بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
بامیان یکی از مناطق تاریخی و توریستی افغانستان است که از نظر پیشینه تاریخی غنی، آثار و آبدات ارزشمند و مناظر زیبای طبیعی در جهان شناخته شده است. مردم این خطه، دارای فرهنگ، تاریخ، زبان، هنر، رسوم و دانش‌های اجتماعی ویژۀ خود، هستند. | بامیان یکی از مناطق تاریخی و توریستی افغانستان است که از نظر پیشینه تاریخی غنی، آثار و آبدات ارزشمند و مناظر زیبای طبیعی در جهان شناخته شده است. مردم این خطه، دارای فرهنگ، تاریخ، زبان، هنر، رسوم و دانش‌های اجتماعی ویژۀ خود، هستند. | ||
==نام‌گذاری== | ==نام‌گذاری== | ||
در [[اوستا]] (وندیداد) از بامیان به‌نام‌های «خَنِیرَت‌بامی»، «هَنِیره‌بامی»، «ایران‌ویجه»، «پارس» و «ورنۀ چهارگوش» یاد شده است.<ref>محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395ش، ص34.</ref> در کتب تاریخی قدیم، بامیان«بامیکان» خوانده شده و پژوهشگران برای این واژه دو تعبیر را در نظر گرفته‌اند: | در [[اوستا]] (وندیداد) از بامیان به‌نام‌های «خَنِیرَت‌بامی»، «هَنِیره‌بامی»، «ایران‌ویجه»، «پارس» و «ورنۀ چهارگوش» یاد شده است.<ref>محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395ش، ص34.</ref> در کتب تاریخی قدیم، بامیان«بامیکان» خوانده شده و پژوهشگران برای این واژه دو تعبیر را در نظر گرفته‌اند: | ||
# اگر بامیکان را مرکب از دو واژه مستقل (بامی+کان) بدانیم، «بامی» با ریشۀ پهلوی به‌معنای تابنده، روشنی‌بخش، درخشان و «کان» با ریشۀ پهلوی به‌معنای منبع و معدن است. در نتیجه «بامیکان» به‌معنای منبع یا معدن روشنایی، تابند‌گی و درخشش است. | |||
# اگر بامیکان را مرکب از یک واژه مستقل «بامیک» با پسوند «ان» در نظر بگیریم، به‌معنای جایگاه و مکان تابان، روشن و نور است که این مهمترین وجه نام‌گذاری بامیان به‌حساب می‌آید.<ref>فایز، «وجه تسمیه خراسان، بامیان و دای‌زنگی»، 1394ش، ص47.</ref> | |||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
در نخستین سده‌های میلادی، بامیان بخش بزرگی از امپراطوری بودایی-[[کوشانیان|کوشانی]] بود و یکی از مراکز و پایتخت‌های مهم فرهنگی و سیاسی کوشانی‌ها به‌شمار می‌رفت. قدیمی‌ترین اسناد مربوط به بامیان به قرن چهارم میلادی می‌رسد. اولین شرح مفصل در مورد درۀ بامیان و بودا، توسط یک زائر چینی به‌نام هیوان تسانگ نوشته شده که در سال 640 بعد از میلاد از این منطقه، معابد و مجسمه‌های بزرگ بودا، بازدید کرده است. با گذر زمان، در قرن هشتم و نهم میلادی، بامیان به‌تصرف خلیفه عباسی بغداد درآمد و اسلام به‌تدریج در این منطقه استیلا یافت. بامیان، پس از ظهور اسلام در افغانستان، به یکی از شهرهای پررونق اسلامی تبدیل شد. اما با آمدن چنگیزخان به بامیان و هجوم او، شکوفایی این شهر از بین رفت. شهر غلغله توسط عساکر چنگیزخان تخریب، غارت و جمعیت آن قتل‌عام شد. بعد از قرن نوزده میلادی دره بامیان مورد توجه جهانگردان خارجی قرار گرفت.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص8. </ref> | در نخستین سده‌های میلادی، بامیان بخش بزرگی از امپراطوری بودایی-[[کوشانیان|کوشانی]] بود و یکی از مراکز و پایتخت‌های مهم فرهنگی و سیاسی کوشانی‌ها به‌شمار می‌رفت. قدیمی‌ترین اسناد مربوط به بامیان به قرن چهارم میلادی می‌رسد. اولین شرح مفصل در مورد درۀ بامیان و بودا، توسط یک زائر چینی به‌نام هیوان تسانگ نوشته شده که در سال 640 بعد از میلاد از این منطقه، معابد و مجسمه‌های بزرگ بودا، بازدید کرده است. با گذر زمان، در قرن هشتم و نهم میلادی، بامیان به‌تصرف خلیفه عباسی بغداد درآمد و اسلام به‌تدریج در این منطقه استیلا یافت. بامیان، پس از ظهور اسلام در افغانستان، به یکی از شهرهای پررونق اسلامی تبدیل شد. اما با آمدن چنگیزخان به بامیان و هجوم او، شکوفایی این شهر از بین رفت. شهر غلغله توسط عساکر چنگیزخان تخریب، غارت و جمعیت آن قتل‌عام شد. بعد از قرن نوزده میلادی دره بامیان مورد توجه جهانگردان خارجی قرار گرفت.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص8. </ref> | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۵: | ||
