بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''اخلاق ناصری،'''</big> کتابی به زبان فارسی از خواجه نصیرالدین طوسی دربارۀ اخلاق، جامعه و سیاست. | <big>'''اخلاق ناصری،'''</big> کتابی به زبان فارسی از خواجه نصیرالدین طوسی دربارۀ اخلاق، جامعه و سیاست. | ||
اخلاق ناصری، اثری از «خواجه نصیرالدین طوسی»، به زبان فارسی بوده که در قرن هفتم هجری دربارۀ حکمت عملی و سبک زندگی مبتنی بر حیات عقلانی در دورۀ اسلامی نوشته شده است. درونمایۀ اصلی کتاب، تلفیقی از حکمت ارسطویی و دیدگاه اسلامی دربارۀ انسان، خانواده و جامعه است. | اخلاق ناصری، اثری از «خواجه نصیرالدین طوسی»، به زبان فارسی بوده که در قرن هفتم هجری دربارۀ حکمت عملی و سبک زندگی مبتنی بر حیات عقلانی در دورۀ اسلامی نوشته شده است. درونمایۀ اصلی کتاب، تلفیقی از حکمت ارسطویی و دیدگاه اسلامی دربارۀ انسان، [[خانواده]] و [[جامعه]] است. | ||
==نام‌گذاری== | ==نام‌گذاری== | ||
این اثر به درخواست «ناصرالدین عبدالرحیم بن ابی‌منصور محتشم»، حاکم نزاریان اسماعیلی در قُهستان نوشته و به‌همین دلیل، «اخلاق ناصری» نامیده شده است.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/tolidi/320240/%D8%A2%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%81%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8 «آسان‌سازی فهم اخلاق ناصری در یک کتاب»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> | این اثر به درخواست «ناصرالدین عبدالرحیم بن ابی‌منصور محتشم»، حاکم نزاریان اسماعیلی در قُهستان نوشته و به‌همین دلیل، «اخلاق ناصری» نامیده شده است.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/tolidi/320240/%D8%A2%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%81%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8 «آسان‌سازی فهم اخلاق ناصری در یک کتاب»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> | ||
==معرفی== | ==معرفی== | ||
اخلاق ناصرى از کتاب‌های پرمحتوا در علم اخلاق و حکمت عملی بوده که توسط خواجه نصیرالدین طوسی در قرن هفتم هجری دربارۀ تهذیب اخلاق (آراستن خوی و رفتار)، تدبیر منزل (رفتار با خانواده و نزدیکان) و سیاست مُدُن (کشور داری) نوشته شده است.<ref>[[C:\Users\Najafi\Downloads\Eitaa Desktop\همائی،جلال الدین، منتخب اخلاق ناصری، موسسه نشر هما ،ص"غ"|همائی، منتخب اخلاق ناصری، 1393ش، ص «غ»، در دانشنامۀ اسلامی.]]</ref> راه‌های حفظ سلامت نفس و معالجه امراض آن، بیان مراتب سعادت، تدبیر اموال و اولاد، فضیلت محبت و صداقت و نیز آداب حکومت‌داری و معاشرت با مردم، بخش‌های از مطالب کتاب اخلاق ناصری است.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/tolidi/320240/%D8%A2%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%81%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8 «آسان‌سازی فهم اخلاق ناصری در یک کتاب»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> | اخلاق ناصرى از کتاب‌های پرمحتوا در علم اخلاق و حکمت عملی بوده که توسط خواجه نصیرالدین طوسی در قرن هفتم هجری دربارۀ تهذیب اخلاق (آراستن خوی و رفتار)، تدبیر منزل (رفتار با [[خانواده]] و نزدیکان) و سیاست مُدُن (کشور داری) نوشته شده است.<ref>[[C:\Users\Najafi\Downloads\Eitaa Desktop\همائی،جلال الدین، منتخب اخلاق ناصری، موسسه نشر هما ،ص"غ"|همائی، منتخب اخلاق ناصری، 1393ش، ص «غ»، در دانشنامۀ اسلامی.]]</ref> راه‌های حفظ سلامت نفس و معالجه امراض آن، بیان مراتب سعادت، تدبیر اموال و اولاد، فضیلت محبت و صداقت و نیز آداب حکومت‌داری و معاشرت با مردم، بخش‌های از مطالب کتاب اخلاق ناصری است.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/tolidi/320240/%D8%A2%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%81%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8 «آسان‌سازی فهم اخلاق ناصری در یک کتاب»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> | ||
