بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>گردشگری معناگرا</big>'''؛ گردشگری معطوف به شناسایی ارزش‌های فرامادی در سفر با هدف آگاهی و عبرت‌پذیری.<br> | '''<big>گردشگری معناگرا</big>'''؛ گردشگری معطوف به شناسایی ارزش‌های فرامادی در سفر با هدف آگاهی و عبرت‌پذیری.<br> | ||
معناگرایی در گردشگری، رویکردی است که در گونه‌های مختلف [[گردشگری]]، ذهن آدمی را به ارزش‌های فرامادی سفر، معطوف می‌کند. جست‌وجوی معنا در گردشگری، از ظرفیت بسیاری برای بهبود کیفیت زندگی انسان برخوردار است و او را در شناسایی هدف زندگی و سازگاری آن با ارزش‌های اجتماعی و کنش‌های روزمره، یاری می‌کند. در فرهنگ | |||
معناگرایی در گردشگری، رویکردی است که در گونه‌های مختلف [[گردشگری]]، ذهن آدمی را به ارزش‌های فرامادی سفر، معطوف می‌کند. جست‌وجوی معنا در گردشگری، از ظرفیت بسیاری برای بهبود کیفیت زندگی انسان برخوردار است و او را در شناسایی هدف زندگی و سازگاری آن با ارزش‌های اجتماعی و کنش‌های روزمره، یاری می‌کند. در فرهنگ [[مسلمانان]]، گردشگری معناگرا در فرآیندی تکاملی، انسان را از طبیعت، تاریخ و هنر به آفرینشگر هستی متوجه می‌کند و بر عبرت‌پذیری از تجربۀ پیشینیان برای ساختن جامعه‌ای بهتر، تأکید می‌کند. | |||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
امروزه «گردشگری» یک واژۀ تجاری است که «سفر» را به‌مثابه صنعت مورد توجه قرار داده است؛ اما «سفر» در فرهنگ کهن ایرانی و نیز در آموزه‌های قرآنی (سیر در زمین) دارای مفهوم و معنا است. سفر از این منظر، برهم‌زنندۀ نظم روزانۀ زندگی و پشت‌پا زدن به روزمرگی‌ها با هدف آگاهی از ناشناخته‌ها است و به‌همین دلیل، سفر را آرامش‌بخش روح جستجوگر آدمی دانسته‌اند. رهیدن از روزمرگی و به‌جان خریدن رنج سفر، چیرگی بر نفس را بازنمایی می‌کند. گردشگران در سفر با مردمان و فرهنگ‌های دیگر، آشنا می‌شوند و معناهای فرهنگی را توسعه می‌دهند و از این‌رو، گردشگری معناگرا را هویت‌ساز دانسته‌اند.<ref>[https://gsma.lu.ac.ir/article-1-146-fa.html رضایی و دیگران، «نقش نمادها و المان‌های شهری در توسعه گردشگری شهر خرم‌آباد»، 1400ش، ص115].</ref> <br> | امروزه «گردشگری» یک واژۀ تجاری است که «سفر» را به‌مثابه صنعت مورد توجه قرار داده است؛ اما «سفر» در فرهنگ کهن ایرانی و نیز در آموزه‌های قرآنی (سیر در زمین) دارای مفهوم و معنا است. سفر از این منظر، برهم‌زنندۀ نظم روزانۀ زندگی و پشت‌پا زدن به روزمرگی‌ها با هدف آگاهی از ناشناخته‌ها است و به‌همین دلیل، سفر را آرامش‌بخش روح جستجوگر آدمی دانسته‌اند. رهیدن از روزمرگی و به‌جان خریدن رنج سفر، چیرگی بر نفس را بازنمایی می‌کند. گردشگران در سفر با مردمان و فرهنگ‌های دیگر، آشنا می‌شوند و معناهای فرهنگی را توسعه می‌دهند و از این‌رو، گردشگری معناگرا را هویت‌ساز دانسته‌اند.<ref>[https://gsma.lu.ac.ir/article-1-146-fa.html رضایی و دیگران، «نقش نمادها و المان‌های شهری در توسعه گردشگری شهر خرم‌آباد»، 1400ش، ص115].</ref> <br> | ||
گردشگری معناگرا از آن‌رو که در پی فهم اندیشۀ پیشینیان و کشف زنجیرۀ زندگانی آنان است، «گردشگری مفهومی» نیز نامیده می‌شود. در گردشگری معناگرا، جامعۀ بشری و جغرافیای مسکون بشر به‌مثابه یک کل، مورد توجه قرار می‌گیرد؛ جامعه، شامل تمام افراد بشر می‌شود که هدف مشترک آنها، حفظ میراث معنوی، فرهنگی و طبیعی انسان‌ها است. در این رویکرد، جدایی‌طلبی و برتری‌جویی جای خود را به یگانگی و پیوستگی می‌دهد و سفر برای آشنایی با میراث مشترک معنوی، فرهنگی و طبیعی بشر، به‌مثابه تلاش برای درک معنای زندگی، به هدف مهم انسان‌ها تبدیل می‌شود. به باور اندیشمندان، هر گونه‌ای از | |||
گردشگری معناگرا از آن‌رو که در پی فهم اندیشۀ پیشینیان و کشف زنجیرۀ زندگانی آنان است، «گردشگری مفهومی» نیز نامیده می‌شود. در گردشگری معناگرا، جامعۀ بشری و جغرافیای مسکون بشر به‌مثابه یک کل، مورد توجه قرار می‌گیرد؛ جامعه، شامل تمام افراد بشر می‌شود که هدف مشترک آنها، حفظ میراث معنوی، فرهنگی و طبیعی انسان‌ها است. در این رویکرد، جدایی‌طلبی و برتری‌جویی جای خود را به یگانگی و پیوستگی می‌دهد و سفر برای آشنایی با میراث مشترک معنوی، فرهنگی و طبیعی بشر، به‌مثابه تلاش برای درک معنای زندگی، به هدف مهم انسان‌ها تبدیل می‌شود. به باور اندیشمندان، هر گونه‌ای از گردشگری می‌تواند سویه‌هایی از معناگرایی را به‌همراه داشته باشد؛ زیرا هر سفری از این ظرفیت بهره‌مند است که معناها و مفاهیم ژرفی را به گردشگر بشناساند تا از آن برای ساختن دنیایی بهتر، بهره بگیرد.<ref>[http://nooraghayee.com/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%D9%8A-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%A7/ نورآقایی، «گردشگری معناگرا»، وب‌سایت شخصی آرش نورآقایی].</ref> | |||
==عناصر معنایی در گردشگری== | ==عناصر معنایی در گردشگری== | ||
معناگرایی برآمده از آموزه‌های اسلامی و معناگرایی مورد توجه در فرهنگ غربی که گردشگری را جایگزین مفهوم «سفر» کرده است، صرفاً یک اشتراک لفظی است؛ اما هر دو خوانش با شدت و ضعف، دارای پیامدهایی هستند که از منظر پژوهشگران، قابل توجه است. برخی پژوهشگران، رسیدن به تعالی، رسیدن به معنا و رسیدن به درک متقابل را سویه‌های اصلی گردشگری معناگرا دانسته‌اند.<ref>[https://journals.atu.ac.ir/article_7082.html شفیعا و صباغ‌پور آذریان، «تبیین مفهوم معنویت در گردشگري با استفاده از تحلیل محتوا»، 1395ش، ص124].</ref> معنویت، نوعی کیفیت درونی و روانی است که آدمی را برمی‌انگیزد تا درک و فهمی از امور فرامادی به‌دست آورد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/76700/%D8%B8%D9%87%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D8%B6-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D8%AF%D9%84-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85%DB%8C عابدی جعفری و رستگار، «ظهور معنویت در سازمان‌ها»، 1386ش، ص105].</ref> مهم‌ترین ویژگی معنویت، درونی بودن آن است.<ref>نصر، در جست‌وجوی امر قدسی، 1385ش، ص243.</ref> بر این اساس، لازمۀ معناگرایی، پذیرش بعد یا ابعاد فرامادی هستی است که در فرهنگ دینی به آفرینشگر هستی، پیوند می‌خورد.