پروین اعتصامی: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
===ب) تحولات سیاسی ـ اجتماعی=== | ===ب) تحولات سیاسی ـ اجتماعی=== | ||
تحولات سیاسی ـ اجتماعی در دوران زندگی پروین از اهمیتی بسزا برخوردار است. در این دوره (۱۲۸۵-۱۳۲۰ش) كه از پر اُفت‌‌وخیزترین مقاطع تاریخ سیاسی ایران به شمار می‌رود، حوادث مهمی روی داد؛ تحولاتی همچون: امضای فرمان مشروطیت، استبداد صغیر، گشایش نخستین پارلمان ایران، جنگ جهانی اول، مهاجرت اندیشمندان و سیاسیون ایرانی به عثمانی، كودتای رضاخان، خاموشی، انزوا و ترور روشنفكران (مانند [[محمدتقی بهار|بهار]]، عارف و عشقی)، فروپاشی‌ِ حكومت قاجار و رسمیت یافتن حكومت پهلوی، و سرانجام، استبداد ۲۰ ساله رضاشاه. این حوادث، چشم پروین را بر روی بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی گشود و حساسیت او را نسبت به آن‌ها برانگیخت. | تحولات سیاسی ـ اجتماعی در دوران زندگی پروین از اهمیتی بسزا برخوردار است. در این دوره (۱۲۸۵-۱۳۲۰ش) كه از پر اُفت‌‌وخیزترین مقاطع تاریخ سیاسی ایران به شمار می‌رود، حوادث مهمی روی داد؛ تحولاتی همچون: امضای فرمان مشروطیت، استبداد صغیر، گشایش نخستین پارلمان ایران، جنگ جهانی اول، مهاجرت اندیشمندان و سیاسیون ایرانی به عثمانی، كودتای رضاخان، خاموشی، انزوا و ترور روشنفكران (مانند [[محمدتقی بهار|بهار]]، عارف و عشقی)، فروپاشی‌ِ حكومت قاجار و رسمیت یافتن حكومت پهلوی، و سرانجام، استبداد ۲۰ ساله رضاشاه. این حوادث، چشم پروین را بر روی بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی گشود و حساسیت او را نسبت به آن‌ها برانگیخت. | ||
==سبك | ==سبك شعر پروین== | ||
پس از سرکوب نهضت مشروطه، دو جریان شعر فارسی در ایران رواج یافت: جریان نیمایی و جریان تلفیقی. شعر پروین به جریان تلفیقی تعلق دارد. خصیصه كلی جریان تلفیقی آن است كه در آن قالب‌های سنتی با افكار و اندیشه‌های تازه تلفیق شد و مسائل سیاسی ـ اجتماعیِ انسان امروز مورد توجه قرار گرفت. جریان تلفیقی درواقع صورت امروزی‌تر و متعالی‌تر سبك «بازگشت ادبی» است.<ref>آرین‌پور، «از نیما تا روزگار ما»، 1374ش، ص541. </ref> [[محمدتقی بهار]] معتقد است که پروین سبكی مستقل داشته است، سبکی که برآیندِ دو شیوه لفظی و معنوی شاعران خراسان (خاصه ناصرخسرو) و شیوه شاعران عراق و فارس (خاصه سعدی) است.<ref>[[محمدتقی بهار|بهار]]، دیباچه چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، ص7ـ8.</ref> در نظمِ اشعارش از ديوان‌هاي قديمي، آثار اروپايي، تخيل، تفكر و عواطف خويش بهره برده است.<ref>تميم‌داري، «انعكاس مسائل سياسي و اجتماعي در ديوان شعر پروين»، 1370ش، ص35.