بدون خلاصۀ ویرایش
زهرا غلامی (بحث | مشارکتها) |
مهدی مهدوی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''موسیقی سیستانی؛'''</big> آوازخوانی و نوازندگی رایج در سیستان. | <big>'''موسیقی سیستانی؛'''</big> آوازخوانی و نوازندگی رایج در سیستان. | ||
موسیقی سیستانی، دارای تنوع بسیار است و از تولد تا مرگ مردم سیستان کاربرد دارد و بازگوکنندۀ خاطرات تلخ و شیرین این مردم است. موسیقی سیستانی برگرفته از حکمت معنوی و مولود فرهنگ اصیل این دیار است که ما را با ویژگی‌های فرهنگی این مردم آشنا می‌کند. | موسیقی سیستانی، دارای تنوع بسیار است و از تولد تا مرگ مردم سیستان کاربرد دارد و بازگوکنندۀ خاطرات تلخ و شیرین این مردم است. موسیقی سیستانی برگرفته از حکمت معنوی و مولود فرهنگ اصیل این دیار است که ما را با ویژگی‌های فرهنگی این مردم آشنا می‌کند. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
| خط ۱۹: | خط ۲۰: | ||
==ابزار موسیقی سیستانی== | ==ابزار موسیقی سیستانی== | ||
آلات موسیقی سنتی سیستانی دست‌ساز است که توسط هنرمندان از چوب درختان و دیگر مواد اولیۀ بومی ساخته می‌شود. عمده‌ترین ابزار موسیقی سنتی سیستان عبارت است: | آلات موسیقی سنتی سیستانی دست‌ساز است که توسط هنرمندان از چوب درختان و دیگر مواد اولیۀ بومی ساخته می‌شود. عمده‌ترین ابزار موسیقی سنتی سیستان عبارت است: | ||
1. | |||
2. دهل و سرنا؛ از نظر شکل ظاهری دهل سیستان با دهل بلوچی و بیرجندی تفاوتی ندارد، اما در سبک نواختن تفاوت‌های اندکی دارد. دهل سیستانی با سرنا که نوع دیگر از ابزار موسیقی سیستان است، همراهی می‌شود و در مراسم عروسی آهنگ‌های چاپ زابلی، چوب‌بازی، شمشیربازی و ترانه‌های سیستانی را می‌سازد. در برخی ترانه‌ها دهل با قیچک همراهی می‌شود. نوازندگان گاهی در دایرۀ رقصندگان و گاهی بیرون از دایرۀ آنها با حرکت‌های جالب و گاهی در کناره‌ای می‌ایستند و اجرا می‌کنند. دهل و سرنا در مراسم کشتی‌کج‌گردان که از بازی‌های سنتی سیستان است نیز برای آگاهی مردم و در همراهی بازی‌گران نواخته می‌شود. | 1. قیچک؛ سازی آرشه‌ای است که در طبقه‌بندی جهانی در طبقۀ سیمی‌ها قرار دارد. قیچک سیستان از نظر ظاهری و روش نواختن با قیچک بلوچی فرق دارد. قیچک سیستانی با دو ساز ضربی همراهی می‌شود. این ساز بیشتر در مراسم خوشی و جشن‌ها نواخته می‌شود. این ساز در موسیقی سنتی مناطق مرکزی<ref>قاسمی، موسیقی اصیل هزاره، 1396ش، ص15-18.</ref> و شمال افغانستان نیز رایج است. قیچک در دوران باستان از جمجمۀ اسب ساخته می‌شده و همراه کاروان‌های بزرگ تجارتی، قیچک‌نواز به نوازندگی می‌پرداخته است.<ref> [https://www.abbasrajabi.com/blog/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D9%82%DB%8C%DA%86%DA%A9 زابلی، «آشنایی با ساز قیچک»، وبلاگ عباس رجبی.]</ref> | ||
3. قاشقک؛ ساز کوبه‌ای است که از ورق آهن یا آلومینیوم با چکش‌کاری زیاد درست می‌شود. هرچند عنوان قاشقک با شکل ظاهری آن همخوانی ندارد، اما در هنگام نواختن تقریبا صدای برخورد دو قاشق فلزی را تداعی می‌کند. نوازندگان برای نواختن این ساز از دو جفت قاشقک استفاده می‌کند که هر جفت را در یک دست به‌وسیلۀ چیزی به انگشتان می‌بندند.<ref>[http://zabax.blogfa.com/tag/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «قاشقک ساز کوبه‌ای سیستان»، وبلاگ زارایا.]</ref> | |||