<ref>[https://tms.atu.ac.ir/article_9647.html ایمانی خوشخو و شهرابی فراهانی، «بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر»، 1397ش، ص148-149].</ref> <br> | معناگرایی برآمده از آموزه‌های اسلامی و معناگرایی مورد توجه در فرهنگ غربی که گردشگری را جایگزین مفهوم «سفر» کرده است، صرفاً یک اشتراک لفظی است؛ اما هر دو خوانش با شدت و ضعف، دارای پیامدهایی هستند که از منظر پژوهشگران، قابل توجه است. برخی پژوهشگران، رسیدن به تعالی، رسیدن به معنا و رسیدن به درک متقابل را سویه‌های اصلی گردشگری معناگرا دانسته‌اند.<ref>[https://journals.atu.ac.ir/article_7082.html شفیعا و صباغ‌پور آذریان، «تبیین مفهوم معنویت در گردشگري با استفاده از تحلیل محتوا»، 1395ش، ص124].</ref> معنویت، نوعی کیفیت درونی و روانی است که آدمی را برمی‌انگیزد تا درک و فهمی از امور فرامادی به‌دست آورد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/76700/%D8%B8%D9%87%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D8%B6-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D8%AF%D9%84-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85%DB%8C عابدی جعفری و رستگار، «ظهور معنویت در سازمان‌ها»، 1386ش، ص105].</ref> مهم‌ترین ویژگی معنویت، درونی بودن آن است.<ref>نصر، در جست‌وجوی امر قدسی، 1385ش، ص243.</ref> بر این اساس، لازمۀ معناگرایی، پذیرش بعد یا ابعاد فرامادی هستی است که در فرهنگ دینی به آفرینشگر هستی، پیوند می‌خورد.<ref>[https://tms.atu.ac.ir/article_9647.html ایمانی خوشخو و شهرابی فراهانی، «بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر»، 1397ش، ص148-149].</ref> <br> | ||
ویکتور امیل فرانکل،<ref>V.E.Frankl</ref> روان‌شناس وجودگرای سده بیستم میلادی و بنیان‌گذار نظریه «تحلیل وجودی»، باور داشت که انسان اگر برای زندگی خود، معنا و هدفی را شناسایی کند حتی در سخت‌ترین شرایط، زندگی به‌سامانی خواهد داشت. او در بررسی نیازهای متعالی انسان به پویایی اندیشه، معناجویی، تعالی خویشتن، جاودانگی، [[دین]] و گروه دوستی عاطفی، توجه کرده و انسان معناگرا را انسانی تعریف می‌کند که در زندگی فقط به‌دنبال لذت‌های مادی و ظاهری نباشد و از آزادی، مسئولیت و معنویت خود به‌صورت بیشینه بهره بگیرد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/306353/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%85-%D9%88-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9%D9%84 حسنی بافرانی و آذربایجانی، «انسان سالم و ویژگی‌های آن از دیدگاه ویکتور فرانکل»، 1390ش، ص139].</ref> <br> | ویکتور امیل فرانکل،<ref>V.E.Frankl</ref> روان‌شناس وجودگرای سده بیستم میلادی و بنیان‌گذار نظریه «تحلیل وجودی»، باور داشت که انسان اگر برای زندگی خود، معنا و هدفی را شناسایی کند حتی در سخت‌ترین شرایط، زندگی به‌سامانی خواهد داشت. او در بررسی نیازهای متعالی انسان به پویایی اندیشه، معناجویی، تعالی خویشتن، جاودانگی، [[دین]] و گروه دوستی عاطفی، توجه کرده و انسان معناگرا را انسانی تعریف می‌کند که در زندگی فقط به‌دنبال لذت‌های مادی و ظاهری نباشد و از آزادی، مسئولیت و معنویت خود به‌صورت بیشینه بهره بگیرد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/306353/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%85-%D9%88-%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9%D9%84 حسنی بافرانی و آذربایجانی، «انسان سالم و ویژگی‌های آن از دیدگاه ویکتور فرانکل»، 1390ش، ص139].</ref> <br> | ||
از این منظر، معناجویی مهم‌ترین عنصر انگیزشی در انسان است و آدمی همواره در جست‌وجوی بهترین معنا برای وجود خود است. بی‌معنا شدن زندگی، انسان‌ها را از پا درمی‌آورد و معناداری زندگی بر پایداری و قوت آن افزوده و امکان رشد بیشتر و بهتر را فراهم می‌سازد. بخشی از معنایابی زندگی از طریق تجربه‌های زندگی و مشاهدۀ زیبایی‌ها در طبیعت یا هنرهای برساختۀ آدمی، محقق می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/91743/fa#downloadbottom مسعودی و هاشمی، «بازخوانی نظریه فطرت دینی در رویکرد معناگرایی ویکتور فرانکل»، 1391ش، ص142-145].</ref> | از این منظر، معناجویی مهم‌ترین عنصر انگیزشی در انسان است و آدمی همواره در جست‌وجوی بهترین معنا برای وجود خود است. بی‌معنا شدن زندگی، انسان‌ها را از پا درمی‌آورد و معناداری زندگی بر پایداری و قوت آن افزوده و امکان رشد بیشتر و بهتر را فراهم می‌سازد. بخشی از معنایابی زندگی از طریق تجربه‌های زندگی و مشاهدۀ زیبایی‌ها در طبیعت یا هنرهای برساختۀ آدمی، محقق می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/91743/fa#downloadbottom مسعودی و هاشمی، «بازخوانی نظریه فطرت دینی در رویکرد معناگرایی ویکتور فرانکل»، 1391ش، ص142-145].</ref> | ||
==گردشگری معناگرا در دنیای مدرن== | ==گردشگری معناگرا در دنیای مدرن== | ||
در دنیای مدرن، گونه‌ای از گردشگری به‌رسمیت شناخته شده که در آن، افراد و گروه‌ها آگاهانه و با هدف ارتقا یا توسعه ابعاد غیرمادی زندگی خود، به‌دنبال درک معنای حقیقی پدیده‌ها هستند و سفر و ماجراجویی، زمینه‌ساز توسعۀ آگاهی‌های فرامادی آنها است.<ref>[https://tms.atu.ac.ir/article_9647.html ایمانی خوشخو و شهرابی فراهانی، «بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر»، 1397ش، ص144-145].</ref> با وجود این مبنا، بررسی پژوهشگران نشان می‌دهد که حتی در این رویکرد نیز نگاه مادی و صوری، غلبه دارد و گردشگری معناگرا نیز به‌مثابه ابزار کسب سود، مورد توجه قرار گرفته و گردشگر نیز جستجوی معنا را به کسب آرامش و آسایش جسمی، محدود می‌کند. حتی در پژوهش‌های مرتبط نیز معنویت به‌عنوان یک متغیر مستقل یا میانجی و نه یک هدف و نتیجه مطلوب، مورد توجه بوده است.<ref>[https://journals.atu.ac.ir/article_7082.html شفیعا و صباغ‌پور آذریان، «تبیین مفهوم معنویت در گردشگري با استفاده از تحلیل محتوا»، 1395ش، ص120].</ref> | در دنیای مدرن، گونه‌ای از گردشگری به‌رسمیت شناخته شده که در آن، افراد و گروه‌ها آگاهانه و با هدف ارتقا یا توسعه ابعاد غیرمادی زندگی خود، به‌دنبال درک معنای حقیقی پدیده‌ها هستند و سفر و ماجراجویی، زمینه‌ساز توسعۀ آگاهی‌های فرامادی آنها است.<ref>[https://tms.atu.ac.ir/article_9647.html ایمانی خوشخو و شهرابی فراهانی، «بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر»، 1397ش، ص144-145].</ref> با وجود این مبنا، بررسی پژوهشگران نشان می‌دهد که حتی در این رویکرد نیز نگاه مادی و صوری، غلبه دارد و گردشگری معناگرا نیز به‌مثابه ابزار کسب سود، مورد توجه قرار گرفته و گردشگر نیز جستجوی معنا را به کسب آرامش و آسایش جسمی، محدود می‌کند. حتی در پژوهش‌های مرتبط نیز معنویت به‌عنوان یک متغیر مستقل یا میانجی و نه یک هدف و نتیجه مطلوب، مورد توجه بوده است.<ref>[https://journals.atu.ac.ir/article_7082.html شفیعا و صباغ‌پور آذریان، «تبیین مفهوم معنویت در گردشگري با استفاده از تحلیل محتوا»، 1395ش، ص120].</ref> | ||