</ref> استفاده از تمثيل، مناظره، پندهاي اخلاقي و عواطف انساني، تجلي غم، درد و فقر، بركناري از هزل و هوس و مدح از ويژگي‌هاي شعر پروين است. اگرچه او را از قصيده‌سرايان بزرگ معاصر ايران مي‌توان شمرد، اما قطعه‌هايش به دلیل محتوا و تعداد، ارزش و اهميت بيشتري دارند.<ref>خالقي‌راد، قطعه و قطعه سرایی، 1375ش، ص400ـ401.</ref> بسیاری معتقدند پروين با استفاده از اسطوره‌ها، ضرب‌المثل‌ها و تمثيل‌هاي قومي، خون و جان تازه‌اي به كلام و انديشه شاعران مكتب خراساني داده است.<ref>موحد، زن، پروين، حقيقت يا مجاز، 1374ش، ص60.</ref> | پس از سرکوب نهضت مشروطه، دو جریان شعر فارسی در ایران رواج یافت: جریان نیمایی و جریان تلفیقی. شعر پروین به جریان تلفیقی تعلق دارد. خصیصه كلی جریان تلفیقی آن است كه در آن قالب‌های سنتی با افكار و اندیشه‌های تازه تلفیق شد و مسائل سیاسی ـ اجتماعیِ انسان امروز مورد توجه قرار گرفت. جریان تلفیقی درواقع صورت امروزی‌تر و متعالی‌تر سبك «بازگشت ادبی» است.<ref>آرین‌پور، «از نیما تا روزگار ما»، 1374ش، ص541. </ref> [[محمدتقی بهار]] معتقد است که پروین سبكی مستقل داشته است، سبکی که برآیندِ دو شیوه لفظی و معنوی شاعران خراسان (خاصه ناصرخسرو) و شیوه شاعران عراق و فارس (خاصه سعدی) است.<ref>[[محمدتقی بهار|بهار]]، دیباچه چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، ص7ـ8.</ref> در نظمِ اشعارش از ديوان‌هاي قديمي، آثار اروپايي، تخيل، تفكر و عواطف خويش بهره برده است.<ref>تميم‌داري، «انعكاس مسائل سياسي و اجتماعي در ديوان شعر پروين»، 1370ش، ص35.</ref> استفاده از تمثيل، مناظره، پندهاي اخلاقي و عواطف انساني، تجلي غم، درد و فقر، بركناري از هزل و هوس و مدح از ويژگي‌هاي شعر پروين است. اگرچه او را از قصيده‌سرايان بزرگ معاصر ايران مي‌توان شمرد، اما قطعه‌هايش به دلیل محتوا و تعداد، ارزش و اهميت بيشتري دارند.<ref>خالقي‌راد، قطعه و قطعه سرایی، 1375ش، ص400ـ401.</ref> بسیاری معتقدند پروين با استفاده از اسطوره‌ها، ضرب‌المثل‌ها و تمثيل‌هاي قومي، خون و جان تازه‌اي به كلام و انديشه شاعران مكتب خراساني داده است.<ref>موحد، زن، پروين، حقيقت يا مجاز، 1374ش، ص60.</ref> | ||
نسخهٔ ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۵:۳۷
پروین اعتصامی، بلندآوازه‌ترین شاعر زن ایرانی
پروین اعتصامی، بانوی شاعر ایرانی است که زندگی پربار، شخصیت، اندیشه و نیز وجود معانی بلند در سروده‌هایش، او را از جایگاهی ممتاز در ادب فارسی برخوردار کرده است. پروین (رخشنده) در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ش در تبـریـز بـه دنیـا آمـد. پروین سال‌های نخست زندگی‌اش را در تبریز سپری کرد و زمانی که پدرش به‌‌عنوان نماینده مردم این شهر به مجلس دوم راه یافت، در ۱۲۹۱ش همراه خانواده خود روانه تهران شد.