تدبیر منزل: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی‌زندگی
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداری
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''<big>تدبیر منزل؛</big>''' چگونگی ادارۀ امور خانه و نحوۀ مشارکت اعضای آن. تدبیر منزل دومین شاخۀ حکمت عملی در فلسفۀ مشائی است که موضوع آن، چگونگی ادارۀ امور خانه و نحوۀ مشارکت مرد با زن و فرزند و خدمتکار است. به دلیل اهمین خانواده، حکیمان معتقدند برا...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:


==مفهوم‌شناسی==
==مفهوم‌شناسی==
تدبیر به‌معنای نظرکردن در عاقبت امور است و در اصطلاح به‌معنای تنظیم‌‌کردن و مدیریت است.  با توجه به این‌که اندیشیدن لازمه تدبیر است، اهل لغت، چاره‌اندیشی برای انجام درستِ کارها یا پیدا کردن راه‌حل مشکل یا مسئله‏ای را تدبیر نامیده‏اند  و به‌محض تنظیم آن، غرضی که مطلوب است حاصل می‌گردد. از این‌رو، تدبیر منزل یعنی منظم‌کردن امور خانه و تصرفاتی که به آن مربوط است؛ به‌طوری که اهل خانه از فواید آن برخوردار شوند.   
تدبیر به‌معنای نظرکردن در عاقبت امور است و در اصطلاح به‌معنای تنظیم‌‌کردن و مدیریت است.<ref>  [https://www.islamquest.net/fa/archive/fa84880 «مراد از تدبیر منزل چیست؟»، در سایت اسلام کوئست.]</ref> با توجه به این‌که اندیشیدن لازمه تدبیر است، اهل لغت، چاره‌اندیشی برای انجام درستِ کارها یا پیدا کردن راه‌حل مشکل یا مسئله‏ای را تدبیر نامیده‏اند  و به‌محض تنظیم آن، غرضی که مطلوب است حاصل می‌گردد. از این‌رو، تدبیر منزل یعنی منظم‌کردن امور خانه و تصرفاتی که به آن مربوط است؛ به‌طوری که اهل خانه از فواید آن برخوردار شوند.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84_(%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82) «تدبیر منزل (اخلاق)» ویکی فقه.]</ref>  
==پیشینه==  
==پیشینه==  
سابقۀ بحث تدبیر منزل برگرفته از تفکر یونانی و ارسطو است و اصطلاح تدبیر منزل، ترجمه «اُیکونومیا»  است که از طریق ترجمۀ آثار یونانی به فلسفه اسلامی وارد شده و گسترش یافته است.  در احادیث پیامبر اکرم و ائمه شیعه نیز مباحث مربوط به تدبیر منزل به صورت گسترده مطرح شده و در فقه بازتاب یافته‌ است.  
سابقۀ بحث تدبیر منزل برگرفته از تفکر یونانی و ارسطو است و اصطلاح تدبیر منزل، ترجمه «اُیکونومیا»<ref>از اُیکوس به معنای خانه و نوموس به معنای قانون.</ref> است که از طریق ترجمۀ آثار یونانی به فلسفه اسلامی وارد شده و گسترش یافته است.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84_(%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85) «تدبیر منرل»، دانشنامه جهان اسلام.]</ref> در احادیث پیامبر اکرم و ائمه شیعه نیز مباحث مربوط به تدبیر منزل به صورت گسترده مطرح شده و در فقه بازتاب یافته‌ است.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87) «تدبیر منزل»، ویکی فقه.]</ref>
