سخن‌چینی

سخن‌چینی، بازگویی سخن کسی نزد دیگری که معمولا موجب کدورت می‌شود.
سخن‌چینی در لغت به‌معنای خبرچینی و خبرکشی و دو به هم زنی است و در اصطلاح به‌معنای آن است که سخنی را که از فردی در مورد کسی شنیده است، نزد او بازگو کند و از این طریق موجب اختلاف و کدورت بین آن دو شود.

سخن‌چینی در قرآن و روایات

در قرآن یک‌بار واژه «نمیم» به‌معنای سخن‌چین آمده است؛ اما در دو آیه نیز از «هُمَزه» و «حمّالة الحطب» سخن‌چینی اراده شده است. در کتب روایی نیز احادیث گوناگونی در حرمت سخن‌چینی و حرام بودن بهشت بر فرد سخن‌چین آمده است.
طبق آیات قرآن و روایات پیشوايان اسلام، سخن‌چینی از گناهان کبیره است؛ زیرا فرد سخن‌چین باعث قطع ارتباط بین برادران ایمانی شده و با سخنش موجب فساد در روی زمین می‌شود. قرآن یکی از صفات کافران را «مشّاءٍ بنمیم» می‌داند، یعنی کارشان این است که روی زمین راه می‌روند و سخن‌چینی (سخن پراکنی) می‌کنند.
سخن‌چینی صرفاً به گفتن نیست، بلکه با نوشتن، ایما و اشاره هم محقق می‌گردد و شامل گفتار و کردار نیز می‌شود.
سخن‌چین بدترین و زشت‌ترین مردم است، زیرا سخنش غالباً به دروغ، غیبت، خیانت، حسادت، کینه، نفاق، خدعه و نیرنگ، إفشای سِرّ و إفساد در بین بندگان خدا آلوده و آمیخته است و موجب هلاکت ابدی می‌شود. به‌همین دلیل سخنش پذیرفته نمی‌شود، زیرا به‌تصریح قرآن چنین کسی فاسق است و باید ابتدا گزارشاتش بررسی شود و از صحت و سقم سخنش اطمینان حاصل گردد.

اسباب سخن‌چینی

سه چیز را علت و سبب رو آوردن فرد سخن‌چین به چنین رویۀ نادرستی دانسته‌اند:
اول، سوء نیت فرد سخن‌چین به‌قصد زیان رساندن به کسی که از او سخنی شنیده است؛
دوم، اظهار دوستی و خیرخواهی نسبت به کسی که دربارۀ او سخنی شنیده است؛
و سوم، خوش‌صحبتی و روده‌درازی در جمع‌های خودمانی که باعث می‌شود فرد به چنین گردابی مبتلا شود.

آثار سخن‌چینی

تفرقه بین دوستان و ایجاد دشمنی بین آنان، عدم استجابت دعا، عذاب قبر و محرومیت از بهشت از آثار سخن‌چینی است.

وظایف دیگران در برابر سخن‌چین

• عدم پذیرش سخنِ فرد سخن‌چین به‌عنوان کسی که قرآن او را فاسق معرفی کرده است؛
• نهی فرد سخن‌چین از سخن‌چینی؛
• دشمنی کردن با سخن‌چین؛
• بدگمان نشدن نسبت به کسی که دربارۀ او بدگویی شده است، زیرا قرآن صراحتاً دستور داده است از سوءظن بپرهیزید.
• کنکاش نکردن پس از شنیدن مطلبی از سخن‌چین، زیرا خداوند بندگانش را از تجسس در احوال دیگران منع کرده است.
• با ناپسند دانستن رفتار فرد سخن‌چین، خود، اقدام به آن ننماید و نزد دیگران نقل قول نکند.

مورد استثنا

فقها سخن‌چینی و سخن پراکنی با هدف ایجاد تفرقه و اختلاف در صفوف دشمن را استثنا کرده‌اند.

حکم شرعی سخن‌چینی

فقها سخن‌چینی را بر اساس ادله اربعه (قرآن، سنت، عقل و اجماع) حرام و از گناهان کبیره برشمرده‌اند. و سخن‌چین را بی‌بهره از غنایم جنگی دانسته‌اند از نظر حقوقی و کیفری نیز حکم سخن‌چینی تعزیر است.

تفاوت سعایت با سخن‌چینی

سعایت بدترین نوع سخن‌چینی است، منتها انگیزۀ سخن‌چین در چنین مواردی ترس از مقام بالاتری مانند حاکم و پادشاه است و غالباً ناشی از طمع برای نیل به مکنت و مقام در نزد امرا و سلاطین و یا حسادت به مقام و جایگاه صاحبان مناصب است.

پانویس

{{پانویسس}

منابع

قرآن

• ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1363ش.
• امام خمینی، روح‌الله، چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ چهارم، 1373ش.
• تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، تصحیح سید مهدی رجائی، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1410ق.
• دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ بیست و سوم، 1389ش.
• دهخدا، لغت‌نامه، در سایت اینترنتی واژه‌یاب، تاریخ بازیابی: 22 مهر 1400.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقهاء، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
• فیض کاشانی، محسن، المحجه البیضاء فی تهذیب الإحیاء(العلوم)، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1383ق.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
• نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
• نراقی، احمد، معراج‌السعاده، قم، هجرت، چاپ سوم، 1375ش.
• نراقی، محمدمهدی، جامع‌السعادات، قم، مؤسسه مطبوعاتی ایرانیان، 1383ق.