[۱] پروین تحصیلات ابتدایی را در یكی از مدارس تهران آغاز كرد و همزمان ادب فارسی و عربی را نزد پدر خود و برخی از معلمان دیگر یاد گرفت.[۲] از همان کودکی در محافل علمی که در منزل پدری با حضور بزرگانی همچون ملك‌‌الشعرا بهار، علی‌اكبر دهخدا، نصرالله تقوی و شاهزاده افسر برگزار می‌شد، حضور داشت.[۳] پروین در تیر 1313ش با یکی از اقوام پدری خود ازدواج کرد اما این پیوند چندان طولانی نبود و پس از 4 ماه به جدایی انجامید.[۴] تنها واكنش پروین در برابر این جدایی، سرودن قطعه‌ای بود كه با این بیت آغاز می‌شود:
ای گل تو ز جمعیت گلزار چه دیدی؟ *** جز سرزنش و بد سری خار چه دیدی؟[۵]
شکوفایی شعر پروین
پروین در همان کودکی، سروده‌های ترجمه شده از دیگر زبان‌ها را به زبان فارسی منظوم می‌ساخت. سبک و سیاقش همچون انوری بود و همین، شگفتی بسیاری از استادان از جمله تقوی را بر می‌انگیخت.[۶] وی در ۱۱ سالگی درباره‌ی آثار شاعران بزرگی چون ناصرخسرو، انوری، مولوی و نظامی اظهار نظر می‌كرد. اولین بار شعر «ای مرغک» پروین در مجله بهار توسط پدرش چاپ شد. او در پیِ چاپ نخستین سروده‌هایش در مجله بهار از شهرت خوبی در محافل ادبی بهره‌مند شد. پدر پروین، برای شناساندنِ او در سطحی گسترده‌تر از پیش، اقدام به چاپ دیوان وی كرد. چاپ دیوان پروین با مقدمه محمدتقی بهار در ۱۳۱۴ش، حادثه‌ای ادبی تلقی شد و در زمان کوتاهی در میان محافل ادبی و مردم غوغایی برپا كرد و استقبالی درخور از آن به عمل آمد تا جایی كه سعید نفیسی به معرفی آن در روزنامه ایران پرداخت و وزارت معارف هم به عنوان تقدیر، نشان علمی به پروین اهدا كرد.[۷]
شخصیت و اندیشه پروین
پروین همزمان با تحصیلات متوسطه‌اش در مدرسه آمریکایی‌ها با اندیشه‌های نو غربی آشنا شد و بر زبان انگلیسی تسلط یافت. وی پس از پایان تحصیل، دو سال در محل تحصیل خود به تدریس زبان انگلیسی و فارسی پرداخت.[۸] او در جشن فارغ التحصیلی‌اش، خطابه‌ای با عنوان «زن و تاریخ» قرائت كرد كه مقایسه‌ای میان وضعیت ناهمگون زنان در غرب (اروپا) و شرق بود.
پروین، شخصیتی منزوی داشت. آن‌گونه که حتی بعد از شهرت، در سمت کتابداری دانشسرای عالی نیز دوام نیاورد و در سال 1316ش از کار خود استعفا داد. هرچند در این سال بیماری‌ِ پدرش نیز شدت پیدا کرد و پروین ترجیح داد که در خانه به پرستاری از پدر بپردازد. مرگ پدر، تأثیری عمیق بر پروین نهاد تا جایی كه او را به سرودن تنها شعر شخصی خود با این مطلع واداشت: «پدر آن تیشه كه بر خاك تو زد دست اجل / تیشه‌ای بود كه شد باعث ویرانی من».
پدر پروین، همکاران علمی پدرش، مدرسه‌ی آمریکایی دختران و مهم‌تر از همه، تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه ایران از جمله عوامل اثرگذار بر شخصیت و اندیشه پروین بود.