==اقتصاد گردشگری معناگرا== | ==اقتصاد گردشگری معناگرا== | ||
امروزه برخی سازمان‌ها با برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌های معناگرا به معرفی فرهنگ یا مذهب خود به‌عنوان کالای گردشگری می‌پردازند. در سال 2013م یک همایش بین‌المللی با عنوان «گردشگري معنوي براي توسعۀ پایدار» در ویتنام برگزار شد. موضوعات محوري این همایش شامل درك و حفاظت از ارزش‌ها و بسترهای مذهبی ـ معنوی و فرهنگی در گردشگری، تفسیر، توسعه، مدیریت و ارتقاي محصولات گردشگری معنوی، گنجایش اجتماعی ـ اقتصادي و توانمندسازي جوامع میزبان بود. از این منظر، اگرچه گردش مالی در اقتصاد گردشگری معناگرا چشم‌گیر است، اما اثرگذاری این گونه از گردشگری بر معنایابی زندگی نیز کارکرد مهم و قابل توجهی است.<ref>[https://journals.atu.ac.ir/article_7082.html شفیعا و صباغ‌پور آذریان، «تبیین مفهوم معنویت در گردشگري با استفاده از تحلیل محتوا»، 1395ش، ص117 و 121].</ref> در همین چارچوب، برخی نهادهای اسلامی نیز مکان‌ها یا رویدادهای اسلامی را به بازدیدکنندگان معرفی می‌کنند و با سرمایه‌گذاری در این سویۀ جدید از اقتصاد گردشگری، فضای تازه‌ای را برای معرفی بهتر دین اسلام و فرهنگ جوامع مسلمان پدید آورده‌اند.<ref>[https://civilica.com/doc/196432/certificate/print/ بیگی و اذانی، «گردشگری معناگرا راهکارجدید بازاریابی گردشگری کشورهای اسلامی»، 1391ش].</ref> | امروزه برخی سازمان‌ها با برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌های معناگرا به معرفی فرهنگ یا مذهب خود به‌عنوان کالای گردشگری می‌پردازند. در سال 2013م یک همایش بین‌المللی با عنوان «گردشگري معنوي براي توسعۀ پایدار» در ویتنام برگزار شد. موضوعات محوري این همایش شامل درك و حفاظت از ارزش‌ها و بسترهای مذهبی ـ معنوی و فرهنگی در گردشگری، تفسیر، توسعه، مدیریت و ارتقاي محصولات گردشگری معنوی، گنجایش اجتماعی ـ اقتصادي و توانمندسازي جوامع میزبان بود. از این منظر، اگرچه گردش مالی در اقتصاد گردشگری معناگرا چشم‌گیر است، اما اثرگذاری این گونه از گردشگری بر معنایابی زندگی نیز کارکرد مهم و قابل توجهی است.<ref>[https://journals.atu.ac.ir/article_7082.html شفیعا و صباغ‌پور آذریان، «تبیین مفهوم معنویت در گردشگري با استفاده از تحلیل محتوا»، 1395ش، ص117 و 121].</ref> در همین چارچوب، برخی نهادهای اسلامی نیز مکان‌ها یا رویدادهای اسلامی را به بازدیدکنندگان معرفی می‌کنند و با سرمایه‌گذاری در این سویۀ جدید از اقتصاد گردشگری، فضای تازه‌ای را برای معرفی بهتر دین اسلام و فرهنگ جوامع [[مسلمان]] پدید آورده‌اند.<ref>[https://civilica.com/doc/196432/certificate/print/ بیگی و اذانی، «گردشگری معناگرا راهکارجدید بازاریابی گردشگری کشورهای اسلامی»، 1391ش].</ref> | ||
==گردشگری معناگرا در آموزه‌های اسلام== | ==گردشگری معناگرا در آموزه‌های اسلام== | ||
اندیشمندان مسلمان، معناجویی انسان را برآمده از [[فطرت]] او می‌دانند.<ref>جوادی آملی، فطرت در قرآن، 1379ش، ص54.</ref> همچنین بر اساس آموزه‌های قرآن، آفرینش انسان و جهان دارای هدفی معین است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_36_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85%D9%87 سوره قیامت، آیه 36]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_115_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86%D9%88%D9%86 سوره مؤمنون، آیه 115]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_191_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A2%D9%84_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86 سوره آل‌عمران، آیه 191].</ref> در ادبیات قرآنی، خدا سرچشمه وجود و همه کمالات است و انسان‌ها به‌سوی او بازمی‌گردند؛<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_156_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 سوره بقره، آیه 156].</ref> از این‌رو قرآن، آدمی را به گردش معناگرا در زمین (سیر فی الارض) فراخوانده است تا در چگونگی آفرینش هستی بیندیشد و با این گردش معناگرا، انگارۀ معاد و بازآفرینی انسان را بپذیرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_20_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%B9%D9%86%DA%A9%D8%A8%D9%88%D8%AA سوره عنکبوت، آیه 20].</ref> همچنین در بینش اسلامی، پدیده‌های هستی، نشانه (آیت) پروردگار هستند و قرآن، انسان را به اندیشه‌ورزی در نظام هستی و آفرینش آسمان‌ها، زمین، کوه‌ها، دریاها و حیوانات فرامی‌خواند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_190_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A2%D9%84_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86 سوره آل‌عمران، آیه 190].</ref> <br> | اندیشمندان مسلمان، معناجویی انسان را برآمده از [[فطرت]] او می‌دانند.<ref>جوادی آملی، فطرت در قرآن، 1379ش، ص54.</ref> همچنین بر اساس آموزه‌های قرآن، آفرینش انسان و جهان دارای هدفی معین است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_36_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85%D9%87 سوره قیامت، آیه 36]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_115_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86%D9%88%D9%86 سوره مؤمنون، آیه 115]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_191_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A2%D9%84_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86 سوره آل‌عمران، آیه 191].