بی‌بی‌دوست: تفاوت میان نسخه‌ها

بی‌بی‌دوست، منطقه‌ای باستانی در استان سیستان و بلوچستان ایران است که زیارتگاه واقع در آن، میان مردم منطقه و مناطق همجوار از حرمت خاصی برخوردار است و تنها زنان حق ورود به آن را دارند.

کارشناسان مجموعۀ باستانی بی‌بی‌دوست را مربوط به‌دوران اشکانیان و دورۀ اسلامی می‌دانند.<ref>[https://www.chht-sb.ir/userfiles/files/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%B1_%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86.pdf سجادی، «راهنمایی مختصر آثار باستانی سیستان»، وب‌سایت سازمان میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان،  ص23.]</ref>  قبرستان این منطقه از قدمت طولانی برخوردار است؛ اما مردم منطقه هنوز اموات خود را در آنجا دفن می‌کنند. زیارتگاه بی‌بی‌دوست را برخی به‌دوران اشکانیان نسبت می‌دهند و معتقدند که یکی از مکان‌های مقدس آیین مهر بوده است؛ اما عامۀ مردم آن را مربوط به دورۀ اسلامی می‌دانند و معتقدند که مربوط به بانوی پاک‌دامنی است که میان مردم به بی‌بی‌دوست، بی‌بی‌نوروز، بی‌بی‌سه‌شنبه، بی‌بی‌نور، بی‌بی‌حور و بی‌بی‌تندور معروف است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83263898/%D8%A8%D9%8A-%D8%A8%D9%8A-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D9%8A-%D8%B3%D9%8A%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%84-%D8%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%B3%D9%8A%D «بی‌بی‌دوست؛ زیارتگاه بانوی سیده در دل دشت سیستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  این زیارتگاه در 1377ش، به سازمان اوقاف و امور خیریه واگذار شد و در 1385ش، ضریحی روی آن قرار داده شد.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/news/78422/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF-%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-% «زیارتگاهی که مردان اجازه ورود ندارند! / بی‌بی‌دوست واقعیت یا افسانه»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref>  مجموعۀ باستانی بی‌بی‌دوست در 1344ش، شناسایی و در 1388ش ثبت میراث فرهنگی ایران شده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/82102556/%D8%AA%D8%B9%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B2%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D «تعیین حریم شهر باستانی بی‌بی‌دوست زابل آغاز شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  

2. قبرستان؛ در این مجموعۀ باستانی، قبرستانی وجود دارد. هرچند این قبرستان هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد اما بقایای قبرهایی با قدمت بسیار طولانی در آن وجود دارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/239453/%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA جعفری، «بی‌بی‌دوست»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>

این زیارتگاه بر فراز تپۀ باستانی در کنار بستر رودخانۀ «نیاتک» قرار دارد که برخی آن را نیّت‌گاه (جایی برای نیت) می‌دانند. برخی صاحب مقبره را با قاضی عبدالله کندرکی عارف قرن 15م، مرتبط می‌دانند. برخی دیگر آن را خواهر سید اقبال از فرزندان میرداماد و خواهرزادۀ شاه عباس صفوی می‌دانند که مقبره او در افغانستان کنونی است. برخی آن را به ایزدبانو اناهید در آیین مهر متعلق می‌دانند؛ اما از نظر بسیاری از اهالی منطقه، نام صاحب مقبره فاطمه حسینی و نام پدر او سید صالح معروف به «آتش نفس» است. پدر از روی علاقۀ شدید دختر خود را بی‌بی‌دوست‌ صدا می‌کرده است. بی‌بی در فرهنگ سیستانی بالاترین عنوانی است که به‌ زنان سادات، سرداران و مادربزرگ‌ها داده می‌شود. برخی دیگر آن را از نوادگان امام حسین می‌دانند. از نظر کارشناسان نحوۀ پدید آمدن این مزار با داستان مزار شیخ حسن و مزار امام‌زاده زید در افغانستان، شباهت زیاد دارد و معتقدند که به نحوی پیوستگی نسبی میان این مزارها و مزار میر اقبال در منطقۀ لاش و جوین وجود دارد. زیارتگاه بی‌بی‌دوست میان مردم شیعه و سنی سیستان و بلوچستان، استان‌های همجوار و حتی افغانستان، زایران زیادی دارد و طبق داستان‌های محلی بیماران زیادی در این زیارتگاه شفا گرفته‌اند. روی مقبره با پارچۀ سبز پوشیده شده است که دختران و زنان، گوشۀ آن را بریده به‌عنوان تبرک می‌برند و اگر حاجت آنها برآورده شود، پارچۀ سبز کامل اهدا می‌کنند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/239453/%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA جعفری، «بی‌بی‌دوست»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>   

