بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
واژۀ جمعیت (Population) در لغت به‌معنی تمام افرادی است که در یک ناحیۀ جغرافیایی زندگی می‌کنند.[ | واژۀ جمعیت (Population) در لغت به‌معنی تمام افرادی است که در یک ناحیۀ جغرافیایی زندگی می‌کنند.<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-Population-and-different-kind-of-population__a-39169.aspx امینی یخدانی، «جمعیت و انواع جمعیت»، وب‌سایت پژوهه.] </ref> در رشتۀ «جمعیت‌شناسی» نیز تمام یا بخشی از ساکنان یک ناحیه را جمعیت می‌گویند<ref>تقوی، مبانی جمعیت‌شناسی، 1378ش، ص3.</ref> و در اصطلاح به کلیه کسانی که به‌طور مستمر در یک واحد جغرافیایی (کشور، استان، شهرستان، شهر یا روستا) به‌صورت خانوار و خانواده زندگی می‌کنند، جمعیت گفته می‌شود.<ref>کاظمی‌پور، مبانی جمعیت‌شناسی، 1383ش، ص13.</ref> بدین ترتیب، افرادی که برای منظوری خاص، در زمانی مشخص و مکانی معین دور هم گرد می‌آیند، جمعیت به‌معنای مورد نظر در علم جمعیت‌شناسی، گفته نمی‌شود.<ref>[http://pajoohe.ir/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-Population-and-different-kind-of-population__a-39169.aspx امینی یخدانی، «جمعیت و انواع جمعیت»، وب‌سایت پژوهه.] </ref> در رشتۀ «جمعیت‌شناسی» نیز تمام یا بخشی از ساکنان یک ناحیه را جمعیت می‌گویند<ref>تقوی، مبانی جمعیت‌شناسی، 1378ش، ص3.</ref> | ||
==زمینه‌های اثرگذار بر جمعیت== | ==زمینه‌های اثرگذار بر جمعیت== | ||
جامعه‌شناسان معتقدند که تغییر سبک زندگی انسان‌ها با شروع دوران مدرنیته، بر میزان جمعیت کشورها اثرگذار بوده است. با پیشرفت علم و بالارفتن سطح بهداشت، بسیاری از بیماری‌ها قابل پیشگیری یا درمان‌پذیر شدند و از میزان مرگ‌ومیر کاسته شد. همچنین پیشرفت علم، امکان پیشگیری از بارداری را آسان‌تر کرد و از سوی دیگر، با صنعتی‌شدن کشورها، افزایش تولید و حضور زنان در بازار کار، به گرایش کمتر آنها به فرزندآوری انجامید. در دوران پسامدرن، ظهور فناوری‌های ارتباطی، باعث سرگرم‌شدن انسان‌ها شده و فرصت کمتری برای پرداختن به فرزند باقی گذاشته است. امروزه بسیاری کشورها به‌ویژه در اروپا، با مسئلۀ کاهش شدید فرزندآوری مواجه‌اند و برای جبران آن، به سیاست‌های مهاجرپذیری متوسل شده‌اند. پژوهشگران یکی از دلایل کاهش تمایل به فرزندآوری در ایران را نیز نفوذ مدرنیته و رواج سبک زندگی غربی و اندیشه‌های فیمینستی می‌دانند که میزان باروری را در سال‌های اخیر کاهش داده است. از آنجا که ایران کشوری در حال توسعه بوده و کاهش جمعیت را نمی‌تواند با بهره‌گیری از تعداد زیاد مهاجرین خارجی حل کند، صاحب‌نظران تدوین و اجرای سیاست‌های جمعیتی کارآمد برای مقابله با کاهش جمعیت در کشور را ضروری می‌دانند.