</ref> در ادبیات قرآنی، خدا سرچشمه وجود و همه کمالات است و انسان‌ها به‌سوی او بازمی‌گردند؛<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_156_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87 سوره بقره، آیه 156].</ref> از این‌رو قرآن، آدمی را به گردش معناگرا در زمین (سیر فی الارض) فراخوانده است تا در چگونگی آفرینش هستی بیندیشد و با این گردش معناگرا، انگارۀ معاد و بازآفرینی انسان را بپذیرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_20_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%B9%D9%86%DA%A9%D8%A8%D9%88%D8%AA سوره عنکبوت، آیه 20].</ref> همچنین در بینش اسلامی، پدیده‌های هستی، نشانه (آیت) پروردگار هستند و قرآن، انسان را به اندیشه‌ورزی در نظام هستی و آفرینش آسمان‌ها، زمین، کوه‌ها، دریاها و حیوانات فرامی‌خواند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_190_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A2%D9%84_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86 سوره آل‌عمران، آیه 190].</ref> <br> | ||
از این منظر، سفر و گردشگری بیش از آن‌که به لذت فردی و منافع اقتصادی، مصروف باشد به آگاهی انسان از روابط چندگانه او با هستی، یاری می‌رساند و طبیعت، منبع معرفت و زایندۀ معنا به‌شمار می‌رود.<ref>[https://journals.atu.ac.ir/article_7082.html شفیعا و صباغ‌پور آذریان، «تبیین مفهوم معنویت در گردشگري با استفاده از تحلیل محتوا»، 1395ش، ص123].</ref> با چنین رویکردی، هر گونۀ گردشگری از حیث اثرگذاری آن بر تعالی روح آدمی و ارتقای آگاهی او درباره هستی می‌تواند گردشگری معناگرا باشد و مفهوم «معناگرایی»، برای درک بهتر هستی و ژرفانگری در سویه‌های فرامادی فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها مورد توجه قرار بگیرد.<ref>[https://tms.atu.ac.ir/article_9647.html ایمانی خوشخو و شهرابی فراهانی، «بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر»، 1397ش، ص156].</ref> واژه «سَفَر» در فرهنگ دینی با شناخت و ادراک، پیوند دارد و این پیوند، پیش از اسلام در آموزه‌های ادیان توحیدی دیگر نیز دیده می‌شود.<ref>[https://urd.ac.ir/fa/10400/%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%DA%A9-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C/ شهرابی فراهانی، «ادراک معنوی در گردشگری»، وب‌سایت دانشگاه ادیان و مذاهب].</ref> <br> | از این منظر، سفر و گردشگری بیش از آن‌که به لذت فردی و منافع اقتصادی، مصروف باشد به آگاهی انسان از روابط چندگانه او با هستی، یاری می‌رساند و طبیعت، منبع معرفت و زایندۀ معنا به‌شمار می‌رود.<ref>[https://journals.atu.ac.ir/article_7082.html شفیعا و صباغ‌پور آذریان، «تبیین مفهوم معنویت در گردشگري با استفاده از تحلیل محتوا»، 1395ش، ص123].</ref> با چنین رویکردی، هر گونۀ گردشگری از حیث اثرگذاری آن بر تعالی روح آدمی و ارتقای آگاهی او درباره هستی می‌تواند گردشگری معناگرا باشد و مفهوم «معناگرایی»، برای درک بهتر هستی و ژرفانگری در سویه‌های فرامادی فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها مورد توجه قرار بگیرد.<ref>[https://tms.atu.ac.ir/article_9647.html ایمانی خوشخو و شهرابی فراهانی، «بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر»، 1397ش، ص156].</ref> واژه «سَفَر» در فرهنگ دینی با شناخت و ادراک، پیوند دارد و این پیوند، پیش از اسلام در آموزه‌های ادیان توحیدی دیگر نیز دیده می‌شود.<ref>[https://urd.ac.ir/fa/10400/%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%DA%A9-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C/ شهرابی فراهانی، «ادراک معنوی در گردشگری»، وب‌سایت دانشگاه ادیان و مذاهب].</ref> <br> | ||
[[حج|سفر حج]] از مهم‌ترین مصادیق گردشگری معناگرا در فرهنگ مسلمانان است. «حج» عبارت است از زیارت خانه خدا (کعبه) در [[مسجدالحرام]] که همراه با مناسک ویژه‌ای در روزهای نهم تا سیزدهم ماه [[ذی‌الحجة]] در شهر مکه برگزار می‌شود. حج در فرهنگ مسلمانان، سفری معناگرا شمرده می‌شود که هرگاه معانی آن، بر شخص حاجی آشکار شود در تربیت روحی او مؤثر است و هم در بعد اخلاق فردی و هم اخلاق اجتماعی، می‌تواند به انسان‌ها درس [[ایمان]]، فداکاری، استقامت در مقابل وسوسه‌های شیطانی، نه گفتن به نفس اماره، كنار گذاشتن رذایل اخلاقی و دوری از [[تکبر|تكبر]] و [[غرور]] را به خوبی بیاموزد.<ref>کلینی، کافی، 1388ش، ج2، ص286.</ref> بسیاری از سفرنامه‌نویسان مسلمان به استقبال گسترده مسلمانان از سفر معناگرای [[حج]] در دوره‌های مختلف تاریخی اشاره کرده‌اند.<ref>ابن‌حوقل، صورة الأرض، 1345ش، ص197؛ ابن‌جبیر، سفرنامه، 1370ش، ص262.</ref> <br> | [[حج|سفر حج]] از مهم‌ترین مصادیق گردشگری معناگرا در فرهنگ مسلمانان است. «حج» عبارت است از زیارت خانه خدا (کعبه) در [[مسجدالحرام]] که همراه با مناسک ویژه‌ای در روزهای نهم تا سیزدهم ماه [[ذی‌الحجة]] در شهر مکه برگزار می‌شود. حج در فرهنگ مسلمانان، سفری معناگرا شمرده می‌شود که هرگاه معانی آن، بر شخص حاجی آشکار شود در تربیت روحی او مؤثر است و هم در بعد اخلاق فردی و هم اخلاق اجتماعی، می‌تواند به انسان‌ها درس [[ایمان]]، فداکاری، استقامت در مقابل وسوسه‌های شیطانی، نه گفتن به نفس اماره، كنار گذاشتن رذایل اخلاقی و دوری از [[تکبر|تكبر]] و [[غرور]] را به خوبی بیاموزد.<ref>کلینی، کافی، 1388ش، ج2، ص286.</ref> بسیاری از سفرنامه‌نویسان مسلمان به استقبال گسترده مسلمانان از سفر معناگرای [[حج]] در دوره‌های مختلف تاریخی اشاره کرده‌اند.<ref>ابن‌حوقل، صورة الأرض، 1345ش، ص197؛ ابن‌جبیر، سفرنامه، 1370ش، ص262.</ref> <br> | ||
[[پیاده‌روی اربعین]] نیز از مهم‌ترین مصادیق گردشگری معناگرا در فرهنگ شیعیان است که در روزهای منتهی به [[اربعین حسینی]] (مصادف با بیستم ماه [[صفر]]) برگزار می‌شود. در راهپیمایی اربعین، بسیاری از ویژگی‌های انسانی مانند [[ایثار]] و فداکاری، میهمان‌نوازی، اخوت دینی و تزکیۀ اخلاقی، تجلی پیدا می‌کند. | [[پیاده‌روی اربعین]] نیز از مهم‌ترین مصادیق گردشگری معناگرا در فرهنگ [[شیعیان]] است که در روزهای منتهی به [[اربعین حسینی]] (مصادف با بیستم ماه [[صفر]]) برگزار می‌شود. در راهپیمایی اربعین، بسیاری از ویژگی‌های انسانی مانند [[ایثار]] و فداکاری، میهمان‌نوازی، اخوت دینی و تزکیۀ اخلاقی، تجلی پیدا می‌کند. | ||