==اهمیت تدبیرمنزل==
==اهمیت تدبیرمنزل==
حکیمان معتقدند سامانِ جامعه از خانواده و «تدبیر منزل» آغاز می‌شود.  تدبیر منزل، از مؤلفه‌های أثرگذار در سبک زندگی انسان‌ها است؛  خانواده با محوریت پدر و مادر، علاوه بر حفظ نسل، وظیفۀ  تربیت فرزند و انسان‌سازی را بر عهده دارد و آنها را برای ورود به جامعه آماده می‌سازد. این وظیفه یا وظایف بر اساس تقسیم کار اجتماعی در یک خانواده به دو بخش زنانه و مردانه، تقسیم می‌شود  و شامل الگوی مصرف، روابط بین زن و مرد، نوع لباس، نحوۀ صحبت، تفریحات و اوقات فراغت، فعالیت‌های بدنی است. بینش‌ها و گرایش‌ها نیز در تدبیر منزل و شکل‌دهی به‌نوع سبک زندگی بسیار مؤثر است.  
حکیمان معتقدند سامانِ جامعه از خانواده و «تدبیر منزل» آغاز می‌شود.<ref>  [https://rasekhoon.net/article/show/849424/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87 خامنه‌ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، وب‌سایت راسخون.]</ref> تدبیر منزل، از مؤلفه‌های أثرگذار در سبک زندگی انسان‌ها است؛<ref>  [http://ensani.ir/file/download/article/20180530154134-9626-157.pdf کرمانی، صالحی، «روش‌شناسی فارابی در تدبیر منزل و تأثیر آن در سبک زندگی»، ص109.]</ref> خانواده با محوریت پدر و مادر، علاوه بر حفظ نسل، وظیفۀ  تربیت فرزند و انسان‌سازی را بر عهده دارد و آنها را برای ورود به جامعه آماده می‌سازد. این وظیفه یا وظایف بر اساس تقسیم کار اجتماعی در یک خانواده به دو بخش زنانه و مردانه، تقسیم می‌شود<ref>  [https://rasekhoon.net/article/show/849424/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87 خامنه‌ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون.]</ref> و شامل الگوی مصرف، روابط بین زن و مرد، نوع لباس، نحوۀ صحبت، تفریحات و اوقات فراغت، فعالیت‌های بدنی است. بینش‌ها و گرایش‌ها نیز در تدبیر منزل و شکل‌دهی به‌نوع سبک زندگی بسیار مؤثر است.<ref>  [http://ensani.ir/file/download/article/20180530154134-9626-157.pdf کرمانی و صالحی، «روش‌شناسی فارابی در تدبیر منزل و تأثیر آن در سبک زندگی»، ص109.]</ref>
==اقسام تدبیرمنزل==
==اقسام تدبیرمنزل==
تدبیر منزل در مورد چهار موضوع بحث می‌کند؛ 1- تدبیر مال 2- تدبیر بندگان و خدمه 3- تدبیر زنان 4- تدبیر فرزند. این چهار باب، به این موارد اشاره می‌کنند:  
تدبیر منزل در مورد چهار موضوع بحث می‌کند؛ 1- تدبیر مال 2- تدبیر بندگان و خدمه 3- تدبیر زنان 4- تدبیر فرزند. این چهار باب، به این موارد اشاره می‌کنند:  
خط ۱۵: خط ۱۵:


غرض از همسرگزینی و ویژگی‌هـای همسر مطلوب، نقش زن به‌عنوان کسی که عهده‌دار ادارۀ امور خانه است و شریک مرد در اموال خانه؛
غرض از همسرگزینی و ویژگی‌هـای همسر مطلوب، نقش زن به‌عنوان کسی که عهده‌دار ادارۀ امور خانه است و شریک مرد در اموال خانه؛
تعلیم و تربیت فرزندان.   
تعلیم و تربیت فرزندان.<ref>  [https://www.cgie.org.ir/fa/article/225580/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84 نورانی‌نژاد، «تدبیر منزل»، دایزه المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  


==فیلسوفان غرب و تدبیرمنزل==  
==فیلسوفان غرب و تدبیرمنزل==  
تدبیر منزل ابتدا توسط ارسطو مطرح شده است. او با تأکید بر این نکته که هر شهری از خانواده‌ها فراهم می‌آید  جایگاه خاصی برای خانواده قائل شده است و در اخلاق نیکوماخس این موضوع را بررسی کرده است. او به رابطۀ خدایگان و بندگی، رابطۀ همسری، رابطۀ پدر و فرزندی و رابطۀ مال و صاحب مال، اشاره کرده و  آن را یکی از اقسام حکمت عملی دانسته است. حکمای بعد از ارسطو، تدبیر منزل را دومین قسم از اقسام سه‌گانه حکمت عملی، به همراه تهذیب اخلاق و سیاست مدن، برشمرده‌اند. پس از ارسطو، سنت متأخر هلنی‌ـ اسکندرانی، با ایجاد تغییراتی در تقسیم‌بندی سه‌گانۀ فلسفۀ عملی به «تدبیر منزل» و «قانون‌گذاری» و «سیاست مدن»، این موضوع را بررسی کرده است.   
تدبیر منزل ابتدا توسط ارسطو مطرح شده است. او با تأکید بر این نکته که هر شهری از خانواده‌ها فراهم می‌آید<ref>  [https://www.islamquest.net/fa/archive/fa84880 «مراد از تدبیر منزل چیست؟»، در سایت اسلام کوئست]</ref> جایگاه خاصی برای خانواده قائل شده است و در اخلاق نیکوماخس این موضوع را بررسی کرده است. او به رابطۀ خدایگان و بندگی، رابطۀ همسری، رابطۀ پدر و فرزندی و رابطۀ مال و صاحب مال، اشاره کرده و  آن را یکی از اقسام حکمت عملی دانسته است. حکمای بعد از ارسطو، تدبیر منزل را دومین قسم از اقسام سه‌گانه حکمت عملی، به همراه تهذیب اخلاق و سیاست مدن، برشمرده‌اند. پس از ارسطو، سنت متأخر هلنی‌ـ اسکندرانی، با ایجاد تغییراتی در تقسیم‌بندی سه‌گانۀ فلسفۀ عملی به «تدبیر منزل» و «قانون‌گذاری» و «سیاست مدن»، این موضوع را بررسی کرده است.<ref>  [https://www.cgie.org.ir/fa/article/225580/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84 نورانی نژاد، «تدبیر منزل»، دایره المعارف بزرگ اسلامی]</ref>  
دانشمندان جدید غرب، معتقدند که خانواده مانند بسیاری از نهادهای اجتماعی دیگر، نهادی طبیعی است که به حکم غرایز طبیعی بین یک زن و مرد تشکیل می‌شود. این نهاد، نوعی قرارداد مدنی میان دو نفر شمرده می‌شود که استوار بر سلیقه و عقیدۀ فردی و عادات و سنن قومی و اجتماعی طرفین است و نظم و مبانی آن تا حدودی بسیار شخصی و فردی است. این رابطه گاه با کمترین اختلاف در بین زوجین به قهر و متارکه و طلاق می انجامد.  
دانشمندان جدید غرب، معتقدند که خانواده مانند بسیاری از نهادهای اجتماعی دیگر، نهادی طبیعی است که به حکم غرایز طبیعی بین یک زن و مرد تشکیل می‌شود. این نهاد، نوعی قرارداد مدنی میان دو نفر شمرده می‌شود که استوار بر سلیقه و عقیدۀ فردی و عادات و سنن قومی و اجتماعی طرفین است و نظم و مبانی آن تا حدودی بسیار شخصی و فردی است. این رابطه گاه با کمترین اختلاف در بین زوجین به قهر و متارکه و طلاق می انجامد.<ref>  [https://rasekhoon.net/article/show/849424/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87 خامنه ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون]</ref>
==فیلسوفان مسلمان و تدبیرمنزل==
==فیلسوفان مسلمان و تدبیرمنزل==
فارابی‌، نخستین‌ حکیم مسلمان‌ بود که‌ اشاره‌هایی‌ به ‌مباحث‌ تدبیر منزل‌ کرده‌ و ضمن‌ توضیحات‌ کلی‌ دربارة‌ تدبیر منزل‌، در عبارتی‌ مختصر به‌ نسبت‌های‌ موجود در منزل‌ یعنی‌ نسبت‌ زوج‌ و زوجه‌، پدر و فرزند، خواجه‌ و بنده‌ و صاحبِ مال‌ و مال‌ اشاره‌ کرده‌ است.   