[ | جامعه‌شناسان معتقدند که تغییر سبک زندگی انسان‌ها با شروع دوران مدرنیته، بر میزان جمعیت کشورها اثرگذار بوده است. با پیشرفت علم و بالارفتن سطح بهداشت، بسیاری از بیماری‌ها قابل پیشگیری یا درمان‌پذیر شدند و از میزان مرگ‌ومیر کاسته شد. همچنین پیشرفت علم، امکان پیشگیری از بارداری را آسان‌تر کرد و از سوی دیگر، با صنعتی‌شدن کشورها، افزایش تولید و حضور زنان در بازار کار، به گرایش کمتر آنها به فرزندآوری انجامید. در دوران پسامدرن، ظهور فناوری‌های ارتباطی، باعث سرگرم‌شدن انسان‌ها شده و فرصت کمتری برای پرداختن به فرزند باقی گذاشته است. امروزه بسیاری کشورها به‌ویژه در اروپا، با مسئلۀ کاهش شدید فرزندآوری مواجه‌اند و برای جبران آن، به سیاست‌های مهاجرپذیری متوسل شده‌اند. پژوهشگران یکی از دلایل کاهش تمایل به فرزندآوری در ایران را نیز نفوذ مدرنیته و رواج سبک زندگی غربی و اندیشه‌های فیمینستی می‌دانند که میزان باروری را در سال‌های اخیر کاهش داده است. از آنجا که ایران کشوری در حال توسعه بوده و کاهش جمعیت را نمی‌تواند با بهره‌گیری از تعداد زیاد مهاجرین خارجی حل کند، صاحب‌نظران تدوین و اجرای سیاست‌های جمعیتی کارآمد برای مقابله با کاهش جمعیت در کشور را ضروری می‌دانند.<ref>[http://ippra.com/policy/health-policy/articles/400-mokhtari1.html «نگاهی به سیاست افزایش جمعیتی اخیر ایران»، وب‌سایت تجزیه و تحلیل سیاست‌گزاری‌های عمومی.]</ref> | ||
==اهمیت و جایگاه== | ==اهمیت و جایگاه== | ||
جامعه‌شناسان جمعیت را اساس بقای هر جامعه می‌دانند. کمبود اعضای جامعه موجب می‌شود، بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، بر زمین بماند و میزان جمعیت از نظر کمی و کیفی بر ثروت، امنیت، قدرت و منزلت آن جامعه در میان سایر جوامع تأثیر دارد. هدف اسلام، تأسیس جهان اجتماعی توحیدی بوده و لازمۀ تحقق این هدف، داشتنِ جمعیت مناسب است. | جامعه‌شناسان جمعیت را اساس بقای هر جامعه می‌دانند. کمبود اعضای جامعه موجب می‌شود، بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، بر زمین بماند و میزان جمعیت از نظر کمی و کیفی بر ثروت، امنیت، قدرت و منزلت آن جامعه در میان سایر جوامع تأثیر دارد. هدف اسلام، تأسیس جهان اجتماعی توحیدی بوده و لازمۀ تحقق این هدف، داشتنِ جمعیت مناسب است.<ref>فولادی، «بازکاوی و نقد نظریه‌ها و سیاست‌های جمعیتی، با تأکید بر سیاست جمعیتی ایران»، 1392ش، ص146-149.</ref> به‌همین دلیل آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، نسبت به روند کاهشی باروری در ایران و آثار منقی آن بر قدرت ملی و توسعۀ کشور، هشدارهای متعددی را از اواخر دهۀ هشتاد و ابتدای دهۀ نود به مسئولین و جامعه گوشزد کرده‌اند.<ref>[https://health.tums.ac.ir/uploads/32/2022/Oct/17/5.pdf «چرا مساله جمعیت از نظر رهبر انقلاب اهمیت راهبردی دارد؟»، وب‌سایت‌دیگران.]</ref> | ||
==دیدگاه‌های نظری== | ==دیدگاه‌های نظری== | ||
توماس مالتوس، اقتصاددان انگلیسی در سال 1798م با اشاره به ناترازی جمعیت و وسایل معیشت، | توماس مالتوس، اقتصاددان انگلیسی در سال 1798م با اشاره به ناترازی جمعیت و وسایل معیشت،<ref>ح‍ل‍م‌س‍رش‍ت، جمعیت و ت‍ن‍ظی‍م خانواده، 1378ش، ص38 ـ 39.</ref> این دیدگاه را مطرح کرد که با توجه به محدودیت منابع طبيعي و محصولات کشاورزی، افزایش جمعيت موجب تنگدستي افراد جامعه مي‌شود. وی با راه‌حل‌های اجتماعی مانند کمک به فقرا و تأمین مسکن به‌ویژه برای طبقات کم‌درآمد مخالف بود و عقیده داشت که این راهبردها جوانان را به ازدواج ترغیب می‌کند و فقرا را به زیاده‌خواهی مي‌کشاند. <ref>كتابي، درآمدي بر انديشه و نظريه‌هاي جمعيت‌شناسي، ١٣٧٧ش، ص2.</ref> او بر کاهش جمعیت و تحدید ارادی زادوولد از طریق ازدواج دیرهنگام و پرهیزگاری جنسی قبل و بعد از ازدواج، تأکید می‌کرد. وی معتقد بود که از طریق کنترل جمعیت، جامعه‌ای مرفه به وجود خواهد آمد و فقر ریشه‌کن خواهد شد.<ref>نجانی و دیگران، جمعیت، توسعه و بهداشت باروری، 1378ش، ص19.</ref> | ||