==گردشگری معناگرا در فرهنگ ایرانی== | ==گردشگری معناگرا در فرهنگ ایرانی== | ||
سفر در فرهنگ ایرانی با اثرپذیری از آموزه‌های اسلامی، از گذشته‌های دور با رگه‌هایی از معناگرایی همراه بوده است. این معناگرایی را در سفرنامه‌های گوناگون از سفرنامه [[ناصرخسرو]] در سده پنجم [[هجری قمری|هجری]] تا سفرنامه حج [[جلال آل‌احمد]] با عنوان «خسی در میقات» در دورۀ معاصر می‌توان دید. امروزه گاهی از گردشگری معناگرا در فرهنگ ایرانی با عنوان «گردشگری تعالی‌بخش» یاد می‌شود. این گونه از گردشگری، در تماشای جاذبه‌های طبیعی، آفرینشگری خدا را بازمی‌جوید و در نگاه به جاذبه‌های تاریخی، گاه هنر آدمی را می‌ستاید و گاه از گذشته عبرت می‌گیرد.<ref>[https://asre-eghtesad.com/%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D9%87%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%B9%D8%A7/ «هم‌اندیشی فعالان حوزۀ گردشگری تعالی‌بخش»، وب‌سایت عصر اقتصاد].</ref> <br> | سفر در فرهنگ ایرانی با اثرپذیری از آموزه‌های اسلامی، از گذشته‌های دور با رگه‌هایی از معناگرایی همراه بوده است. این معناگرایی را در سفرنامه‌های گوناگون از سفرنامه [[ناصرخسرو]] در سده پنجم [[هجری قمری|هجری]] تا سفرنامه حج [[جلال آل‌احمد]] با عنوان «خسی در میقات» در دورۀ معاصر می‌توان دید. امروزه گاهی از گردشگری معناگرا در فرهنگ ایرانی با عنوان «گردشگری تعالی‌بخش» یاد می‌شود. این گونه از گردشگری، در تماشای جاذبه‌های طبیعی، آفرینشگری خدا را بازمی‌جوید و در نگاه به جاذبه‌های تاریخی، گاه هنر آدمی را می‌ستاید و گاه از گذشته عبرت می‌گیرد.<ref>[https://asre-eghtesad.com/%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D9%87%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%B9%D8%A7/ «هم‌اندیشی فعالان حوزۀ گردشگری تعالی‌بخش»، وب‌سایت عصر اقتصاد].</ref> <br> | ||
| خط ۳۸: | خط ۴۲: | ||
«سیر آفاق و انفس» نیز از اصطلاحاتی است که در ادبیات فارسی‌زبانان کاربرد بسیاری دارد. این اصطلاح برگرفته از عبارت قرآنی «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ» است<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_53_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%81%D8%B5%D9%84%D8%AA سوره فصلت، آیه 53].</ref> که بر اساس آن، قرآن نشانه‌های خدا (آیات) را به دو دسته «آفاقی» و «انفسی» تقسیم می‌کند. آیات آفاقی، ناظر به پدیده‌های هستی بوده و مراد از آیات انفسی، نشانه‌های خدا در درون آدمی است. ملاصدرا در مقدمۀ کتاب مشهور خود با نام «اسفار اربعه» (سفرهای چهارگانه)، سلوک عارفان و سیر آفاقی و انفسی اولیای الهی را به چهار سفر معنوی، مانند کرده است: 1. سفر از خلق به‌سوی حق؛ 2. سفر در حق همراه حق؛ 3. سفر از حق به‌سوی خلق همراه حق؛ 4. سفر در خلق همراه حق.<ref>[https://lib.eshia.ir/71465/1/13 صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة، 1981م، ج1، ص13].</ref> <br> | «سیر آفاق و انفس» نیز از اصطلاحاتی است که در ادبیات فارسی‌زبانان کاربرد بسیاری دارد. این اصطلاح برگرفته از عبارت قرآنی «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ» است<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_53_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%81%D8%B5%D9%84%D8%AA سوره فصلت، آیه 53].</ref> که بر اساس آن، قرآن نشانه‌های خدا (آیات) را به دو دسته «آفاقی» و «انفسی» تقسیم می‌کند. آیات آفاقی، ناظر به پدیده‌های هستی بوده و مراد از آیات انفسی، نشانه‌های خدا در درون آدمی است. ملاصدرا در مقدمۀ کتاب مشهور خود با نام «اسفار اربعه» (سفرهای چهارگانه)، سلوک عارفان و سیر آفاقی و انفسی اولیای الهی را به چهار سفر معنوی، مانند کرده است: 1. سفر از خلق به‌سوی حق؛ 2. سفر در حق همراه حق؛ 3. سفر از حق به‌سوی خلق همراه حق؛ 4. سفر در خلق همراه حق.<ref>[https://lib.eshia.ir/71465/1/13 صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة، 1981م، ج1، ص13].</ref> <br> | ||
خارج از نگاه [[تفسیر قرآن|تفسیری]]، فلسفی و عرفانی، اصطلاح «سیر در آفاق و انفس» در ادبیات عامه نیز گاهی به‌معنای نگاه معناگرا به هستی است و گاهی به [[گردشگری]] و مشاهدۀ فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های جوامع انسانی توجه دارد؛ اما در همین معنا نیز متأثر از نگاه معناگرا به سفر است که بزرگان طریقت‌های صوفیه، مریدان خود را به آن فرامی‌خواندند.<ref>شیروانی، بستان السیاحه، 1315ق، ص16.</ref> <br> | خارج از نگاه [[تفسیر قرآن|تفسیری]]، فلسفی و عرفانی، اصطلاح «سیر در آفاق و انفس» در ادبیات عامه نیز گاهی به‌معنای نگاه معناگرا به هستی است و گاهی به [[گردشگری]] و مشاهدۀ فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های جوامع انسانی توجه دارد؛ اما در همین معنا نیز متأثر از نگاه معناگرا به سفر است که بزرگان طریقت‌های صوفیه، مریدان خود را به آن فرامی‌خواندند.<ref>شیروانی، بستان السیاحه، 1315ق، ص16.</ref> <br> | ||