==روش== | ==روش== | ||
روش کتاب در پرداختن به مسائل اخلاقی، روش عقلی و تحلیلی است که از جایگاه طبیب، برای سلامت روح، روان، جسم و فکر انسان به‌عنوان عنصر اصلی جامعه و دور کردن بیماری‌ها از او، بحث می‌کند.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/tolidi/320240/%D8%A2%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%81%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8 «آسان‌سازی فهم اخلاق ناصری در یک کتاب»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> | روش کتاب در پرداختن به مسائل اخلاقی، روش عقلی و تحلیلی است که از جایگاه طبیب، برای سلامت روح، روان، جسم و فکر انسان به‌عنوان عنصر اصلی [[جامعه]] و دور کردن بیماری‌ها از او، بحث می‌کند.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/tolidi/320240/%D8%A2%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%81%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%DB%8C%DA%A9-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8 «آسان‌سازی فهم اخلاق ناصری در یک کتاب»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> | ||
==بسترهای تدوین== | ==بسترهای تدوین== | ||
===1. زوال سیاسی و حیات عقلی=== | ===1. زوال سیاسی و حیات عقلی=== | ||
سدۀ هفتم هجری، به‌دلیل هجوم مغولان بر | سدۀ هفتم هجری، به‌دلیل هجوم مغولان بر [[ایران]]، دورۀ نابسامانی، فروپاشی ساختارهای سیاسی و زوال حیات عقلی بود که توجه و اهتمام به موضوع علم اخلاق و سیاست برای بازسازی میراث اخلاقی و گسترش زندگی معنایی و استوار بر حیات عقلانی ضرورت پیدا می‌کرد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/269814/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B7%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82?q=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%89%20%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87%20%D9%86%D8%B5%D9%8A%D8%B1%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86%20%D8%B7%D9%88%D8%B3%D9%89%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87%20%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C&score=13.0&rownumber=2 پورحسن، «بررسى تأملات خواجه نصير‌الدين طوسى در دانش اخلاق»، مجلۀ اندیشه دینی، 1385ش، ص34.]</ref> | ||
===2. تحکیم بنیان حکومت اسماعیلی=== | ===2. تحکیم بنیان حکومت اسماعیلی=== | ||
حکومت اسماعیلیان، در برابر مغولان و خلافت بغداد، نیاز به دستورالعمل سیاسی و دستگاه ایدئولوژیکی برای تحکیم بنیان‌های حکومت خود داشت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/269814/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B7%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82?q=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%89%20%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87%20%D9%86%D8%B5%D9%8A%D8%B1%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86%20%D8%B7%D9%88%D8%B3%D9%89%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87%20%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C&score=13.0&rownumber=2 پورحسن، «بررسى تأملات خواجه نصير‌الدين طوسى در دانش اخلاق»، مجلۀ اندیشه دینی، 1385ش، ص34.]</ref> | حکومت اسماعیلیان، در برابر مغولان و خلافت بغداد، نیاز به دستورالعمل سیاسی و دستگاه ایدئولوژیکی برای تحکیم بنیان‌های حکومت خود داشت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/269814/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B7%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82?q=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%89%20%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87%20%D9%86%D8%B5%D9%8A%D8%B1%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86%20%D8%B7%D9%88%D8%B3%D9%89%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87%20%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C&score=13.0&rownumber=2 پورحسن، «بررسى تأملات خواجه نصير‌الدين طوسى در دانش اخلاق»، مجلۀ اندیشه دینی، 1385ش، ص34.]</ref> | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