رویکرد دیگری به افزایش جمعیت توجه دارد و معتقد است که تراکم جمعیت، انسان را به کار، رقابت و تولید بیشتر وامی‌دارد که نتیجۀ آن تولید ثروت است. | رویکرد دیگری به افزایش جمعیت توجه دارد و معتقد است که تراکم جمعیت، انسان را به کار، رقابت و تولید بیشتر وامی‌دارد که نتیجۀ آن تولید ثروت است.<ref>ح‍ل‍م‌س‍رش‍ت، جمعیت و ت‍ن‍ظی‍م خانواده، 1378ش، ص11.</ref> از این منظر، زمین دارای امکانات لازم برای زندگی جمعیت بسیار بیشتری از انسان‌ها است و باتوجه به کارکردهای جمعیت مانند پیشرفت جامعه و افزایش قدرت حکومت، باید از آن استقبال کرد. برخى اقتصاددانان، افزایش و تراکم جمعیت را علت اساسى فنون تولیدى و در نتیجه، رشد و پیشرفت اقتصادى می‌دانند.<ref>کلانترى و صادقى ده‌چشمه، «برآورد و مقایسۀ چند شاخص جمعیتی در ایران و برخی کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه»، 1385ش، ص153.</ref> در متون دین اسلام فرزندآوری و تکثیر نسل براي مسلمانان دارای ارزش ذاتي است و ريشه در جنبۀ معنوي زندگی انسان دارد. آموزه‌های اسلامی تجرد را مذموم دانسته و بر ازدواج به‌هنگام و آسان و توجه به تمايل فطري انسان به فرزندآوری، تأکید کرده است.<ref>میرهاشمی و جلیلی کلهری، «تبيين و بررسي ديدگاه‌های مستنبط از آيات و روايات دربارة سياست راهبردي تكثير مواليد و افزايش جمعيت در اسلام»، 1396ش، ص186.</ref> | ||
==ارزش جمعیت در سبک زندگی اسلامی-ایرانی== | ==ارزش جمعیت در سبک زندگی اسلامی-ایرانی== | ||
جامعۀ ایران همواره یک جامعۀ خانواده‌مدار بوده و فرزندآوری و افزایش جمعیت خانواده و کشور را ارزش تلقی می‌کرده است. | جامعۀ ایران همواره یک جامعۀ خانواده‌مدار بوده و فرزندآوری و افزایش جمعیت خانواده و کشور را ارزش تلقی می‌کرده است.<ref>مدیری و رازقی نصرآبدای، «بررسی رابطۀ دینداری و قصد باورری در شهر تهران»، 1394ش، ص128. </ref> در متون دینی نیز جمعیت اهمیت بسیار بالایی دارد؛ در قرآن کریم یکی از حکمت‌های مهم آفرینش انسان در قالب زن و مرد و تشکیل خانواده، تولید و بقای نسل<ref>سورۀ شورا، آیۀ 11.</ref> معرفی شده<ref>طباطبایی، تفسیر المیزان، 1417ق، ج4، ص134</ref> و فرزند را برای انسان مایۀ امید،<ref>سورۀ نحل، آیۀ 73.</ref> نور چشم،<ref>سورۀ فرقان، آیۀ 74.</ref> نعمت الهی، هدیۀ الهی، باعث آسودگی خاطر و شادی،<ref>سورۀ قصص، آیۀ 13.</ref> باعث قوت قلب<ref>سورۀ نوح، آیۀ 12.</ref> و شگفتی<ref>سورۀ ابراهیم، آیۀ 40</ref> می‌داند. در آموزه‌های روایی نیز از فرزند با تعبیرهایی مانند صدقۀ جاری<ref>نوری مستدرک الوسائل، 1408ق، ج5، ص150.</ref> ثمرۀ زندگی و ثمرۀ وجود انسان، گلی از گل‌های بهشت، بهترین نعمت و باعث خیر و برکت یاد شده که همگی دلالت بر ارزش جمعیت در سبک زندگی اسلامی-ایرانی دارد.<ref>مدیری و رازقی نصرآبادای، «بررسی رابطۀ دینداری و قصد باروری در شهر تهران»، 1394ش، ص128.</ref> | ||
==جمعیت جهان== | ==جمعیت جهان== | ||