سفر، به‌ویژه با رویکرد معناگرا دستمایۀ ضرب‌المثل‌هایی در زبان فارسی بوده است. مصرع «بسیار سفر باید تا پخته شود خامی» از [[سعدی]]،<ref>[https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh597 سعدی، دیوان اشعار، غزل 597، در وب‌سایت گنجور].</ref> امروزه در فرهنگ ایرانیان به‌عنوان یک ضرب‌المثل به‌کار می‌رود. انسان با کسب تجربه از سفرهای گوناگون و سازگاری با شرایط سخت آنها، پخته می‌شود و آموخته‌هایش را برای زندگی بهتر، به‌کار می‌گیرد. در آموزه‌های اسلام نیز سرمایۀ عمر آدمی برتر از آن دانسته شده که به تماشای مادی و بی‌حاصل جهان از کف برود؛ از این منظر، سیر و سیاحت و گردشگری باید معناگرا باشد تا به اندیشه‌ورزی و درس‌آموزی بینجامد.<ref>مطهری، حماسه حسینی، 1377ش، ج1، ص231.</ref> همچنین معناگرایی پررنگی که در سفر «[[حج]]» و انجام مناسک آن وجود دارد در ادبیات عمومی ایرانیان، به‌ویژه در قالب شعر زیر بازنمایی شده است:<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/93531/%D8%AD%D8%A7%D8%AC%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%85-%D8%AF%DA%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%8C-%D8%A8%D8%A8%DB%8C%D9%86-%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA حسینی، «حاجی احرام دگر بند ببین یار کجاست»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref> | سفر، به‌ویژه با رویکرد معناگرا دستمایۀ ضرب‌المثل‌هایی در زبان فارسی بوده است. مصرع «بسیار سفر باید تا پخته شود خامی» از [[سعدی]]،<ref>[https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh597 سعدی، دیوان اشعار، غزل 597، در وب‌سایت گنجور].</ref> امروزه در فرهنگ ایرانیان به‌عنوان یک ضرب‌المثل به‌کار می‌رود. انسان با کسب تجربه از سفرهای گوناگون و سازگاری با شرایط سخت آنها، پخته می‌شود و آموخته‌هایش را برای زندگی بهتر، به‌کار می‌گیرد. در آموزه‌های اسلام نیز سرمایۀ عمر آدمی برتر از آن دانسته شده که به تماشای مادی و بی‌حاصل جهان از کف برود؛ از این منظر، سیر و سیاحت و گردشگری باید معناگرا باشد تا به اندیشه‌ورزی و درس‌آموزی بینجامد.<ref>مطهری، حماسه حسینی، 1377ش، ج1، ص231.</ref> همچنین معناگرایی پررنگی که در سفر «[[حج]]» و انجام مناسک آن وجود دارد در ادبیات عمومی ایرانیان، به‌ویژه در قالب شعر زیر بازنمایی شده است:<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/93531/%D8%AD%D8%A7%D8%AC%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%85-%D8%AF%DA%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%8C-%D8%A8%D8%A8%DB%8C%D9%86-%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA حسینی، «حاجی احرام دگر بند ببین یار کجاست»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
| خط ۴۹: | خط ۵۴: | ||
[[مسجد]] نیز در ایران بر اساس باورهای دینی، از بناهای مهم و باارزش به‌شمار می‌رود. برخی از مسجدهای ایران از گذشته‌های دور با شکوه و جلال برپا هستند. ویژگی اصلی این بناها ترکیب رنگ، نور، هنر و معماری باشکوه است که برخی از مسجدهای ایران را در زیبایی و شگفتی، در جهان نامور کرده است. مسجدهای بسیاری در ایران وجود دارد که از دیرباز مقصد مذهبی گردشگران بوده‌اند. [[مسجد نصیرالملک|مسجد نصیرالملک]] شیراز، [[مسجد امام اصفهان]]، مسجد وکیل شیراز، [[مسجد شیخ لطف الله|مسجد شیخ لطف‌الله]] اصفهان، مسجد جامع یزد، مسجد آقابزرگ کاشان، [[مسجد کبود]] تبریز، [[مسجد گوهرشاد]] مشهد و [[مسجد جمکران]] قم، از معروف‌ترین مسجدهای ایران هستند که سالانه میلیون‌ها گردشگر از آنها بازدید می‌کنند.<ref>[https://www.plaza.ir/140107/376870/best-iranian-mosques/ شعبانی، «زیباترین و بزرگ‌ترین مسجدهای ایران»، وب‌سایت پلازا].</ref> | [[مسجد]] نیز در ایران بر اساس باورهای دینی، از بناهای مهم و باارزش به‌شمار می‌رود. برخی از مسجدهای ایران از گذشته‌های دور با شکوه و جلال برپا هستند. ویژگی اصلی این بناها ترکیب رنگ، نور، هنر و معماری باشکوه است که برخی از مسجدهای ایران را در زیبایی و شگفتی، در جهان نامور کرده است. مسجدهای بسیاری در ایران وجود دارد که از دیرباز مقصد مذهبی گردشگران بوده‌اند. [[مسجد نصیرالملک|مسجد نصیرالملک]] شیراز، [[مسجد امام اصفهان]]، مسجد وکیل شیراز، [[مسجد شیخ لطف الله|مسجد شیخ لطف‌الله]] اصفهان، مسجد جامع یزد، مسجد آقابزرگ کاشان، [[مسجد کبود]] تبریز، [[مسجد گوهرشاد]] مشهد و [[مسجد جمکران]] قم، از معروف‌ترین مسجدهای ایران هستند که سالانه میلیون‌ها گردشگر از آنها بازدید می‌کنند.<ref>[https://www.plaza.ir/140107/376870/best-iranian-mosques/ شعبانی، «زیباترین و بزرگ‌ترین مسجدهای ایران»، وب‌سایت پلازا].</ref> | ||
===مقاصد فرهنگی=== | ===مقاصد فرهنگی=== | ||
'''الف) بازار'''؛ بازارهای کهن ایران از مقاصد فرهنگی مهم در گردشگری معناگرا است. بازار اصفهان، بازار | '''الف) بازار'''؛ بازارهای کهن ایران از مقاصد فرهنگی مهم در گردشگری معناگرا است. بازار اصفهان، بازار [[تهران]]، بازار [[تبریز]] و [[بازار وکیل]] شیراز، با سبک معماری و جاذبه‌های هنری ویژه، ذهن و اندیشه بازدیدکنندگان را به ژرفانگری در شاخص‌ها و ارزش‌های فرهنگی ایرانیان سوق می‌دهد تا از رهگذر آن به قدرت درونی انسان و ارتباط آن با آفرینشگر هستی، بیندیشد.<ref>[https://tms.atu.ac.ir/article_9647.html ایمانی خوشخو و شهرابی فراهانی، «بررسی ارتباط میان عناصر معناگرایی و ادراک گردشگر از سفر»، 1397ش، ص160-161].</ref> <br> | ||
'''ب) میراث فرهنگی'''؛ میراث فرهنگی ایران در یونسکو نیز از مقاصد گردشگری فرهنگی ایرانیان است. میراث جهانی یونسکو، عهدنامه‌ای بین‌المللی برای حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی مهم است که به تمام انسان‌ها تعلق دارد. میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی، عبارت است از: ۱ـ [[چغازنبیل]] (شوش)؛ ۲ـ [[میدان امام اصفهان (نقش جهان)|میدان امام اصفهان]]؛ ۳ـ [[تخت جمشید]] (فارس)؛ ۴ـ [[تخت سلیمان]] (تکاب)؛ ۵ـ بم و چشم‌انداز تاریخی آن ([[کرمان]])؛ ۶ـ پاسارگاد (فارس)؛ ۷ـ [[گنبد سلطانیه|سلطانیه]] (زنجان)؛ ۸ـ [[بیستون]] ([[کرمانشاه]])؛ ۹ـ مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران؛ ۱۰ـ [[سازه‌های آبی شوشتر|سازه‌های تاریخی ـ آبی شوشتر]]؛ ۱۱ـ مجموعه بازار تاریخی تبریز؛ ۱۲ـ [[آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی|بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی]]؛ ۱۳ـ ۹ باغ ایرانی شامل: اکبریه بیرجند، [[باغ فین|فین]] کاشان، شاهزاده [[ماهان]]، [[باغ ارم|ارم]] شیراز، [[مجموعه تاریخی عباس‌آباد|عباس‌آباد]] بهشهر، [[کاخ چهلستون|چهلستون]] اصفهان، دولت‌آباد یزد، پاسارگاد شیراز و پهلوان‌پور یزد؛ ۱۴ـ گنبد قابوس (استان گلستان)؛ ۱۵ـ مسجد جامع اصفهان؛ ۱۶ـ [[کاخ گلستان]] (تهران)؛ ۱۷- شهر سوخته (استان سیستان و بلوچستان)؛ ۱۸- چشم‌انداز فرهنگی میمند؛ ۱۹- محوطه باستانی شوش؛ ۲۰ – یازده قنات ایرانی؛ ۲۱ – شهر تاریخی یزد؛ ۲۲ – چشم انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس؛ ۲۳ – راه آهن سراسری ایران؛ ۲۴ – منظر فرهنگی [[اورامان|هورامان/ اورامانات]]. همچنین دشت لوت و [[جنگل‌های هیرکانی]] دو اثر از میراث طبیعی ایران است که در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.