فارابی‌، نخستین‌ حکیم مسلمان‌ بود که‌ اشاره‌هایی‌ به ‌مباحث‌ تدبیر منزل‌ کرده‌<ref> [http://ensani.ir/file/download/article/20180530154134-9626-157.pdf کرمانی، صالحی، «روششناسی فارابی در تدبیر منزل و تأثیر آن در سبک زندگی»، ص109]</ref> و ضمن‌ توضیحات‌ کلی‌ دربارة‌ تدبیر منزل‌، در عبارتی‌ مختصر به‌ نسبت‌های‌ موجود در منزل‌ یعنی‌ نسبت‌ زوج‌ و زوجه‌، پدر و فرزند، خواجه‌ و بنده‌ و صاحبِ مال‌ و مال‌ اشاره‌ کرده‌ است.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87) «تدبیر منزل»، ویکی فقه]</ref>  
در چارچوب حکمت متعالیه نیز  دستورالعمل‌هایی مؤثر دربارۀ مدیریت زندگی و خانواده، استنباط و استخراج می‌شود. ابوالحسن عامری نیز در برخی از آثار فلسفی عهد اسلامی، مباحث تدبیر منزل با آموزه‌های یونانی و ایرانی را درآمیخته است. او  به‌مسئلۀ تربیت فرزند توجه خاصی کرده است.
در چارچوب حکمت متعالیه نیز  دستورالعمل‌هایی مؤثر دربارۀ مدیریت زندگی و خانواده، استنباط و استخراج می‌شود.<ref>  [https://rasekhoon.net/article/show/849424/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87 خامنه ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون]</ref> ابوالحسن عامری نیز در برخی از آثار فلسفی عهد اسلامی، مباحث تدبیر منزل با آموزه‌های یونانی و ایرانی را درآمیخته است. او  به‌مسئلۀ تربیت فرزند توجه خاصی کرده است.<ref>  [https://www.cgie.org.ir/fa/article/225580/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84 نورانی نژاد، «تدبیر منزل»، دایره المعارف بزرگ اسلامی]</ref>
==تدبیرمنزل در ایران باستان==
==تدبیرمنزل در ایران باستان==
آموزه‌های ایرانی مرتبط با تدبیر منزل، اندرزنامه‌های پهلوی پیش از اسلام است که از مباحث اقتصاد خانواده کمتر سخن گفته و بیشتر به اصول اخلاقی و غایت اخروی توجه کرده است، در حالی که در آثار یونانی، بیشتر مبانی اقتصادی و غایت دنیوی لحاظ شده است. بیشتر متن‌های ایرانی پیش از اسلام، بر خلاف تعالیم یونانی، بر حقوق زن و نقش فعال او در خانواده تأکید می‌کنند. در برخی از آثار فلسفی عهد اسلامی، مباحث تدبیر منزل با آموزه‌های یونانی و ایرانی درآمیخته است؛ اما بیشتر تحت تأثیر آموزه‌ها و سنت ایرانی بوده است.  
آموزه‌های ایرانی مرتبط با تدبیر منزل، اندرزنامه‌های پهلوی پیش از اسلام است که از مباحث اقتصاد خانواده کمتر سخن گفته و بیشتر به اصول اخلاقی و غایت اخروی توجه کرده است، در حالی که در آثار یونانی، بیشتر مبانی اقتصادی و غایت دنیوی لحاظ شده است. بیشتر متن‌های ایرانی پیش از اسلام، بر خلاف تعالیم یونانی، بر حقوق زن و نقش فعال او در خانواده تأکید می‌کنند. در برخی از آثار فلسفی عهد اسلامی، مباحث تدبیر منزل با آموزه‌های یونانی و ایرانی درآمیخته است؛ اما بیشتر تحت تأثیر آموزه‌ها و سنت ایرانی بوده است.<ref>  [https://www.cgie.org.ir/fa/article/225580/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84 نورانی‌نژاد، «تدبیر منزل»، دایزه المعارف بزرگ اسلامی]</ref>
==تدبیر منزل در آموزه‌های اسلامی==
==تدبیر منزل در آموزه‌های اسلامی==
در ترکیب خانوادۀ اسلامی، روابط زوجین فقط یک رابطۀ حقوقی نیست، بلکه حضور پروردگار و نظارت دائمی دین و اخلاق، کاملا مشهود است. مدیریت بیرونی خانه با مرد و مدیریت داخلی با زن است و امور مشترک بین آن‌دو با توافق و رضایت صورت می‌گیرد. از مجموع این مدیریت‌ها و روابط متقابل زن و شوهر، تدبیر منزل به‌دست می‌آید.  
در ترکیب خانوادۀ اسلامی، روابط زوجین فقط یک رابطۀ حقوقی نیست، بلکه حضور پروردگار و نظارت دائمی دین و اخلاق، کاملا مشهود است. مدیریت بیرونی خانه با مرد و مدیریت داخلی با زن است و امور مشترک بین آن‌دو با توافق و رضایت صورت می‌گیرد. از مجموع این مدیریت‌ها و روابط متقابل زن و شوهر، تدبیر منزل به‌دست می‌آید.<ref>  [https://rasekhoon.net/article/show/849424/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87 خامنه‎ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون.]</ref>