با این که عدالت از مباحث علم سیاست است اما در اخلاق ناصری، در بخش اخلاق مطرح و به‌صورت مبسوط بحث شده است. بر اساس آموزه‌های این کتاب، موضوع و غایت اصلی دانش اخلاق، سعادت است و این مهم از راه عدالت به وجود می‌آید و هیچ فضیلتی بالاتر و شریف‌تر از عدالت وجود ندراد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/269814/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B7%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82?q=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%89%20%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87%20%D9%86%D8%B5%D9%8A%D8%B1%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86%20%D8%B7%D9%88%D8%B3%D9%89%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87%20%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C&score=13.0&rownumber=2 پورحسن، «بررسى تأملات خواجه نصير‌الدين طوسى در دانش اخلاق»، مجلۀ اندیشه دینی، 1385ش، ص34.]</ref> | با این که عدالت از مباحث علم سیاست است اما در اخلاق ناصری، در بخش اخلاق مطرح و به‌صورت مبسوط بحث شده است. بر اساس آموزه‌های این کتاب، موضوع و غایت اصلی دانش اخلاق، سعادت است و این مهم از راه عدالت به وجود می‌آید و هیچ فضیلتی بالاتر و شریف‌تر از عدالت وجود ندراد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/269814/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87-%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B7%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82?q=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%89%20%D8%AA%D8%A3%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87%20%D9%86%D8%B5%D9%8A%D8%B1%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86%20%D8%B7%D9%88%D8%B3%D9%89%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87%20%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C&score=13.0&rownumber=2 پورحسن، «بررسى تأملات خواجه نصير‌الدين طوسى در دانش اخلاق»، مجلۀ اندیشه دینی، 1385ش، ص34.]</ref> | ||
===2. تدبیر منزل (اخلاق در خانواده)=== | ===2. تدبیر منزل (اخلاق در خانواده)=== | ||
بخش دوم که در تدبیر منزل و اقتصاد خانواده است، از رسالۀ تدبیر منزل به‌‌نام «اَبروسُن» نوفیثاغورسی گرفته شده كه به زبان عربی ترجمه شده است. عمده مباحث این بخش، سبب احتیاج به منزل و ارکان آن، تدبیر اموال، تربیت و تدبیر فرزندان و نیز تدبیر امور خادمان را شرح داده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> همچنین ذکر اقوال حکمای عرب در حذر کردن از پنج گروه از زنان، آداب سخن گفتن، حرکت و سکون و غذا خوردن در این قسمت آمده است.<ref> [https://rch.ac.ir/article/Details/7491 پورجوادی، «تدبیر منزل»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> | بخش دوم که در تدبیر منزل و اقتصاد [[خانواده]] است، از رسالۀ تدبیر منزل به‌‌نام «اَبروسُن» نوفیثاغورسی گرفته شده كه به زبان عربی ترجمه شده است. عمده مباحث این بخش، سبب احتیاج به منزل و ارکان آن، تدبیر اموال، تربیت و تدبیر فرزندان و نیز تدبیر امور خادمان را شرح داده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> همچنین ذکر اقوال حکمای عرب در حذر کردن از پنج گروه از زنان، آداب سخن گفتن، حرکت و سکون و غذا خوردن در این قسمت آمده است.<ref> [https://rch.ac.ir/article/Details/7491 پورجوادی، «تدبیر منزل»، وب‌سایت دانشنامۀ جهان اسلام.]</ref> | ||