<ref>[https://fa.irunesco.org/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AB%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86/ «میراث جهانی ثبت‌شدۀ کشورمان»، وب‌سایت کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران].</ref> <br> | '''ب) میراث فرهنگی'''؛ میراث فرهنگی ایران در یونسکو نیز از مقاصد گردشگری فرهنگی ایرانیان است. میراث جهانی یونسکو، عهدنامه‌ای بین‌المللی برای حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی مهم است که به تمام انسان‌ها تعلق دارد. میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی، عبارت است از: ۱ـ [[چغازنبیل]] (شوش)؛ ۲ـ [[میدان امام اصفهان (نقش جهان)|میدان امام اصفهان]]؛ ۳ـ [[تخت جمشید]] (فارس)؛ ۴ـ [[تخت سلیمان]] (تکاب)؛ ۵ـ بم و چشم‌انداز تاریخی آن ([[کرمان]])؛ ۶ـ پاسارگاد (فارس)؛ ۷ـ [[گنبد سلطانیه|سلطانیه]] (زنجان)؛ ۸ـ [[بیستون]] ([[کرمانشاه]])؛ ۹ـ مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران؛ ۱۰ـ [[سازه‌های آبی شوشتر|سازه‌های تاریخی ـ آبی شوشتر]]؛ ۱۱ـ مجموعه بازار تاریخی تبریز؛ ۱۲ـ [[آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی|بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی]]؛ ۱۳ـ ۹ باغ ایرانی شامل: اکبریه بیرجند، [[باغ فین|فین]] کاشان، شاهزاده [[ماهان]]، [[باغ ارم|ارم]] شیراز، [[مجموعه تاریخی عباس‌آباد|عباس‌آباد]] بهشهر، [[کاخ چهلستون|چهلستون]] اصفهان، دولت‌آباد یزد، پاسارگاد شیراز و پهلوان‌پور یزد؛ ۱۴ـ گنبد قابوس (استان گلستان)؛ ۱۵ـ مسجد جامع اصفهان؛ ۱۶ـ [[کاخ گلستان]] (تهران)؛ ۱۷- شهر سوخته (استان سیستان و بلوچستان)؛ ۱۸- چشم‌انداز فرهنگی میمند؛ ۱۹- محوطه باستانی شوش؛ ۲۰ – یازده قنات ایرانی؛ ۲۱ – شهر تاریخی یزد؛ ۲۲ – چشم انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس؛ ۲۳ – راه آهن سراسری ایران؛ ۲۴ – منظر فرهنگی [[اورامان|هورامان/ اورامانات]]. همچنین دشت لوت و [[جنگل‌های هیرکانی]] دو اثر از میراث طبیعی ایران است که در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.<ref>[https://fa.irunesco.org/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AB%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86/ «میراث جهانی ثبت‌شدۀ کشورمان»، وب‌سایت کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران].</ref> <br> | ||
'''ج) کتابخانه'''؛ برخی [[کتابخانه‌های ایران]] نیز در شمار مقاصد فرهنگی گردشگران قرار می‌گیرد. «[[کتابخانه ملی|کتابخانه ملی ایران]]»، از مهم‌ترین و غنی‌ترین مجموعه‌های علمی ایران است که به‌منظور دسترسی آسان علاقمندان، علاوه بر ساختمان مرکزی تهران، در استان‌های آذربایجان شرقی، اصفهان، بوشهر، [[خراسان رضوی]]، سیستان و بلوچستان، [[کرمان (استان)|کرمان]]، [[گیلان]]، همدان، یزد و فارس نیز شعبه دارد. ساختمان کتابخانه ملی ایران، 97000 مترمربع زیربنا دارد و شامل 8 واحد تخصصی کتابداری، مجموعۀ کتاب‌های مرجع و غیر مرجع چاپی، نسخ خطی، کتاب‌های نادر و منابع غیرمکتوب است. سازۀ این بنا که تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است در برابر زلزله 9 ریشتری مقاوم بوده و تا 7 میلیون جلد [[کتاب]] را در خود جای می‌دهد. بیشتر آثار موجود در کتابخانه ملی، آثار بزرگان ایرانی در علوم مختلفی مانند ادبیات، تاریخ، نجوم، فلسفه، عرفان، فقه، اصول فقه و طب است. مجموعه‌ای از نخستین ترجمه‌های فارسی کتب غیرایرانی و قطعاتی از خوش‌نویسی اساتید نامدار خوش‌نویسی ایران نیز در این مجموعه نگهداری می‌شود.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/134448/%D9%83%D8%B3%D8%A8-%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%D9%8A%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C «کسب رتبه دوم معماری در خاورمیانه برای کتابخانه ملی»، خبرگزاری کتاب ایران].</ref> <br> | '''ج) کتابخانه'''؛ برخی [[کتابخانه‌های ایران]] نیز در شمار مقاصد فرهنگی گردشگران قرار می‌گیرد. «[[کتابخانه ملی|کتابخانه ملی ایران]]»، از مهم‌ترین و غنی‌ترین مجموعه‌های علمی ایران است که به‌منظور دسترسی آسان علاقمندان، علاوه بر ساختمان مرکزی تهران، در استان‌های آذربایجان شرقی، اصفهان، بوشهر، [[خراسان رضوی]]، سیستان و بلوچستان، [[کرمان (استان)|کرمان]]، [[گیلان]]، همدان، یزد و فارس نیز شعبه دارد. ساختمان کتابخانه ملی ایران، 97000 مترمربع زیربنا دارد و شامل 8 واحد تخصصی کتابداری، مجموعۀ کتاب‌های مرجع و غیر مرجع چاپی، نسخ خطی، کتاب‌های نادر و منابع غیرمکتوب است. سازۀ این بنا که تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است در برابر زلزله 9 ریشتری مقاوم بوده و تا 7 میلیون جلد [[کتاب]] را در خود جای می‌دهد. بیشتر آثار موجود در کتابخانه ملی، آثار بزرگان ایرانی در علوم مختلفی مانند ادبیات، تاریخ، نجوم، فلسفه، عرفان، فقه، اصول فقه و طب است. مجموعه‌ای از نخستین ترجمه‌های فارسی کتب غیرایرانی و قطعاتی از خوش‌نویسی اساتید نامدار خوش‌نویسی ایران نیز در این مجموعه نگهداری می‌شود.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/134448/%D9%83%D8%B3%D8%A8-%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%D9%8A%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C «کسب رتبه دوم معماری در خاورمیانه برای کتابخانه ملی»، خبرگزاری کتاب ایران].</ref> <br> | ||
در گذشتۀ تاریخی ایرانیان، [[مسجد]] مهم‌ترین مکانی بود که معمولا [[کتابخانه]] در آن برپا می‌شد، به‌ویژه [[مسجد جامع|مساجد جامع]] که کتابخانه‌های بزرگی داشتند و اغلب به‌عنوان [[کتابخانه عمومی|کتابخانه‌های عمومی]] در دسترس مردم بود.<ref>مکی سباعی، نقش كتابخانه‌هاي مساجد در فرهنگ و تمدن اسلامي، 1373ش، ص4-8.</ref> در مسجد جامع عتیق | |||