آمار دقیقی از جمعیت ولایت بامیان در دست نیست؛ اما بیشتر ساکنین این منطقه از [[قوم هزاره]] بوده و برخی از قوم [[تاجیک‌های افغانستان|تاجیک]] هستند.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86/ کاظمی، «پروندۀ انترنتی شهر باستانی بامیان»، وب‌سایت مردم شناسی و فرهنگی محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395، ص159]</ref> زبان این مردم، با زبان اوستایی هم‌خوانی داشته و دارای بیشترین نشانه‌های کهن زبان [[فارسی دری|پارسی دری]] با دو لهجۀ هزارگی و تاجیکی است.<ref>عرفانی، تحولات سیاسی- اجتماعی بامیان، 1368ش، ص46</ref> تمامی مردم این استان، [[مسلمان]] بوده و بیشتر آنها [[شیعیان]] دوازده امامی و مابقی نیز از اهل تسنن و شیعیان اسماعیلیه هستند.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص89</ref> | آمار دقیقی از جمعیت ولایت بامیان در دست نیست؛ اما بیشتر ساکنین این منطقه از [[قوم هزاره]] بوده و برخی از قوم [[تاجیک‌های افغانستان|تاجیک]] هستند.<ref>[https://anthropologyandculture.com/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86/ کاظمی، «پروندۀ انترنتی شهر باستانی بامیان»، وب‌سایت مردم شناسی و فرهنگی محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395، ص159]</ref> زبان این مردم، با زبان اوستایی هم‌خوانی داشته و دارای بیشترین نشانه‌های کهن زبان [[فارسی دری|پارسی دری]] با دو لهجۀ هزارگی و تاجیکی است.<ref>عرفانی، تحولات سیاسی- اجتماعی بامیان، 1368ش، ص46</ref> تمامی مردم این استان، [[مسلمان]] بوده و بیشتر آنها [[شیعیان]] دوازده امامی و مابقی نیز از اهل تسنن و شیعیان اسماعیلیه هستند.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص89</ref> | ||
==موقعیت جغرافیایی== | ==موقعیت جغرافیایی== | ||
# گذشته: بامیان در گذشته‌های دور، جغرافیای وسیعی داشته که شامل: غرجستان، [[بلخ]]، [[بدخشان]]، تخارستان، [[پنجشیر]]، پروان، غوربند و مناطق دیگر می‌شد. یکی از نام‌های بلخ بامی منسوب به بامیان است.<ref>محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، 1395ش، ص33. </ref> | |||
# امروزه: در حال حاضر ولایت بامیان یکی از ولایات کوهستانی مناطق مرکزی افغانستان است که از طرف شمال با ولایت سمنگان، از شمال غرب با ولایت [[سرپل]]، از جنوب با ولایت میدان وردک، [[غزنی]] و [[دایکندی]]، از شرق با ولایت پروان و [[بغلان]] و از جانب غرب با ولایت [[غور]] و دایکندی همسایگی دارد. ارتفاع این ولایت از سطح دریا 2500 متر است. بامیان دارای هفت ولسوالی (شهرستان) است که عبارت‌اند از پنجاب، ورس، [[یکه‌ولنگ]] یک، یکه‌ولنگ دو، شیبر، سیغان و کهمرد.<ref> وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص7-8</ref> | |||
==اقتصاد== | ==اقتصاد== | ||
بامیان از ولایت‌های کمتر توسعه‌یافته در افغانستان به‌حساب می‌آید. زراعت پیشه اساسی مردم در ولایت بامیان به شمار می‌رود. زمان کشت | بامیان از ولایت‌های کمتر توسعه‌یافته در افغانستان به‌حساب می‌آید. زراعت پیشه اساسی مردم در ولایت بامیان به شمار می‌رود. زمان کشت بهاری از اول حمل ([[فروردین]]) تا اول جوزا ([[خرداد]]) و زمان کشت [[پاییز|خزانی]] اول میزان (مهر) تا دهم عقرب (آبان) است. محصولات زراعتی این ولایت در مجموع 33 نوع گزارش شده که عبارتند از: گندم، کچالو ([[سیب زمینی|سیب‌زمینی]])، جو، باقلی، عدس و جواری و سبزیجاتی همچون زردک (هویج)، [[شلغم]]، پیاز، کرم، گلپی، کاهو، مرج، گندنه، کدو، بادرنگ، ملی و میوه‌جات مانند زردآلو، [[سیب]]، گیلاس، ناک، [[بادام]]، چهارمغز، [[توت]] و همچنین گیاهان طبی و دارویی و عایداتی مثل هنگ، [[زیره]] و شیرین‌بویه.<ref> وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص27</ref> | ||