4. رباب؛ این ساز آراشه‌ای که در فارسی «رواوه» نامیده می‌شود، از دسته، گوشی‌های سیم و کاسه تشکیل شده و پیشینۀ تاریخی آن به شهر سوخته بر می‌گردد که در اشکال سفالی و لوح‌های کشف‌شده از این شهر دیده می‌شود. نام این ساز در اشعار شعرای فارسی زبان چون حافظ، ناصرخسرو، مولانا و نظامی دیده می‌شود. این ساز در قرن 16م توسط «نتن‌خان» که در بدخشان افغانستان می‌زیسته، بازطراحی شده است. این ساز امروزه علاوه بر سیستان و بلوچستان، در مناطق غربی پاکستان، افغانستان و بخشی از تاجیکستان نیز رایج است. این ساز به‌صورت گروه‌نوازی و تک‌نوازی همراه با دیگر سازها از جمله قیچک نواخته می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/80983637/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86 «رباب سازی به قدمت تمدن ایران زمین»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | 2. دهل و سرنا؛ از نظر شکل ظاهری دهل سیستان با دهل بلوچی و بیرجندی تفاوتی ندارد، اما در سبک نواختن تفاوت‌های اندکی دارد. دهل سیستانی با سرنا که نوع دیگر از ابزار موسیقی سیستان است، همراهی می‌شود و در مراسم عروسی آهنگ‌های چاپ زابلی، چوب‌بازی، شمشیربازی و ترانه‌های سیستانی را می‌سازد. در برخی ترانه‌ها دهل با قیچک همراهی می‌شود. نوازندگان گاهی در دایرۀ رقصندگان و گاهی بیرون از دایرۀ آنها با حرکت‌های جالب و گاهی در کناره‌ای می‌ایستند و اجرا می‌کنند. دهل و سرنا در مراسم کشتی‌کج‌گردان که از بازی‌های سنتی سیستان است نیز برای آگاهی مردم و در همراهی بازی‌گران نواخته می‌شود. | ||
3. قاشقک؛ ساز کوبه‌ای است که از ورق آهن یا آلومینیوم با چکش‌کاری زیاد درست می‌شود. هرچند عنوان قاشقک با شکل ظاهری آن همخوانی ندارد، اما در هنگام نواختن تقریبا صدای برخورد دو قاشق فلزی را تداعی می‌کند. نوازندگان برای نواختن این ساز از دو جفت قاشقک استفاده می‌کند که هر جفت را در یک دست به‌وسیلۀ چیزی به انگشتان می‌بندند.<ref>[http://zabax.blogfa.com/tag/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «قاشقک ساز کوبه‌ای سیستان»، وبلاگ زارایا.]</ref> | |||
4. رباب؛ این ساز آراشه‌ای که در فارسی «رواوه» نامیده می‌شود، از دسته، گوشی‌های سیم و کاسه تشکیل شده و پیشینۀ تاریخی آن به شهر سوخته بر می‌گردد که در اشکال سفالی و لوح‌های کشف‌شده از این شهر دیده می‌شود. نام این ساز در اشعار شعرای فارسی زبان چون حافظ، ناصرخسرو، مولانا و نظامی دیده می‌شود. این ساز در قرن 16م توسط «نتن‌خان» که در بدخشان افغانستان می‌زیسته، بازطراحی شده است. این ساز امروزه علاوه بر سیستان و بلوچستان، در مناطق غربی پاکستان، افغانستان و بخشی از تاجیکستان نیز رایج است. این ساز به‌صورت گروه‌نوازی و تک‌نوازی همراه با دیگر سازها از جمله قیچک نواخته می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/80983637/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86 «رباب سازی به قدمت تمدن ایران زمین»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | |||
5. دایره؛ از ابزار موسیقی کوبه‌ای است که به آن دف نیز گفته می‌شود توسط زنان سیستانی ساخته می‌شود و کاربرد نسبتا عمومی دارد. زنان بیشتر در مراسم عروسی و ختنه‌سوران از آن استفاده می‌کنند.<ref>[http://zabax.blogfa.com/post/249/%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%87-(%D8%AF%D9%81)-%D8%9B-%D9%87%D9%85%D8%AF%D9%85-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C «دایره (دف) همدم زنان سیستانی»، وبلاگ زارایا.]</ref> دایره در مناطق مرکزی افغانستان کاربرد زیاد دارد. طبق روایات در دورۀ آریایی‌ها در جشن نوروز و زمان تحویل سال نواخته می‌شده است.<ref>قاسمی، موسیقی اصیل هزاره، 1396ش، ص15-18.</ref> | 5. دایره؛ از ابزار موسیقی کوبه‌ای است که به آن دف نیز گفته می‌شود توسط زنان سیستانی ساخته می‌شود و کاربرد نسبتا عمومی دارد. زنان بیشتر در مراسم عروسی و ختنه‌سوران از آن استفاده می‌کنند.<ref>[http://zabax.blogfa.com/post/249/%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%87-(%D8%AF%D9%81)-%D8%9B-%D9%87%D9%85%D8%AF%D9%85-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C «دایره (دف) همدم زنان سیستانی»، وبلاگ زارایا.]</ref> دایره در مناطق مرکزی افغانستان کاربرد زیاد دارد. طبق روایات در دورۀ آریایی‌ها در جشن نوروز و زمان تحویل سال نواخته می‌شده است.<ref>قاسمی، موسیقی اصیل هزاره، 1396ش، ص15-18.</ref> | ||