===3. سیاست مُدُن (کشورداری)=== | ===3. سیاست مُدُن (کشورداری)=== | ||
====الف) نیاز به سیاست==== | ====الف) نیاز به سیاست==== | ||
در بخش سوم کتاب، این نظریه مطرح شده است که آدمی در بقای فرد و بقای نوع انسان، به دیگران محتاج است و تکامل فرد و به فعلیت درآمدن قوای وی، بدون | در بخش سوم کتاب، این نظریه مطرح شده است که آدمی در بقای فرد و بقای نوع انسان، به دیگران محتاج است و تکامل فرد و به فعلیت درآمدن قوای وی، بدون [[اجتماع]]، ممکن نیست. از طرف دیگر، مردمی که در جامعه زندگی می‌کنند، دارای انگیزه‌های مختلفی هستند و به‌همین دلیل، دچار تنازع می‌شوند. بنابراین، نیرویی لازم است که هر کس را به حق خود برساند و متجاوز را مجازات کند و این نیرو، همان سیاست است. <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/53974/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C?q=%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C&score=25.0&rownumber=1 خوانساری، «سیاست در اخلاق ناصری »، مجلۀ خردنامۀ صدرا، 1385ش، ص11-12.]</ref> | ||
====ب) مدینه فاضله==== | ====ب) مدینه فاضله==== | ||
با توجه به گرایش مذهبی نویسندۀ اخلاق ناصری که مذهب تشیع است، رویکرد خردگرایانه به جامعه و طبقه‌بندی افراد جامعه بر مبنای عدل، در این کتاب به‌خوبی روشن است. از این جهت، عدل در این کتاب به‌معناي نظم به كار برده شده و همراه با برخورداري انسان از عقل و اختيار، مسئوليت‌پذيري افراد جامعه و ریاست اجتماعی انسانی مطرح شده است.<ref>رضوی، «ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻧﻈﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻃﻮﺳﻲ»، مجلۀ مطالعات اسلامی فلسفه و كلام، 1389ش، ص114.</ref> بنابراین، اجتماع انسانی خیر یا شر است و جامعۀ خیر، همان مدینه فاضله است و جامعۀ شر، مدینۀ ضاله. مدینه فاضله، یک قسم بیشتر ندارد، چون خیر، یکی بیش نیست، اما جامعۀ شر، به جامعۀ نادان، جامعۀ فاسق و جامعۀ گمراه تقسیم می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/53974/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C?q=%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C&score=25.0&rownumber=1 خوانساری، «سیاست در اخلاق ناصری »، مجلۀ خردنامۀ صدرا، 1385ش، ص11-12.]</ref> | با توجه به گرایش مذهبی نویسندۀ اخلاق ناصری که مذهب [[تشیع]] است، رویکرد خردگرایانه به [[جامعه]] و طبقه‌بندی افراد جامعه بر مبنای عدل، در این کتاب به‌خوبی روشن است. از این جهت، عدل در این کتاب به‌معناي نظم به كار برده شده و همراه با برخورداري انسان از عقل و اختيار، مسئوليت‌پذيري افراد جامعه و ریاست اجتماعی انسانی مطرح شده است.<ref>رضوی، «ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻧﻈﺮﮔﺎه ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻃﻮﺳﻲ»، مجلۀ مطالعات اسلامی فلسفه و كلام، 1389ش، ص114.</ref> بنابراین، اجتماع انسانی خیر یا شر است و جامعۀ خیر، همان مدینه فاضله است و جامعۀ شر، مدینۀ ضاله. مدینه فاضله، یک قسم بیشتر ندارد، چون خیر، یکی بیش نیست، اما جامعۀ شر، به جامعۀ نادان، جامعۀ فاسق و جامعۀ گمراه تقسیم می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/53974/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C?q=%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C&score=25.0&rownumber=1 خوانساری، «سیاست در اخلاق ناصری »، مجلۀ خردنامۀ صدرا، 1385ش، ص11-12.]</ref> | ||
