و 90.
- ↑ جعفری، «سوره انبیاء و امیدی که خداوند به زوج‌های نابارور می‌دهد»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
- ↑ تبریزیان، «ادامه بحث درمان ناباروری»، وب‌سایت مدرسه فقاهت.
- ↑ ودادهیر و دیگران، «ناباروری به مثابه مسئله ای اجتماعی-فرهنگی: تجربه زیسته زنان نابارور در جست‌وجوی درمان در قزوین»، 1395ش، ص161.
- ↑ جعفری و دیگران، «ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش های اهدایی کمک باروری: یک مطالعه مروری »، 1399ش، ص88.
- ↑ جعفری و دیگران، «ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش های اهدایی کمک باروری: یک مطالعه مروری »، 1399ش، ص96.
منابع
* قرآن کریم. * اصیلیان بیدگلی، اعظم و دیگران، «تشخیص ناباروری مردان از روی عوامل محیطی و سبک زندگی با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی»، مجله علمی پژوهشی حکیم، دورۀ 19، شمارۀ 2، 1395ش. * «اقدامات اولیه درمان نازایی و ناباروری در مردان + دستورالعمل»، وب‌سایت نیلی، تاریخ درج مطلب: مرداد ماه 1401ش. * بزازیان، شهین، عوامل محیطی و شغلی تهدید کننده بهداشت باروری، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری دیباگران تهران، 1395ش. * پرکینز، شارون و تامپسون، جکی میرز، ناباروری، ترجمه مانا احمدی، تهران، آوند دانش، 1395ش. * تبریزیان، عباس، «ادامه بحث درمان ناباروری»، وب‌سایت مدرسه فقاهت، تاریخ درج مطلب: 18 بهمن 1394ش. * جعفری، حمیدرضا، «سوره انبیاء و امیدی که خداوند به زوج‌های نابارور می‌دهد»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردين ۱۳۹۴ش. * جعفری، حمیده و دیگران، «ابعاد فرهنگی و اجتماعی ناباروری و روش های اهدایی کمک باروری: یک مطالعه مروری »فصلنامه پزشکی نوید نو، دورۀ 23، شمارۀ 76، 1399ش. * «ده تا پانزده درصد زوجین از ناباروری رنج می‌برند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 4 اسفند 1401ش. * «ده روش درمان ناباروری مردان + دستورالعمل»، وب‌سایت نیلی، تاریخ درج مطلب: مرداد 1401ش. * زهرایی، شقایق، «فرهنگ و تجربه ناباروری» اولین کنفرانس بین‌المللی فرهنگ، آسیب شناسی روانی و تربیت، 1396ش. * «سبک زندگی سالم و باروری»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، تاریخ بازدید: 30 دی 1402ش. * شمشیری میلانی، حوریه، نهمین کنگره مرکز تحقیقات بهداشت باروری و ناباروری * ۱۳۹۵ش. * صدیقی، محمدعلی، «مردان نابارور عمر کوتاه‌تری دارند»، وب‌سایت فرارو، تاریخ درج مطلب: 26 آبان 1395ش. * علامه، فرزاد، «شایع‌ترین دلیل ناباروری مردان کدام است؟»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 17 اردیبهشت 1402ش. * قهرمانی، فریبا و قائم، هاله، «عوامل موثر بر ناباروری مردان، یک مطالعه موردی»، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، دورۀ 7، شمارۀ 1، 1384ش * ماهروزاده، سمیه، «ناباروری مردان از دیدگاه طب سنتی ایران، علل و تدابیر آن و مقایسه با طب نوین»، مجله زنان، مامایی و نازایی ایران، دورۀ 18، شمارۀ 183، 1394ش. * ودادهیر، ابوعلی و دیگران، «ناباروری به مثابه مسئله‌ای اجتماعی فرهنگی: تجربۀ زیسته زنان نابارور در جست‌وجوی درمان در قزوین»، مجله مسائل اجتماعی ایران، دورۀ 7، شمارۀ 2، ۱۳۹۵ش. * «هزینه‌های بالای درمان ناباروری و امیدهایی که با وعده بیمه ایجاد شده است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۹ اسفند ۱۴۰۰ش.