خانواده‌ای که در پرتو آموزه‌های اسلامی به تدبیر منزل بپردازد، کارکرهای زیر را در پی دارد:  
خانواده‌ای که در پرتو آموزه‌های اسلامی به تدبیر منزل بپردازد، کارکرهای زیر را در پی دارد:  
خط ۳۲: خط ۳۲:
* تولید نسل سالم و نگهبانی آن؛   
* تولید نسل سالم و نگهبانی آن؛   
* تربیت صحیح فرزندان از کودکی تا رساندن به کمال مطلوب عرفانی و عقلانی؛   
* تربیت صحیح فرزندان از کودکی تا رساندن به کمال مطلوب عرفانی و عقلانی؛   
* ایجاد کانونی از مهرورزی و آرامش روحی و کمک به سیر تکاملی جامعه و سلامت و سعادت مردمان.   
* ایجاد کانونی از مهرورزی و آرامش روحی و کمک به سیر تکاملی جامعه و سلامت و سعادت مردمان.<ref>  [https://rasekhoon.net/article/show/849424/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87 خامنه‌ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون.]</ref>    
* ضرورت و اهمیت تدبیر در امور زندگی، سبب شده است که پیشوایان شیعه با سخن و سیره خود، بر آن تأکید کنند.  
* ضرورت و اهمیت تدبیر در امور زندگی، سبب شده است که پیشوایان شیعه با سخن و سیره خود، بر آن تأکید کنند.  
==مرد و تدبیر منزل==
==مرد و تدبیر منزل==
براساس روایات، مرد سرپرست خانواده بوده و در برابر آن مسئول است.  وظایف مرد چه در خانه و چه در جامعه در نقش حمایتی و حراستی و نگهبانی او از زن و زندگی تعریف می‌شود. اگر مرد قادر یا مکلف به وظایف حمایتی و ادارۀ معاش و رفاه و مسکن و حراست از زن و خانواده ‌نبود، زن نمی‌توانست به‌خوبی وظایف و نقش خود را ایفا کند.  
براساس روایات، مرد سرپرست خانواده بوده و در برابر آن مسئول است.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84_(%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82) «تدبیر منزل (اخلاق)» ویکی فقه.]</ref> وظایف مرد چه در خانه و چه در جامعه در نقش حمایتی و حراستی و نگهبانی او از زن و زندگی تعریف می‌شود. اگر مرد قادر یا مکلف به وظایف حمایتی و ادارۀ معاش و رفاه و مسکن و حراست از زن و خانواده ‌نبود، زن نمی‌توانست به‌خوبی وظایف و نقش خود را ایفا کند.<ref>  [https://rasekhoon.net/article/show/849424/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87 خامنه ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
==زن و تدبیر منزل‏==
==زن و تدبیر منزل‏==
نقش زن در مدیریت کانون خانواده و تدبیر امور داخلی آن در اسلام مورد توجه قرار گرفته است. او در خانه مسئول است  و درایت و زیرکی زن، دقت و ظرافت او در برنامه‌ریزی و مدیریت درست او، باعث اصلاح خانواده می‌شود .  
نقش زن در مدیریت کانون خانواده و تدبیر امور داخلی آن در اسلام مورد توجه قرار گرفته است. او در خانه مسئول است  و درایت و زیرکی زن، دقت و ظرافت او در برنامه‌ریزی و مدیریت درست او، باعث اصلاح خانواده می‌شود.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84_(%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82) «تدبیر منزل (اخلاق)» ویکی فقه.]</ref>
==تدبیر منزل و جامعه==
==تدبیر منزل و جامعه==
بخش عمدۀ تربیت در خانه و خانواده صورت می‎گیرد و ستون‌های اصلی شخصیت هرکس در آن‌جا پایه‌ریزی می‌شود. خانواده، حلقۀ اصلی است که فرد و جامعه را به هم ارتباط می‌دهد و سلامت و سعادت فرد و جامعه را تأمین می‌کند.  در چنین جامعه‌ای، خلاقیت و تولید و پیشرفت تحقق می‌یابد.  در خانوادهایی که این اصول رعایت نشود، فرزندشان آمادۀ دریافت تربیت از بیرون خانه نخواهد بود.   
بخش عمدۀ تربیت در خانه و خانواده صورت می‎گیرد و ستون‌های اصلی شخصیت هرکس در آن‌جا پایه‌ریزی می‌شود. خانواده، حلقۀ اصلی است که فرد و جامعه را به هم ارتباط می‌دهد و سلامت و سعادت فرد و جامعه را تأمین می‌کند.<ref>  [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5659/6676/78991/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84 «تدبیر منزل»، پایگاه حوزه.]</ref> در چنین جامعه‌ای، خلاقیت و تولید و پیشرفت تحقق می‌یابد. <ref> [https://www.khabaronline.ir/news/1589920/%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84 واسعی، «رویکردی تمدنی به نقش زن در تدبیر منزل»، خبرآنلاین.]</ref> در خانوادهایی که این اصول رعایت نشود، فرزندشان آمادۀ دریافت تربیت از بیرون خانه نخواهد بود.<ref>  [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/5659/6676/78991/%D8%AA%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84 «تدبیر منزل»، پایگاه حوزه.]</ref>    
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}