==نقش زنان در موسیقی سیستانی== | ==نقش زنان در موسیقی سیستانی== | ||
| خط ۲۹: | خط ۳۵: | ||
در فرهنگ موسیقیایی سیستان، گونه‌های مختلف موسیقی وجود دارد که هر کدام به بخشی از زندگی مردم سیستان مربوط می‌شود. اما از نظر کارشناسان بخش عمدۀ آن را موسیقی مراسمی تشکیل می‌دهد. کارشناسان موسیقی سیستانی را به‌گونه‌های زیر تقسیم کرده‌اند: | در فرهنگ موسیقیایی سیستان، گونه‌های مختلف موسیقی وجود دارد که هر کدام به بخشی از زندگی مردم سیستان مربوط می‌شود. اما از نظر کارشناسان بخش عمدۀ آن را موسیقی مراسمی تشکیل می‌دهد. کارشناسان موسیقی سیستانی را به‌گونه‌های زیر تقسیم کرده‌اند: | ||
1. آییکه؛ هرچند در گویشی سیستانی «آییکه» را لالایی معنا کرده‌اند اما در گذشته آییکه کاربردهای زیادی داشته که امروزه بخش از آن کابردها موضعیت ندارد. تفاوت دیگر اینکه قالب آییکه دوبیتی است و در آن عبارت «لالا» تکرار نمی‌شود. در برخی موارد در پایان هر دوبیتی عبارتی شبیه «هلّاهِل هلّاهِل» تکرار می‌شود که استفادۀ آن اختیاری است و ربطی به شعر ندارد. از نظر کارشناسان آییکۀ سیستان در گذشته دارای کاربردهای زیر بوده است: | 1. آییکه؛ هرچند در گویشی سیستانی «آییکه» را لالایی معنا کرده‌اند اما در گذشته آییکه کاربردهای زیادی داشته که امروزه بخش از آن کابردها موضعیت ندارد. تفاوت دیگر اینکه قالب آییکه دوبیتی است و در آن عبارت «لالا» تکرار نمی‌شود. در برخی موارد در پایان هر دوبیتی عبارتی شبیه «هلّاهِل هلّاهِل» تکرار می‌شود که استفادۀ آن اختیاری است و ربطی به شعر ندارد. از نظر کارشناسان آییکۀ سیستان در گذشته دارای کاربردهای زیر بوده است: | ||
1. | |||
1. لالایی ساده؛ ترانۀ عاشقانۀ مانند «لولی» بلوچی است که بر سر گهوارۀ کودکان، توسط مادر، مادر بزرگ یا پرستار برای خواباندن آن با صدای کشیده اما ملایم خوانده می‌شود. | |||
2. اعلان خطر و هشدار؛ در سیستان تاریخی زنان سیستانی در هنگام محاصرۀ شهر توسط دشمن، در زمانی که قصد توطئه یا کودتا در میان بوده یا خانواده‌ها به دست دشمن به گروگان گرفته یا محاصره می‌شدند و حتی زمانی که زنان و دختران توسط مهاجمان ربوده یا اسیر می‌شدند، با صدای رسا پیام لازم را در قالب آییکه به گوش مردان خود می‌رساندند. | |||
3. بید؛ آییکه برای حیوانات؛ در گذشته کشاورزان سیستانی که خرمن را توسط حیوانات به‌ویژه گاو می‌کوبیدند، در زمان خستگی این حیوانات برای آنها آییکه می‌خواندند. | |||
4. آییکۀ عاشقانه؛ از گذشته‌های دور با توجه به‌نبود امکانات ارتباطی، بسیاری از پیام‌های عاشقانۀ سیستانی از طریق آییکه منتشر می‌شد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/958922/fa شاهرودی و خلیلی جهانتیغ، «خوش‌نوایی و گوش‌نوازی در آییکه لالایی سیستانی»، 1400ش، ص160-162.]</ref> | |||
5. آییکۀ دشنامی / اعتراضی؛ در برخی موارد مردم سیستان در قالب آییکه نفرت و اعتراض خود را علیه شخص یا رسومات اجتماعی بیان می‌کنند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20180313082524-9952-148.pdf الهامی، «جایگاه و تحلیل درون‌مایۀ ستیک‌ها در ترانه‌های سیستان»، 1396ش، ص161.]</ref> | |||
به‌عنوان نمونه: | به‌عنوان نمونه: | ||
{{شعر جدید | {{شعر جدید | ||
| خط ۴۱: | خط ۵۳: | ||