مالداری در این ولایت به‌شکل سنتی بوده و مهمترین احشام حیوانی عبارتند از: گوسفند، بز، گاو، اسب، قاطر، مرکب. پرورش و نگهداری مرغ‌های خانگی نیز در این ولایت مرسوم بوده و زنبورداری نیز از مشاغل جدید در این خطه به شمار می‌رود؛ اما محصولات حیوانی و زراعتی به‌دلیل عدم بسته‌بندی، پاستوریزه و جای مناسب نگهداری، به‌قسمی ابتدایی و محلی و به‌گونۀ غیرعمده به‌فروش می‌رسد. علی‌رغم زحمات بسیار، متأسفانه، مردم درآمد بالایی از این نوع فعالیت‌ها ندارند.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص28. </ref> | مالداری در این ولایت به‌شکل سنتی بوده و مهمترین احشام حیوانی عبارتند از: گوسفند، بز، گاو، اسب، قاطر، مرکب. پرورش و نگهداری مرغ‌های خانگی نیز در این ولایت مرسوم بوده و زنبورداری نیز از مشاغل جدید در این خطه به شمار می‌رود؛ اما محصولات حیوانی و زراعتی به‌دلیل عدم بسته‌بندی، پاستوریزه و جای مناسب نگهداری، به‌قسمی ابتدایی و محلی و به‌گونۀ غیرعمده به‌فروش می‌رسد. علی‌رغم زحمات بسیار، متأسفانه، مردم درآمد بالایی از این نوع فعالیت‌ها ندارند.<ref>وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص28. </ref> | ||
==فرهنگ و هنر== | ==فرهنگ و هنر== | ||
# رسانه‌ها: تا چندی پیش، بیشتر از 20 رسانه چاپی در کنار سه رسانۀ شنیداری خصوصی محلی، رادیو و تلویزیون ملی بامیان، رادیوهای آریانا، بیان و بی‌بی‌سی در این ولایت فعال بودند.<ref>نواندیش، الیاس، روزنامه اطلاعات روز، 16 ثور، 1396.</ref> علاوه بر آن، در بامیان 733 [[مسجد]] و 448 باب [[تکیه‌خانه]] ([[حسینیه]]) وجود دارد.<ref> وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، 1398ش، ص89</ref> | |||
# صنایع محلی: قالی، [[گلیم افغانستان|گلیم]]، نمد، [[برک]] و [[خامک‌دوزی]]، دست‌کش و جوراب‌های پشمی، [[پلاس]]، انواع [[سوزن‌دوزی]] و کفش‌دوزی‌های سنتی، عمده‌ترین صنایع دستی بامیان است.<ref> سحر شریعتی، حفیظ، صنایع دستی هزارگی، 1392ش، ص18</ref> | |||
# فرهنگ عامه و ادبیات: فرهنگ کهن مردم بامیان بیشتر جنبۀ گفتاری داشته و به‌صورت منظوم و منثور بوده است. اسطوره‌ها، افسانه‌های تاریخی، مذهبی، باورهای عامیانه، ترانه‌ها، [[دوبیتی|دوبیتی‌ها]]، چهاربیتی‌ها، غزل‌ها، مخته‌ها، [[لالایی]]، پندنامه، ضرب‌المثل‌ها، استعارات و تشبیهات، داستان‌های حماسی و رمانتیک، قصه‌ها، طنزها و شوخی‌ها، بخش‌های مهم فرهنگ و ادبیات عامه را تشکیل می‌دهند.<ref> سحر شریعتی، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، 1392ش، ص11</ref> | |||
# غذاهای محلی: [[نان]] گندم، نان و [[دوغ]]، [[شیر]] روغو، [[حلوا در افغانستان|حلوای سفید]]، آب‌گوشت (شوربا یا [[شوروا]])، قبرغه داغ، کباب، گوشت‌کوچه ([[حلیم]])، [[پلو]] [[برنج]]، شوله، [[قورمه]] پلو، [[آش در افغانستان|آش محلی]]، خَیگِینَه روغو، نان‌ملیده، آش‌کشیده، پیاوه سیب‌زمینی از غذاهای رایج بامیان هستند.<ref>محمدی شاری، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، ش1395، ص86-89</ref> | |||
# [[ورزش|ورزش]] محلی: کشتی به‌عنوان میراث ورزشی از سومریان بین‌النهرین از دوران قدیم تا امروز، یکی از [[تفریح|تفریحات]] رایج مردم بامیان بوده است. این ورزش محلی در مراسم عید، [[نوروز]] و عروسی‌ها برگزار می‌شده است. در بامیان کشتی‌های «لِختَکِی و چُورَکِی» شهرت دارند.