نسخهٔ ‏۱۲ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۰:۱۴

تدبیر منزل؛ چگونگی ادارۀ امور خانه و نحوۀ مشارکت اعضای آن.

تدبیر منزل دومین شاخۀ حکمت عملی در فلسفۀ مشائی است که موضوع آن، چگونگی ادارۀ امور خانه و نحوۀ مشارکت مرد با زن و فرزند و خدمتکار است. به دلیل اهمین خانواده، حکیمان معتقدند برای سامان‌بخشیدن به جامعه باید از خانواده آغاز کرد. آنها دستورالعمل‌هایی برای چگونگی مدیریت خانواده و جایگاه آن و نیز نقش والدین و فرزندان ارائه داده‌اند. تدبیر منزل در آثار فیلسوفان کلاسیک به چهار بخش تقسیم می‌شود؛ تدبیر مال، تدبیر بندگان و خدمه، تدبیر زنان و تدبیر فرزند. در ایران باستان تدبیر منزل بیشتر رویکرد اخلاقی و غایت اخروی داشت بر عکس یونان قدیم که نگاه اقتصادی و غایت دنیوی بر آن غلبه داشت. تدبیر منزل از دیدگاه اهل‌بیت، دارای اهمیت فراوان بوده و دستورالعمل‌های زیادی در این باره گفته‌اند.

مفهوم‌شناسی

تدبیر به‌معنای نظرکردن در عاقبت امور است و در اصطلاح به‌معنای تنظیم‌‌کردن و مدیریت است.[۱] با توجه به این‌که اندیشیدن لازمه تدبیر است، اهل لغت، چاره‌اندیشی برای انجام درستِ کارها یا پیدا کردن راه‌حل مشکل یا مسئله‏ای را تدبیر نامیده‏اند و به‌محض تنظیم آن، غرضی که مطلوب است حاصل می‌گردد. از این‌رو، تدبیر منزل یعنی منظم‌کردن امور خانه و تصرفاتی که به آن مربوط است؛ به‌طوری که اهل خانه از فواید آن برخوردار شوند.[۲]

پیشینه

سابقۀ بحث تدبیر منزل برگرفته از تفکر یونانی و ارسطو است و اصطلاح تدبیر منزل، ترجمه «اُیکونومیا»[۳] است که از طریق ترجمۀ آثار یونانی به فلسفه اسلامی وارد شده و گسترش یافته است.[۴] در احادیث پیامبر اکرم و ائمه شیعه نیز مباحث مربوط به تدبیر منزل به صورت گسترده مطرح شده و در فقه بازتاب یافته‌ است.[۵]

اهمیت تدبیرمنزل

حکیمان معتقدند سامانِ جامعه از خانواده و «تدبیر منزل» آغاز می‌شود.[۶] تدبیر منزل، از مؤلفه‌های أثرگذار در سبک زندگی انسان‌ها است؛[۷] خانواده با محوریت پدر و مادر، علاوه بر حفظ نسل، وظیفۀ تربیت فرزند و انسان‌سازی را بر عهده دارد و آنها را برای ورود به جامعه آماده می‌سازد. این وظیفه یا وظایف بر اساس تقسیم کار اجتماعی در یک خانواده به دو بخش زنانه و مردانه، تقسیم می‌شود[۸] و شامل الگوی مصرف، روابط بین زن و مرد، نوع لباس، نحوۀ صحبت، تفریحات و اوقات فراغت، فعالیت‌های بدنی است. بینش‌ها و گرایش‌ها نیز در تدبیر منزل و شکل‌دهی به‌نوع سبک زندگی بسیار مؤثر است.[۹]

اقسام تدبیرمنزل

تدبیر منزل در مورد چهار موضوع بحث می‌کند؛ 1- تدبیر مال 2- تدبیر بندگان و خدمه 3- تدبیر زنان 4- تدبیر فرزند. این چهار باب، به این موارد اشاره می‌کنند:

نیاز به مال برای انجام معاملات و چگونگی گردآوری آن؛ بیان چگونگی حفظ مال از راه تنطیم نسبت درآمد و مخارج و تأکید بر دوری از خساست، اسراف و فخرفروشی؛

غرض از همسرگزینی و ویژگی‌هـای همسر مطلوب، نقش زن به‌عنوان کسی که عهده‌دار ادارۀ امور خانه است و شریک مرد در اموال خانه؛ تعلیم و تربیت فرزندان.[۱۰]