3. درخت گز مقدس؛ عمر درخت گز در کنار مقبرۀ بی‌بی‌دوست به 500-550 سال می‌رسد که در 1400ش، به‌عنوان میراث طبیعی، در شورای ملی ثبت میراث طبیعی ایران، ثبت شده است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3357001/%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%AA-%DA%AF%D8%B2-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B2%D8%A7%D8%A8%D9%84 «ثبت ملی درخت گز بی‌بی‌دوست زابل»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> از نظر مردم سیستان این درخت مقدس است و کسی حق بی‌احترامی و آسیب رساندن به آن را ندارد. باور عامیانه بر این است که اگر کسی به آن بی‌احترامی کند یا آسیب برساند، سزای کار خود را می‌بیند. زائرین بر شاخه‌های این درخت زنگوله‌های کوچک و بزرگ، پارچه و دخیل می‌بندند و معتقدند که اگر بی‌بی خواستۀ آنها را اجابت کند، گره پارچه باز می‌شود. زایر بیمار، خود را به آن درخت می‌بندد و تا صبح در آنجا می‌ماند. درخت گز یک درخت بومی و با مقاومت زیاد است و ریشۀ قداست آن به دورۀ سیستان باستان می‌رسد. بر اساس رسم باستانی، اگر دختر باکره از دنیا می‌رفت، پیش از دفن، او را به عقد یک درخت گز در می‌آوردند. همچنین در دورۀ اسلامی اگر کسی در گوشه و کنار سیستان خواب یکی از اولیا را می‌دید، در آنجا بنایی می‌ساخت و درخت گزی را نیز در کنار آن می‌نشاند.

6. قربانی و نذر، به‌طور معمول روز‌های چهارشنبه و شب‌های جمعه، بی‌بی‌دوست بیشترین زوار را دارد. در ایام نوروز، زنان زیادی از مناطق همجوار زابل مهمان بی‌بی‌دوست می‌شوند. زائران بز، گوسفند و گوساله قربانی می‌کنند و نان محلی می‌پزند و میان دیگر زایرین تقسیم می‌کنند. یکی از نذرهای رایج، نذر بی‌بی‌تندوری است؛ در این نذر، یک سر طناب را به گردن بیمار یا صاحب نذر می‌بندند و سر دیگر آن را به درخت گز. در صورت برآورده شدن حاجت، به سراغ 3 تنوری می‌روند که در کنار مقبره قرار دارد. دور آنها را آب می‌پاشند و جاروب می‌زنند و در آن نان محلی پخته، بین زوار تقسیم می‌کنند. رایج‌ترین خواسته‌های زوار بچه‌دار شدن، گشایش بخت برای دختران دم بخت، گشایش کار و رزق همسران و شفای بیماران است.<ref>[https://www.irna.ir/news/83263898/%D8%A8%D9%8A-%D8%A8%D9%8A-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B2%D9%8A%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D9%8A-%D8%B3%D9%8A%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%84-%D8%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%B3%D9%8A%D «بی‌بی‌دوست؛ زیارتگاه بانوی سیده در دل دشت سیستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> در عصر روز سه‌شنبه و صبح چهارشنبه زنان محل در تنور‌هایی که کنار مقبره وجود دارد، نان محلی پخته و میان زایرین تقسیم می‌کنند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/news/78422/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF-%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-% «زیارتگاهی که مردان اجازه ورود ندارند! / بی‌بی‌دوست واقعیت یا افسانه»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref>  

این زیارتگاه در گذشته توسط خانواده‌هایی اداره می‌شده که در نزدیکی آن زندگی می‌کرده‌اند؛ اما پس از مهاجرت آنها بر اثر خشک‌سالی،<ref>[https://trandnews.ir/%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%B1%D9%87%E2%80%8E%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA/ «مقبرۀ بی‌بی‌دوست»، وب‌سایت ترند نیوز.]</ref>  توسط هیئت‌امنای متشکل از افراد مورد اعتماد مردم منطقه اداره می‌شود و یک نگهبان از سوی ادارۀ اوقاف و امور خیریه در آنجا مأموریت دارد. مردم منطقه در ایام محرم مراسم عزاداری را در زیارتگاه برگزار می‌کنند. در اربعین، هیئت‌های عزاداری به زیارتگاه آمده به‌مدت دو شبانه‌روز به سوگواری می‌پردازند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/239453/%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA جعفری، «بی‌بی‌دوست»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  در این زیارتگاه در طول سال و مناسبت‌های مذهبی برنامه‌های قرآنی، جشن‌های مذهبی، طرح نشاط معنوی، برنامۀ سفره‌های آسمانی و برنامه‌های نوروزی مانند دعای تحویل سال و سفرۀ هفت‌سین از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار می‌شود.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/news/78422/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF-%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-% «زیارتگاهی که مردان اجازه ورود ندارند! / بی‌بی‌دوست واقعیت یا افسانه»، پایگاه خبری عصر هامون.]</ref>

جاده‌ای که زایران را به بی‌بی‌دوست می‌رساند، آسفالت است و این زیارتگاه مسجد، برق و آب لوله‌کشی دارد.<ref>[https://addressmap.ir/55504/%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B2%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7/ «روستای زیارتگاه بی‌بی‌دوست زابل اطلاعات گردشگری»، وبسایت آدرس مپ.]</ref> در این زیارتگاه، میهمان‌سرا و سرویس بهداشتی مناسب وجود دارد.<ref>[https://trandnews.ir/%D9%85%D9%82%D8%A8%D8%B1%D9%87%E2%80%8E%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA/ «مقبرۀ بی‌بی‌دوست»، وب‌سایت ترند نیوز.]</ref>