}} | }} | ||
6. آییکه دارای محتوای مذهبی؛ در دورۀ اسلامی برخی از ترانه‌های آییکه با محتوای مذهبی رایج شده که امروزه در سیستان ایران طرف‌داران زیادی دارد و از نظر کارشان این ترانه‌ها در بیشتر مناطق اسلامی با اندک تغییرات وجود دارد مانند: | |||
{{شعر جدید | {{شعر جدید | ||
| متن = | | متن = | ||
| خط ۴۸: | خط ۶۰: | ||
}} | }} | ||
آییکه با صدای بلند به‌گونه‌ای خوانده می‌شود که تا مسافت دور همۀ صداها را تحت شعاع قرار می‌دهد. مردم سیستان آییکه را همیشه با آواز می‌خوانند. در آییکه آلات موسیقی کار گرفته نمی‌شود و توسط زنان و مردان اجرا می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/958922/fa شاهرودی و خلیلی جهانتیغ، «خوش‌نوایی و گوش‌نوازی در آییکه لالایی سیستانی»، 1400ش، ص160-163.]</ref> | آییکه با صدای بلند به‌گونه‌ای خوانده می‌شود که تا مسافت دور همۀ صداها را تحت شعاع قرار می‌دهد. مردم سیستان آییکه را همیشه با آواز می‌خوانند. در آییکه آلات موسیقی کار گرفته نمی‌شود و توسط زنان و مردان اجرا می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/958922/fa شاهرودی و خلیلی جهانتیغ، «خوش‌نوایی و گوش‌نوازی در آییکه لالایی سیستانی»، 1400ش، ص160-163.]</ref> | ||
7. سیتک؛ نام دوبیتی در گویش سیستانی است. این ترانه از دوران‌های دور تا امروز به‌صورت گسترده در میان مردم سیستان رایج بوده و بیشتر دارای چهار مصرع هم‌وزن است که با محتوای تمثیلی، کشاورزی، شبانی، توصیفی، کوچ، عاشقانه، کنایه و طنزی، رزمی و مذهبی سروده شده است. مردم سیستان به‌ویژه زنان در مراسم عروسی، تولد، در زمان کار، دورهمی‌های دوستانه و مناسبات مذهبی از جمله شب‌های ماه رمضان، به‌صورت تک‌خوانی یا همخوانی اجرا می‌کنند.<ref>[https://www.isna.ir/news/sistan-61549/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به موسیقی سیستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.]</ref> سیتک گاهی با آلات موسیقی از جمله دایره و گاهی بدون آن اجرا می‌شود. | |||
گاهی سیتک در قالب پرسش و پاسخ است که در میان مردم سیستان به «بحث‌بیت» معروف است و بسیار مرغوب است. در ترانۀ بحث‌بیت حکایتی وجود دارد که اصل آن از بین رفته و دوبیتی‌های آن باقی مانده است. در شب‌نشینی‌های سیستانی بحث‌بیت با خواندن دوبیتی با آهنگ شروع می‌شود و دیگری با همان آهنگ پاسخ می‌دهد به‌عنوان نمونه: | گاهی سیتک در قالب پرسش و پاسخ است که در میان مردم سیستان به «بحث‌بیت» معروف است و بسیار مرغوب است. در ترانۀ بحث‌بیت حکایتی وجود دارد که اصل آن از بین رفته و دوبیتی‌های آن باقی مانده است. در شب‌نشینی‌های سیستانی بحث‌بیت با خواندن دوبیتی با آهنگ شروع می‌شود و دیگری با همان آهنگ پاسخ می‌دهد به‌عنوان نمونه: | ||
{{شعر جدید | {{شعر جدید | ||
| خط ۸۷: | خط ۱۰۰: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* «آشنایی با مراسم حشر در سیستان»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: 7 مرداد 1403ش. | *«آشنایی با مراسم حشر در سیستان»، وبسایت بیتوته، تاریخ بازدید: 7 مرداد 1403ش. | ||
* «آشنایی با موسیقی نواحی سیستان و بلوچستان»، وبسایت روزنامۀ همشهری، تاریخ درج مطلب: 3 دی 1398ش. | *«آشنایی با موسیقی نواحی سیستان و بلوچستان»، وبسایت روزنامۀ همشهری، تاریخ درج مطلب: 3 دی 1398ش. | ||
* «آیینهای سنتی عزاداری محرم در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1402ش. | *«آیینهای سنتی عزاداری محرم در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1402ش. | ||