<ref>سحر شریعتی، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، 1395ش، ص 63. </ref> | |||
# جاذبه‌های [[گردشگری]]: بامیان سرشار از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی است؛ مجسمه‌های بزرگ بودا، شهر غلغله، شهر ضحاک، درۀ اژدر، درۀ فولادی، [[چهل دختران هزاره|چهل‌دختران]]، باغ زنانه، غاریخی، شهرشاهی، بالاحصار، چهل‌برج، مغاره‌های طبیعی، کوه‌بابا، حوضچه‌های طبیعی بالای شاه‌فولادی، از مهمترین آنها هستند. از دیگر جاذبه‌های ارزشمند این ولایت پارک ملی [[بند امیر بامیان|بند امیر]] است<ref>کهزاد، رهنمای بامیان، 1334ش، ص 22.</ref> که شامل بندهای پنیر، بربر، امیر، چمله و هیبت است.<ref> موسوی، هزاره‌های افغانستان، 1379ش، ص105- 106</ref> | |||
# بامیان اولین پایتخت فرهنگی سارک: کمیته فرهنگی کشورهای جنوب آسیا (سارک) بامیان را به‌دلیل قدمت تاریخی، تنوع آثار باستانی، جاذبه‌های طبیعی، توریستی و گردشگری در سال 2015م به‌عنوان اولین پایتخت فرهنگی سارک انتخاب کرد.<ref>سحر شریعتی، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، 1395ش، ص6 </ref> | |||
# آموزش و پژوهش: در بامیان 378 مرکز تعلیمی و تحصیلی وجود دارد. در بخش تحصیلات عالی فقط یک دانشگاه دولتی، به‌نام دانشگاه بامیان و یک مؤسسه تحصیلات عالی خصوصی به‌نام بامیکا فعالیت دارند.<ref> وزارت اقتصاد، پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی، 1398ش، ص16-20. </ref> علاوه بر آن در بامیان، سیزده باب مدرسه، دارالعلوم و دارالحفاظ هم وجود دارد.<ref> وزارت اقتصاد، پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی، 1398ش، ص 16.</ref> | |||
==زیرساخت== | ==زیرساخت== | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۶: | ||
*سحر شریعتی، حفیظ، صنایع دستی هزارگی، کابل، امیری، 1392ش. | *سحر شریعتی، حفیظ، صنایع دستی هزارگی، کابل، امیری، 1392ش. | ||
*سحر شریعتی، حفیظ، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، کابل، امیری، 1395ش. | *سحر شریعتی، حفیظ، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، کابل، امیری، 1395ش. | ||
*عرفانی، قربانعلی، تحولات سیاسی و اجتماعی بامیان، تهران، | *عرفانی، قربانعلی، تحولات سیاسی و اجتماعی بامیان، تهران، مؤسسه اطلاعات، 1368ش. | ||
*فایز، محمدظاهر، «وجه تسمیه خراسان، بامیان و دای‌زنگی»، نشریه علمی، فرهنگی و سیاسی و مذهبی و ادبی دانشجویان افغانستانی_قزوین، س5، ش 10، 1394ش. | *فایز، محمدظاهر، «وجه تسمیه خراسان، بامیان و دای‌زنگی»، نشریه علمی، فرهنگی و سیاسی و مذهبی و ادبی دانشجویان افغانستانی_قزوین، س5، ش 10، 1394ش. | ||
*کهزاد، علی‌احمد، رهنمای بامیان، انجمن تاریخ، 1334ش. | *کهزاد، علی‌احمد، رهنمای بامیان، انجمن تاریخ، 1334ش. | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۳: | ||
*نایل، حسین، ساختار طبیعی هزاره‌جات، کابل، صلصال، 1381ش. | *نایل، حسین، ساختار طبیعی هزاره‌جات، کابل، صلصال، 1381ش. | ||
*محمدی شاری، شوکت‌علی، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، کابل، امیری، 1395ش. | *محمدی شاری، شوکت‌علی، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، کابل، امیری، 1395ش. | ||
*موسوی، سیدعسکر، هزاره‌های افغانستان، | *موسوی، سیدعسکر، هزاره‌های افغانستان، ترجمه اسدالله شفاهی، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری نقش سیمرغ، 1379ش. | ||
*وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، کابل، وزرات اقتصاد، 1398ش. | *وزارت اقتصاد، «پروفایل ولایت بامیان، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی»، کابل، وزرات اقتصاد، 1398ش. | ||