در گذشتۀ تاریخی ایرانیان، [[مسجد]] مهم‌ترین مکانی بود که معمولا [[کتابخانه]] در آن برپا می‌شد، به‌ویژه [[مسجد جامع|مساجد جامع]] که کتابخانه‌های بزرگی داشتند و اغلب به‌عنوان [[کتابخانه عمومی|کتابخانه‌های عمومی]] در دسترس مردم بود.<ref>مکی سباعی، نقش كتابخانه‌هاي مساجد در فرهنگ و تمدن اسلامي، 1373ش، ص4-8.</ref> در مسجد جامع عتیق [[شیراز]]، کهن‌ترین مسجد جامع در ایران، ساختمانی بهنام «خداخانه» یا «بیت‌المصاحف» با کارکرد کتابخانه بود.<ref>بهروزي، تاريخچۀ كتابخانه‌ها و مطبوعات و چاپخانه‌هاي فارس، ج2، 1346ش، ص35.</ref> در مسجد جامع کبیر اصفهان نیز کتابخانه، حجره‌ها و مخزن‌هایی از کتاب احداث شد. در مسجد قدیم (عتیق) یزد نیز کتابخانه بزرگی تا قرن نهم هجری دایر بود. مسجد علیشاه در تبریز، مسجد سلطانیه در زنجان و [[مسجد گوهرشاد|مسجد جامع گوهرشاد]] در [[مشهد]]، کتابخانه‌های معتبری داشتند؛<ref>صفا، آموزش و دانش در ايران، 1362ش، ص8.</ref> اما کتابخانه‌های حرم‌ها و آستان‌های مقدس از احترام و توجه ویژه‌ای برخوردار بوده و بخشی از هدایا و نذورات، کتاب‌های نفیسی بود که وقف این مکان‌های مقدس می‌شد. آستان قدس رضوی در مشهد، آستان احمد بن موسی (شاه‌چراغ) در شیراز، [[حرم عبدالعظیم حسنی|آستان عبدالعظیم حسنی]] در شهرری و آستان فاطمه معصومه در قم از دیرباز دارای کتابخانه‌های بزرگ و باارزشی بوده‌اند. <br> | |||
'''د) موزه'''؛ واژۀ فرانسوی [[موزه]] که در جهان به‌عنوان مکان گردآوری، نگهداری و نمایش مجموعه‌ای از آثار باستانی، تاریخی، صنعتی و هنری، شناخته می‌شود در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی با عنوان «گنجینه»، یاد می‌شد.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-2 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه موزه].</ref> موزه‌ها، سطح فرهنگ، گرایش‌ها و آروزهای جوامع را بازنمایی می‌کنند و هدف برپایی آنها، ژرف‌اندیشی در آثار و شواهد به‌جای ماندۀ انسان‌ها و بهره‌وری معنوی از آنها است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/127879/%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D9%88-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C «روز جهانی موزه و میراث فرهنگی»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref> بر اساس آخرین آمار ارائه شده، جمهوری اسلامی ایران بیش از 700 موزه دارد که مهم‌ترین آنها عبارت است از: <br> | '''د) موزه'''؛ واژۀ فرانسوی [[موزه]] که در جهان به‌عنوان مکان گردآوری، نگهداری و نمایش مجموعه‌ای از آثار باستانی، تاریخی، صنعتی و هنری، شناخته می‌شود در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی با عنوان «گنجینه»، یاد می‌شد.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-2 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه موزه].</ref> موزه‌ها، سطح فرهنگ، گرایش‌ها و آروزهای جوامع را بازنمایی می‌کنند و هدف برپایی آنها، ژرف‌اندیشی در آثار و شواهد به‌جای ماندۀ انسان‌ها و بهره‌وری معنوی از آنها است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/127879/%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D9%88-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C «روز جهانی موزه و میراث فرهنگی»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی].</ref> بر اساس آخرین آمار ارائه شده، جمهوری اسلامی ایران بیش از 700 موزه دارد که مهم‌ترین آنها عبارت است از: <br> | ||
«موزه ملی ایران»، «موزه آذربایجان» در تبریز، «موزه رضا عباسی»، «موزه آبگینه»، «موزه فرش ایران» در تهران، «موزه هنرهای معاصر» اصفهان، «مؤسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد»، «کاخ‌موزه نیاوران »، «موزه علوم طبیعی» در بهاباد یزد، «خانه عباسی‌ها» در کاشان، «باغ عفیف‌آباد» شیراز، «عالی‌قاپو» اصفهان، «خانه عامری‌ها» کاشان، «موزه قاجار» در تبریز، «موزه مردم‌شناسی» اردبیل، «موزه اسقف اعظم آرداک مانوکیان» (کلیسا) در تهران، «ارگ کریم‌خان»، «کاخ و موزه باغچه‌جوق»، «کاخ باغ فردوس» تهران، «خانه بهنام» در تبریز، «خانه بروجردی‌ها» کاشان، «چهلستون»، «خانه مشروطه» اصفهان، «خانه مشروطه» تبریز، «موزه دکتر حسابی» تهران، | |||
«موزه ملی ایران»، «موزه آذربایجان» در تبریز، «موزه رضا عباسی»، «موزه آبگینه»، «موزه فرش ایران» در تهران، «موزه هنرهای معاصر» اصفهان، «مؤسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد»، «کاخ‌موزه نیاوران »، «موزه علوم طبیعی» در بهاباد یزد، «خانه عباسی‌ها» در کاشان، «باغ عفیف‌آباد» شیراز، «عالی‌قاپو» اصفهان، «خانه عامری‌ها» کاشان، «موزه قاجار» در تبریز، «موزه مردم‌شناسی» اردبیل، «موزه اسقف اعظم آرداک مانوکیان» (کلیسا) در تهران، «ارگ کریم‌خان»، «کاخ و موزه باغچه‌جوق»، «کاخ باغ فردوس» تهران، «خانه بهنام» در تبریز، «خانه بروجردی‌ها» کاشان، «چهلستون»، «خانه مشروطه» اصفهان، «خانه مشروطه» تبریز، «موزه دکتر حسابی» تهران، «[[باغ ارم]] شیراز»، «باغ و عمارت عین‌الدوله» تهران، «[[باغ فین]]» کاشان، «حمام گنجعلی‌خان» کرمان، «موزه آبگینه و سفالینه» تهران، «[[کاخ گلستان]]»، «خانه حیدرزاده» تبریز، «خانه حریری» تبریز، «موزه تاریخ طبیعی» همدان، «کاخ هشت‌بهشت» اصفهان، «موزه حرم حضرت معصومه»، «باغ موزه دفاع‌مقدس»، «خانه شیخ‌الاسلام» اصفهان، «موزه عصرآهن» تبریز، «موزه بزرگ خراسان»، «کتابخانه و موزه ملی ملک» تهران، «کاخ مرمر» تهران، «عمرات مسعودیه» تهران، «موزه سنجش» تبریز، «موزه محرم» تبریز، «موزه موسیقی ایران» تهران، «موزه ملی خودرو» تهران، «موزه جواهرات ملی» تهران، «کاخ نیاوران»، «موزه سفال» تبریز، «موزه ماشین‌های اداری سفیر» تهران، «موزه علم و طبیعت» [[اهواز]]، «گالری راه ابریشم» تهران، «موزه ارتباطات» تهران، «تماشاگه زمان» تهران، «موزه عبرت» تهران، «موزه آب» یزد، «موزه پارینه‌سنگی زاگرس» [[کرمانشاه]]، «باغ نارنجستان قوام» شیراز، «خانه کاریکاتور ایران» تهران، «موزه حشره‌شناسی هایک میرزایانس» در تهران و «موزه قرآن و کتابت» در تبریز.<ref>[https://www.mcth.ir/news/ID/54049 «افزایش تعداد موزه‌های کشور به 710 موزه»، وب‌سایت وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی]؛ [https://www.imna.ir/news/424408/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «موزه‌های معروف ایران و جهان»، خبرگزاری ایمنا].</ref> | |||
===آرامستان‌ها=== | ===آرامستان‌ها=== | ||