* ابراهیمی، محمدعلی، «نگاهی به موسیقی استان سیستان و بلوچستان»، وبسایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1403ش. | *ابراهیمی، محمدعلی، «نگاهی به موسیقی استان سیستان و بلوچستان»، وبسایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1403ش. | ||
* اعتصامیفرد، صفیه، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1393ش. | *اعتصامیفرد، صفیه، «موسیقی سیستان و بلوچستان، یادگاری از فرهنگ و تمدن ایران باستان»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: 16 مهر 1393ش. | ||
* الهامی، فاطمه، «جایگاه و تحلیل درون‌مایۀ ستیک‌ها در ترانه‌های سیستان»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شمارۀ 18، بهمن و اسفند 1396ش. | *الهامی، فاطمه، «جایگاه و تحلیل درون‌مایۀ ستیک‌ها در ترانه‌های سیستان»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شمارۀ 18، بهمن و اسفند 1396ش. | ||
* جهانتاب، میلاد، «نوایی که از بیمهریها رنج میبرد/ موسیقی سیستان در دست فراموشی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 19 فروردین 1394ش. | *جهانتاب، میلاد، «نوایی که از بیمهریها رنج میبرد/ موسیقی سیستان در دست فراموشی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 19 فروردین 1394ش. | ||
* «دایره (دف) همدم زنان سیستانی»، وبلاگ زارایا، تاریخ درج مطلب: 4 مرداد 1391ش. | *«دایره (دف) همدم زنان سیستانی»، وبلاگ زارایا، تاریخ درج مطلب: 4 مرداد 1391ش. | ||
* «رباب سازی به قدمت تمدن ایران زمین»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1392ش. | *«رباب سازی به قدمت تمدن ایران زمین»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1392ش. | ||
* زابلی، رویا، «آشنایی با ساز قیچک»، وبلاگ عباس رجبی، تاریخ درج مطلب: 10 مهر 1399ش. | *زابلی، رویا، «آشنایی با ساز قیچک»، وبلاگ عباس رجبی، تاریخ درج مطلب: 10 مهر 1399ش. | ||
* شاهرودی، محمود و خلیلی جهانتیغ، مریم، «خوش‌نوایی و گوش‌نوازی در آییکه لالایی سیستانی»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 9، شمارۀ 38، خرداد و تیر 1400ش. | *شاهرودی، محمود و خلیلی جهانتیغ، مریم، «خوش‌نوایی و گوش‌نوازی در آییکه لالایی سیستانی»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 9، شمارۀ 38، خرداد و تیر 1400ش. | ||
* قاسمی، وحید، موسیقی اصیل هزاره، ترجمۀ رامین انوری، کابل، 1396ش. | *قاسمی، وحید، موسیقی اصیل هزاره، ترجمۀ رامین انوری، کابل، 1396ش. | ||
* «قاشقک ساز کوبه‌ای سیستان»، وبلاگ زارایا، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1391ش. | *«قاشقک ساز کوبه‌ای سیستان»، وبلاگ زارایا، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1391ش. | ||
* «موسیقی عاملی مؤثر برای جذب گردشگری فرهنگی در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 17 خرداد 1398ش. | *«موسیقی عاملی مؤثر برای جذب گردشگری فرهنگی در سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 17 خرداد 1398ش. | ||
* مشهدی‌فرا، مهشید، «نخستین نشانه از چنگ افقی راست گوشه بر روی پلاک گلی شهر سوخته»، وبسایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 21 اردیبهشت 1402ش. | *مشهدی‌فرا، مهشید، «نخستین نشانه از چنگ افقی راست گوشه بر روی پلاک گلی شهر سوخته»، وبسایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 21 اردیبهشت 1402ش. | ||
* «نگاهی به موسیقی سیستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب: 19 اسفند 1396ش. | *«نگاهی به موسیقی سیستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب: 19 اسفند 1396ش. | ||
[[رده:ویکی‌زندگی]] | [[رده:ویکی‌زندگی]] | ||
[[رده:خرده‌فرهنگ]] | [[رده:خرده‌فرهنگ]] | ||
[[رده:میراث فرهنگی]] | [[رده:میراث فرهنگی]] | ||