فیلسوفان غرب و تدبیرمنزل

تدبیر منزل ابتدا توسط ارسطو مطرح شده است. او با تأکید بر این نکته که هر شهری از خانواده‌ها فراهم می‌آید[۱۱] جایگاه خاصی برای خانواده قائل شده است و در اخلاق نیکوماخس این موضوع را بررسی کرده است. او به رابطۀ خدایگان و بندگی، رابطۀ همسری، رابطۀ پدر و فرزندی و رابطۀ مال و صاحب مال، اشاره کرده و آن را یکی از اقسام حکمت عملی دانسته است. حکمای بعد از ارسطو، تدبیر منزل را دومین قسم از اقسام سه‌گانه حکمت عملی، به همراه تهذیب اخلاق و سیاست مدن، برشمرده‌اند. پس از ارسطو، سنت متأخر هلنی‌ـ اسکندرانی، با ایجاد تغییراتی در تقسیم‌بندی سه‌گانۀ فلسفۀ عملی به «تدبیر منزل» و «قانون‌گذاری» و «سیاست مدن»، این موضوع را بررسی کرده است.[۱۲] دانشمندان جدید غرب، معتقدند که خانواده مانند بسیاری از نهادهای اجتماعی دیگر، نهادی طبیعی است که به حکم غرایز طبیعی بین یک زن و مرد تشکیل می‌شود. این نهاد، نوعی قرارداد مدنی میان دو نفر شمرده می‌شود که استوار بر سلیقه و عقیدۀ فردی و عادات و سنن قومی و اجتماعی طرفین است و نظم و مبانی آن تا حدودی بسیار شخصی و فردی است. این رابطه گاه با کمترین اختلاف در بین زوجین به قهر و متارکه و طلاق می انجامد.[۱۳]

فیلسوفان مسلمان و تدبیرمنزل

فارابی‌، نخستین‌ حکیم مسلمان‌ بود که‌ اشاره‌هایی‌ به ‌مباحث‌ تدبیر منزل‌ کرده‌[۱۴] و ضمن‌ توضیحات‌ کلی‌ دربارة‌ تدبیر منزل‌، در عبارتی‌ مختصر به‌ نسبت‌های‌ موجود در منزل‌ یعنی‌ نسبت‌ زوج‌ و زوجه‌، پدر و فرزند، خواجه‌ و بنده‌ و صاحبِ مال‌ و مال‌ اشاره‌ کرده‌ است.[۱۵] در چارچوب حکمت متعالیه نیز دستورالعمل‌هایی مؤثر دربارۀ مدیریت زندگی و خانواده، استنباط و استخراج می‌شود.[۱۶] ابوالحسن عامری نیز در برخی از آثار فلسفی عهد اسلامی، مباحث تدبیر منزل با آموزه‌های یونانی و ایرانی را درآمیخته است. او به‌مسئلۀ تربیت فرزند توجه خاصی کرده است.[۱۷]

تدبیرمنزل در ایران باستان

آموزه‌های ایرانی مرتبط با تدبیر منزل، اندرزنامه‌های پهلوی پیش از اسلام است که از مباحث اقتصاد خانواده کمتر سخن گفته و بیشتر به اصول اخلاقی و غایت اخروی توجه کرده است، در حالی که در آثار یونانی، بیشتر مبانی اقتصادی و غایت دنیوی لحاظ شده است. بیشتر متن‌های ایرانی پیش از اسلام، بر خلاف تعالیم یونانی، بر حقوق زن و نقش فعال او در خانواده تأکید می‌کنند. در برخی از آثار فلسفی عهد اسلامی، مباحث تدبیر منزل با آموزه‌های یونانی و ایرانی درآمیخته است؛ اما بیشتر تحت تأثیر آموزه‌ها و سنت ایرانی بوده است.[۱۸]

تدبیر منزل در آموزه‌های اسلامی

در ترکیب خانوادۀ اسلامی، روابط زوجین فقط یک رابطۀ حقوقی نیست، بلکه حضور پروردگار و نظارت دائمی دین و اخلاق، کاملا مشهود است. مدیریت بیرونی خانه با مرد و مدیریت داخلی با زن است و امور مشترک بین آن‌دو با توافق و رضایت صورت می‌گیرد. از مجموع این مدیریت‌ها و روابط متقابل زن و شوهر، تدبیر منزل به‌دست می‌آید.[۱۹]

خانواده‌ای که در پرتو آموزه‌های اسلامی به تدبیر منزل بپردازد، کارکرهای زیر را در پی دارد:

  • تولید نسل سالم و نگهبانی آن؛
  • تربیت صحیح فرزندان از کودکی تا رساندن به کمال مطلوب عرفانی و عقلانی؛
  • ایجاد کانونی از مهرورزی و آرامش روحی و کمک به سیر تکاملی جامعه و سلامت و سعادت مردمان.[۲۰]
  • ضرورت و اهمیت تدبیر در امور زندگی، سبب شده است که پیشوایان شیعه با سخن و سیره خود، بر آن تأکید کنند.