====ب) مدینه فاضله==== ریاست مدینه صورت‌های گوناگونی دارد و ریاست کامل، ریاست حکمت است که باید شرایط تعقل و خرد، حسن اقناع، تخیل و قوۀ جهاد را نیز داشته باشد و کامل‌ترین نوع ریاست حکمت، آن است که حاکم، مؤید به وحی الهی باشد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/53974/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C?q=%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C&score=25.0&rownumber=1 خوانساری، «سیاست در اخلاق ناصری »، مجلۀ خردنامۀ صدرا، 1385ش، ص11-12.]</ref> | ====ب) مدینه فاضله==== ریاست مدینه صورت‌های گوناگونی دارد و ریاست کامل، ریاست حکمت است که باید شرایط تعقل و خرد، حسن اقناع، تخیل و قوۀ جهاد را نیز داشته باشد و کامل‌ترین نوع ریاست حکمت، آن است که حاکم، مؤید به وحی الهی باشد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/53974/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C?q=%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%20%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C&score=25.0&rownumber=1 خوانساری، «سیاست در اخلاق ناصری »، مجلۀ خردنامۀ صدرا، 1385ش، ص11-12.]</ref> | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
اخلاق ناصری الگوی تدوین كلیات حكمت عملی برای اندیشمندان اسلامی بعد از خود قرار گرفت. برای مثال، «قطب‌الدین شیرازی» شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی، در دانشنامۀ مفصل خود با عنوان «درةالتاج» كه شامل همۀ علوم زمان بود، بخش مفصلی را به حكمت عملی اختصاص داد كه از بسیاری جهات بر مبنای اخلاق ناصری فراهم آمده بود. همچنین حكیم اشراقی مشرب نیز تحریر جدیدی از اخلاق ناصری با عنوان «اخلاق جلالی» ارائه كرد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | اخلاق ناصری الگوی تدوین كلیات حكمت عملی برای اندیشمندان اسلامی بعد از خود قرار گرفت. برای مثال، «قطب‌الدین شیرازی» شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی، در دانشنامۀ مفصل خود با عنوان «درةالتاج» كه شامل همۀ علوم زمان بود، بخش مفصلی را به حكمت عملی اختصاص داد كه از بسیاری جهات بر مبنای اخلاق ناصری فراهم آمده بود. همچنین حكیم اشراقی مشرب نیز تحریر جدیدی از اخلاق ناصری با عنوان «اخلاق جلالی» ارائه كرد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
===3. تأثیرگذاری بر فارسی‌نویسی=== | ===3. تأثیرگذاری بر فارسی‌نویسی=== | ||
اخلاق ناصری از مهم‌ترین متن‌های فارسی است كه تحت تأثیر سبك متداول در دورۀ مغولان واقع نشده بلکه خود در نوآوری و نگارش مطالب علمی به زبان فارسی نقش مؤثر داشته که از نظر زبان‌شناسی قابل بررسی است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | اخلاق ناصری از مهم‌ترین متن‌های فارسی است كه تحت تأثیر سبك متداول در دورۀ مغولان واقع نشده بلکه خود در نوآوری و نگارش مطالب علمی به [[زبان فارسی]] نقش مؤثر داشته که از نظر زبان‌شناسی قابل بررسی است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
==اخلاق ناصری و فقه== | ==اخلاق ناصری و فقه== | ||
از نظر نویسندۀ اخلاق ناصری، علم اخلاق، دانش عقلانی است که بر طبیعت کلی انسان استوار بوده و دچار دگرگونی نمی‌شود اما علم فقه، چون در موارد زیادی مانند احکام عبادات و معاملات از اصول ثابت پیروی نمی‌کند، ممکن است با گذشت زمان و تغییر شرایط، دگرگون شود. با وجود این، موضوع هردو علم یکی است و فقه از نظر محتوا، با مبادی اخلاق عقلانی سازگار است و هیچ تعارضی میان این دو علم وجود ندارد؛ بنابراین فقه باید تجسم‌بخش اصول اخلاقی باشد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/29497/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D9%91%D8%B9-%D9%88-%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%91%D9%81 مادلونگ و سلمانی، «خلاق ناصری و نسبت آن با فلسفه، تشیّع و تصوف»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.]</ref> | از نظر نویسندۀ اخلاق ناصری، علم اخلاق، دانش عقلانی است که بر طبیعت کلی انسان استوار بوده و دچار دگرگونی نمی‌شود اما علم فقه، چون در موارد زیادی مانند احکام عبادات و معاملات از اصول ثابت پیروی نمی‌کند، ممکن است با گذشت زمان و تغییر شرایط، دگرگون شود. با وجود این، موضوع هردو علم یکی است و فقه از نظر محتوا، با مبادی اخلاق عقلانی سازگار است و هیچ تعارضی میان این دو علم وجود ندارد؛ بنابراین فقه باید تجسم‌بخش اصول اخلاقی باشد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/29497/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D9%91%D8%B9-%D9%88-%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%91%D9%81 مادلونگ و سلمانی، «خلاق ناصری و نسبت آن با فلسفه، تشیّع و تصوف»، وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.]</ref> | ||