الف) شخصیت‌های اثرگذار
یوسف اعتصامی (پدر پروین) كه پرورش‌یافته‌ی انقلاب مشروطیت بود، به عنوان چهره‌ای سیاسی، مترجم و روزنامه‌نگاری متجدد[۹] از مهم‌ترین واسطه‌های آشنایی دخترش با ادبیات كلاسیك غرب به شمار می‌رفت.[۱۰] محافل ادبیِ پدر پروین با دوستان ادیب و اندیشمند هم‌دوره‌اش مانند بهار، دهخدا، تقوی و افسر[۱۱] كه بی‌تردید از محتوایی عمیق و كم‌نظیر برخوردار بود، منجر به انس پروین با بسیاری از مسائل و موضوعات ادبی شد. آشنایی پروین با اندیشه‌های غربی از جمله مسائل زنان[۱۲] نیز تحت تأثیر حضور دو ساله‌اش در مدرسه آمریکایی دختران در تهران بود.[۱۳]
ب) تحولات سیاسی ـ اجتماعی
تحولات سیاسی ـ اجتماعی در دوران زندگی پروین از اهمیتی بسزا برخوردار است. در این دوره (۱۲۸۵-۱۳۲۰ش) كه از پر اُفت‌‌وخیزترین مقاطع تاریخ سیاسی ایران به شمار می‌رود، حوادث مهمی روی داد؛ تحولاتی همچون: امضای فرمان مشروطیت، استبداد صغیر، گشایش نخستین پارلمان ایران، جنگ جهانی اول، مهاجرت اندیشمندان و سیاسیون ایرانی به عثمانی، كودتای رضاخان، خاموشی، انزوا و ترور روشنفكران (مانند بهار، عارف و عشقی)، فروپاشی‌ِ حكومت قاجار و رسمیت یافتن حكومت پهلوی، و سرانجام، استبداد ۲۰ ساله رضاشاه. این حوادث، چشم پروین را بر روی بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی گشود و حساسیت او را نسبت به آن‌ها برانگیخت.
سبك شعر پروین
پس از سرکوب نهضت مشروطه، دو جریان شعر فارسی در ایران رواج یافت: جریان نیمایی و جریان تلفیقی. شعر پروین به جریان تلفیقی تعلق دارد. خصیصه كلی جریان تلفیقی آن است كه در آن قالب‌های سنتی با افكار و اندیشه‌های تازه تلفیق شد و مسائل سیاسی ـ اجتماعیِ انسان امروز مورد توجه قرار گرفت. جریان تلفیقی درواقع صورت امروزی‌تر و متعالی‌تر سبك «بازگشت ادبی» است.[۱۴] محمدتقی بهار معتقد است که پروین سبكی مستقل داشته است، سبکی که برآیندِ دو شیوه لفظی و معنوی شاعران خراسان (خاصه ناصرخسرو) و شیوه شاعران عراق و فارس (خاصه سعدی) است.[۱۵] در نظمِ اشعارش از ديوان‌هاي قديمي، آثار اروپايي، تخيل، تفكر و عواطف خويش بهره برده است.[۱۶] استفاده از تمثيل، مناظره، پندهاي اخلاقي و عواطف انساني، تجلي غم، درد و فقر، بركناري از هزل و هوس و مدح از ويژگي‌هاي شعر پروين است. اگرچه او را از قصيده‌سرايان بزرگ معاصر ايران مي‌توان شمرد، اما قطعه‌هايش به دلیل محتوا و تعداد، ارزش و اهميت بيشتري دارند.[۱۷] بسیاری معتقدند پروين با استفاده از اسطوره‌ها، ضرب‌المثل‌ها و تمثيل‌هاي قومي، خون و جان تازه‌اي به كلام و انديشه شاعران مكتب خراساني داده است.[۱۸]
درگذشت پروین
پروین در نیمه شب ۱۶ فروردین ۱۳۲۰ش بر اثر ابتلا به بیماری حصبه در تهران درگذشت. پیكر او را به قم منتقل كردند و در كنار پدرش به خاك سپردند. بدین‌ترتیب، كارنامه زندگی بلندآوازه‌ترین شاعر زن ایرانی بسته شد. شاعری كه محمد قزوینی او را ستود، و دهخدا وی را هم‌‌رتبه استادان قدیم نظم برشمرد و بهار نیز او را از نوادر و شایسته هزاران تمجید دانست.[۱۹]
پانویس
- ↑ اژدرپناه، «پروین اعتصامی، شاعر درد و رنج»، 1370ش، ص۱۰.
- ↑ بهار، دیباچه چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، ص۱۲ـ ۱۳.
- ↑ داوران، «شعر غیرشخصی پروین اعتصامی»، 1368ش، ص288.
- ↑ روحانی، «پروین اعتصامی»، 1370ش، ص۱۶۹ـ۱۷۰.