مرد و تدبیر منزل

براساس روایات، مرد سرپرست خانواده بوده و در برابر آن مسئول است.[۲۱] وظایف مرد چه در خانه و چه در جامعه در نقش حمایتی و حراستی و نگهبانی او از زن و زندگی تعریف می‌شود. اگر مرد قادر یا مکلف به وظایف حمایتی و ادارۀ معاش و رفاه و مسکن و حراست از زن و خانواده ‌نبود، زن نمی‌توانست به‌خوبی وظایف و نقش خود را ایفا کند.[۲۲]

زن و تدبیر منزل‏

نقش زن در مدیریت کانون خانواده و تدبیر امور داخلی آن در اسلام مورد توجه قرار گرفته است. او در خانه مسئول است و درایت و زیرکی زن، دقت و ظرافت او در برنامه‌ریزی و مدیریت درست او، باعث اصلاح خانواده می‌شود.[۲۳]

تدبیر منزل و جامعه

بخش عمدۀ تربیت در خانه و خانواده صورت می‎گیرد و ستون‌های اصلی شخصیت هرکس در آن‌جا پایه‌ریزی می‌شود. خانواده، حلقۀ اصلی است که فرد و جامعه را به هم ارتباط می‌دهد و سلامت و سعادت فرد و جامعه را تأمین می‌کند.[۲۴] در چنین جامعه‌ای، خلاقیت و تولید و پیشرفت تحقق می‌یابد. [۲۵] در خانوادهایی که این اصول رعایت نشود، فرزندشان آمادۀ دریافت تربیت از بیرون خانه نخواهد بود.[۲۶]

پانویس

  1. ↑ «مراد از تدبیر منزل چیست؟»، در سایت اسلام کوئست.
  2. ↑ «تدبیر منزل (اخلاق)» ویکی فقه.
  3. ↑ از اُیکوس به معنای خانه و نوموس به معنای قانون.
  4. ↑ «تدبیر منرل»، دانشنامه جهان اسلام.
  5. ↑ «تدبیر منزل»، ویکی فقه.
  6. ↑ خامنه‌ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، وب‌سایت راسخون.
  7. ↑ کرمانی، صالحی، «روش‌شناسی فارابی در تدبیر منزل و تأثیر آن در سبک زندگی»، ص109.
  8. ↑ خامنه‌ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون.
  9. ↑ کرمانی و صالحی، «روش‌شناسی فارابی در تدبیر منزل و تأثیر آن در سبک زندگی»، ص109.
  10. ↑ نورانی‌نژاد، «تدبیر منزل»، دایزه المعارف بزرگ اسلامی.
  11. ↑ «مراد از تدبیر منزل چیست؟»، در سایت اسلام کوئست
  12. ↑ نورانی نژاد، «تدبیر منزل»، دایره المعارف بزرگ اسلامی
  13. ↑ خامنه ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون
  14. ↑ کرمانی، صالحی، «روششناسی فارابی در تدبیر منزل و تأثیر آن در سبک زندگی»، ص109
  15. ↑ «تدبیر منزل»، ویکی فقه
  16. ↑ خامنه ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون
  17. ↑ نورانی نژاد، «تدبیر منزل»، دایره المعارف بزرگ اسلامی
  18. ↑ نورانی‌نژاد، «تدبیر منزل»، دایزه المعارف بزرگ اسلامی
  19. ↑ خامنه‎ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون.
  20. ↑ خامنه‌ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، در سایت راسخون.
  21. ↑ «تدبیر منزل (اخلاق)» ویکی فقه.
  22. ↑ خامنه ای، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، وب‌سایت راسخون.
  23. ↑ «تدبیر منزل (اخلاق)» ویکی فقه.
  24. ↑ «تدبیر منزل»، پایگاه حوزه.
  25. ↑ واسعی، «رویکردی تمدنی به نقش زن در تدبیر منزل»، خبرآنلاین.
  26. ↑ «تدبیر منزل»، پایگاه حوزه.

منابع

  • «تدبیر منزل»، دانشنامه جهان اسلام، تاریخ بازدید: 20 آبان 1401ش.
  • «تدبیر منزل (اخلاق)» ویکی فقه، تاریخ بازدید: 19 آبان 1401ش.
  • «تدبیر منزل»، پایگاه حوزه، تاریخ بازدید: 19 آبان 1401ش.
  • «تدبیر منزل»، ویکی فقه، تاریخ باردید: 19 آبان 1401ش.
  • خامنه‌ای، سید محمد، «تدبیر منزل در حکمت متعالیه»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 20 آبان 1401ش.
  • کرمانی، طوبی و صالحی، صغری، «روش‌شناسی فارابی در تدبیر منزل و تأثیر آن در سبک زندگی»، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده ، شماره 76، 1396ش.
  • «مراد از تدبیر منزل چیست؟»، در سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: 20 آبان 1401ش.
  • نورانی‌نژاد، حمیده، «تدبیر منزل»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1398ش.
  • واسعی، سید علیرضا، «رویکردی تمدنی به نقش زن در تدبیر منزل»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1400ش.
برگرفته از «https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=تدبیر_منزل&oldid=12645»