==نسخه‌ها== | ==نسخه‌ها== | ||
نسخه‌های خطی متعددی از اخلاق ناصری در كتابخانه‌های مختلف ایران و جهان موجود است. از قدیم‌ترین نسخه‌های این كتاب، نسخۀ تحریر شده در ۶۷۶ق بوده كه آقابزرگ تهرانی آن را در نجف در كتابخانۀ محمدعلی خوانساری دیده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | نسخه‌های خطی متعددی از اخلاق ناصری در كتابخانه‌های مختلف [[ایران]] و جهان موجود است. از قدیم‌ترین نسخه‌های این كتاب، نسخۀ تحریر شده در ۶۷۶ق بوده كه آقابزرگ تهرانی آن را در [[نجف]] در كتابخانۀ محمدعلی خوانساری دیده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
==چاپ‌ها== | ==چاپ‌ها== | ||
اخلاق ناصری بارها به چاپ رسیده است كه مهم‌ترین آنها عبارت است از: | اخلاق ناصری بارها به چاپ رسیده است كه مهم‌ترین آنها عبارت است از: | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
==شرح‌ها و تلخیص‌ها== | ==شرح‌ها و تلخیص‌ها== | ||
اخلاق ناصری، شرح‌ها و تلخیصهای متعددی دارد كه برخی از آنها عبارت است از: | اخلاق ناصری، شرح‌ها و تلخیصهای متعددی دارد كه برخی از آنها عبارت است از: | ||
#اوصاف الاشراف، خلاصۀ اخلاق ناصری است كه توسط خود خواجه گرد آمده و بارها در ایران و هندوستان به چاپ رسیده است؛ | #اوصاف الاشراف، خلاصۀ اخلاق ناصری است كه توسط خود خواجه گرد آمده و بارها در [[ایران]] و [[هندوستان]] به چاپ رسیده است؛ | ||
#مفتاح الاخلاق، شرحی است كه توسط «عبدالرحمان بن عبدالكریم برهان پوری» برای «اورنگ زیب»، پادشاه هند، تهیه شد؛ | #مفتاح الاخلاق، شرحی است كه توسط «عبدالرحمان بن عبدالكریم برهان پوری» برای «اورنگ زیب»، پادشاه هند، تهیه شد؛ | ||
#توضیح الاخلاق که در ۱۰۵۱ق توسط «امیر علاءالدین حسین آملی» و به‌‌دستور شاه صفی نوشته شده است؛ | #توضیح الاخلاق که در ۱۰۵۱ق توسط «امیر علاءالدین حسین آملی» و به‌‌دستور شاه صفی نوشته شده است؛ | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
# همچنین كتابی با نام «مهذب الاخلاق« از نویسندۀ ناشناس در دست است كه همان اخلاق ناصری بوده و تنها در بخش سوم آن تغییراتی داده شده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | # همچنین كتابی با نام «مهذب الاخلاق« از نویسندۀ ناشناس در دست است كه همان اخلاق ناصری بوده و تنها در بخش سوم آن تغییراتی داده شده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
==ترجمه== | ==ترجمه== | ||
اخلاق ناصری توسط «ویكنز» به انگلیسی ترجمه شده و در ۱۹۶۴م در لندن ضمن «مجموعۀ میراث ایرانی» به چاپ رسیده است. این ترجمه مورد استفادۀ بزرگ علوی در چاپ كتاب قرار گرفت و بر همین اساس، بزرگ علوی واژه‌نامه‌ای فارسی انگلیسی و بالعكس به كتاب افزوده است. <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | اخلاق ناصری توسط «ویكنز» به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] ترجمه شده و در ۱۹۶۴م در لندن ضمن «مجموعۀ میراث ایرانی» به چاپ رسیده است. این ترجمه مورد استفادۀ بزرگ علوی در چاپ كتاب قرار گرفت و بر همین اساس، بزرگ علوی واژه‌نامه‌ای فارسی انگلیسی و بالعكس به كتاب افزوده است. <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/228663/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C طباطبایی، «اخلاق ناصری»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||