- ↑ اعتصامی، تاریخچه زندگانی پروین، 1355ش، ص7.
- ↑ بهار، «سنخ فكر دلالان استعمار»، 1370ش، ص78.
- ↑ نفیسی، «پروین اعتصامی»، 1370ش، ص ۴۸۵، ۴۸۶.
- ↑ اژدرپناه، «پروین اعتصامی، شاعر درد و رنج»، 1370ش، ص13.
- ↑ ميرانصاري، «اسنادي از مشاهير ادب معاصر ايران»، ج1، ص 185-188.
- ↑ زرین‌كوب، «با کاروان حله»، ص365.
- ↑ اژدرپناه، «پروین اعتصامی، شاعر درد و رنج»، ص10ـ11؛ داوران، «شعر غیرشخصی پروین اعتصامی»، 1368ش، ص288.
- ↑ اعتصامی، «زن و تاریخ»، مجموعه مقالات و قطعات اشعار، ص۲۳-۲6.
- ↑ ميرانصاري، «اسنادي از مشاهير ادب معاصر ايران»، ج1، ص136.
- ↑ آرین‌پور، «از نیما تا روزگار ما»، 1374ش، ص541.
- ↑ بهار، دیباچه چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، ص7ـ8.
- ↑ تميم‌داري، «انعكاس مسائل سياسي و اجتماعي در ديوان شعر پروين»، 1370ش، ص35.
- ↑ خالقي‌راد، قطعه و قطعه سرایی، 1375ش، ص400ـ401.
- ↑ موحد، زن، پروين، حقيقت يا مجاز، 1374ش، ص60.
- ↑ بهار، دیباچه چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، ص۱۳.
منابع
- آرین‌پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما، تهران، زوار، ۱۳۷۴ش.
- اژدرپناه، یعقوب، «پروین اعتصامی، شاعر درد و رنج»، یادنامه پروین اعتصامی، به تحقیق علی دهباشی، تهران، دنیای مادر، ۱۳۷۰ش.
- اعتصامی، ابوالفتح، تاریخچه زندگانی پروین اعتصامی، مجموعه مقالات و قطعات اشعار، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۵۵ش.
- اعتصامی، پروین، «ای مرغك»، به تحقیق یوسف اعتصامی، تهران، بهار، ۱۳۲۱ش.
- بهار، محمدتقی، دیباچه چاپ اول دیوان پروین اعتصامی، ]بی‌جا[، ]بی‌نا[، ]بی‌تا[.
- بهار، محمدتقی، «سنخ فكر دلالان استعمار»، یادنامه پروین اعتصامی، به تحقیق علی دهباشی، تهران، دنیای مادر، ۱۳۷۰ش.
- تميم‌داري، احمد، «انعكاس مسائل سياسي و اجتماعي در ديوان شعر پروين»، یادنامه پروین اعتصامی، به تحقیق علی دهباشی، تهران، دنیای مادر، ۱۳۷۰ش.
- خالقي‌راد، حسين، قطعه و قطعه سرايي، به تحقیق حسين الهي قمشه‌اي، تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 1375ش.
- داوران، فرشته، «شعر غیرشخصی پروین اعتصامی»، ایران‌شناسی، شماره2، 1368ش.
- روحانی، محمدحسین، «پروین اعتصامی»، یادنامه پروین اعتصامی، به تحقیق علی دهباشی، تهران، دنیای مادر، ۱۳۷۰ش.
- زرین‌كوب، عبدالحسین، با كاروان حله، تهران، علمی، ۱۳۷۴ش.
- موحد، عبدالحسين، زن، پروين، حقيقت يا مجاز، تهران، محيا، 1374ش.
- ميرانصاري، علي، اسنادي از مشاهير ادب معاصر ايران، تهران، سازمان اسناد ملي ايران، ج1، 1376ش.
- نفیسی، سعید، «پروین اعتصامی»، یادنامه پروین اعتصامی، به تحقیق علی دهباشی، تهران، دنیای مادر، ۱۳۷۰ش.