حوزه علمیه قم: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی‌زندگی
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداری
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲: خط ۲:


==مفهوم‌شناسی==
==مفهوم‌شناسی==
حوزه، واژه‌ی عربی به معنای ناحیه، مجتمع، قلمرو، جانب و مرکز است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D8%A9 دهخدا، «لغت‌نامه»، ذیل واژه حوزه؛] [https://www.vajehyab.com/amid/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه حوزه.]</ref> این واژه در منابع قرون میانه به همراه واژگان اسلام، مسلمین و مُلک به کار رفته است. برای اولین بار در اواخر عهد تیموریان در متون فارسی و در شرح احوال علما و طلاب علوم دینی، این واژه به همراه کلمه درس آورده شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/385541/%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AD-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C دانشیار، «اصطلاح حوزه علمیه: تاریخچه پیدایی و تحولات معنایی»، 1391ش، ص83.]</ref>  
حوزه، واژه‌ای عربی به‌معنای ناحیه، مجتمع، قلمرو، جانب و مرکز است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D8%A9 دهخدا، «لغت‌نامه»، ذیل واژه حوزه؛] [https://www.vajehyab.com/amid/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه حوزه.]</ref> این واژه در منابع قرون میانه به همراه واژگان اسلام، مسلمین و مُلک به کار رفته است. برای اولین بار در اواخر عهد تیموریان در متون فارسی و در شرح احوال علما و طلاب علوم دینی، این واژه به همراه کلمۀ درس آورده شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/385541/%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%AD-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C دانشیار، «اصطلاح حوزه علمیه: تاریخچه پیدایی و تحولات معنایی»، 1391ش، ص83.]</ref>  
واژه علمیه منسوب به علم است. دو واژه حوزه و علمیه در کنار هم به مکان ويژه‌ی آموختن علوم و محل اجتماع علما و طالبان علم، گفته می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D8%A9 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه علمیة.]</ref> امروزه، حوزه علمیه به محل آموزش علوم اسلامی مانند حوزه علمیه قم، نجف و خراسان، اطلاق می‌گردد.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه حوزه.]</ref>  
واژۀ علمیه منسوب به علم است. دو واژۀ حوزه و علمیه در کنار هم به مکان ويژۀ آموختن علوم و محل اجتماع علما و طالبان علم، گفته می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D8%A9 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه علمیة.]</ref> امروزه، حوزه علمیه به محل آموزش علوم اسلامی مانند حوزه علمیه قم، نجف و خراسان، اطلاق می‌گردد.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه حوزه.]</ref>  
==پیشینه==
==پیشینه==
در تاریخ اسلام، نخستین نهادهای آموزش دینی در شهرهای مکه و مدینه پدید آمد. حوزه مدینه پس از رسول اکرم، مرکزیت خود را حفظ کرد و در عصر امام باقر و امام صادق از رونق و گسترش چشمگیری برخوردار گردید.<ref>صافی‌گلپایگانی، سیر حوزه‌های علمی شیعه، 1390ش، ص29-30.</ref>
در تاریخ اسلام، نخستین نهادهای آموزش دینی در شهرهای مکه و مدینه پدید آمد. حوزۀ مدینه پس از رسول اکرم، مرکزیت خود را حفظ کرد و در عصر امام باقر و امام صادق از رونق و گسترش چشمگیری برخوردار گردید.<ref>صافی‌گلپایگانی، سیر حوزه‌های علمی شیعه، 1390ش، ص29-30.</ref>
 
شهر قم نیز که از قدیمی‌ترین کانون‌های شیعیان به‌شمار می‌رود، در زمان ائمه، مرکز مهمی برای معرفی و گسترش مکتب تشیع بود.<ref> [http://ensani.ir/fa/article/305146/%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%82%D9%85 آقایی، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم»، 1391ش، ص15.]</ref>  این مرکزیت در سال 94ق و از زمان ورود اشعریان به شهر قم آغاز شد و پیروی از مذهب تشیع در نیمۀ اول از سده دوم هجری در قم رواج یافت. با تجمع شیعیان، محیط فرهنگی و اجتمـاعي قـم بـرای تبدیل به مرکزي علمی و استقبال از محدثان بزرگ و فقهای نامی آماده شد و جمع قابل توجهی از محدثان، به‌ويژه اشعریان در این شهر اجتماع کرده و حوزه‌های علمی اسلامی را تشکیل دادند. پژوهشگران و مورخان بر این باور هستند که تاریخ تأسیس حوزۀ قم به اواخر سده دوم هجری و اوایل سده سوم هجری باز می‌گردد.<ref>[https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=100894 زهره کاشانی، «تاریخ حوزه علمیه قم از تأسیس تا سده چهارم (تحلیلی بر زمینه‌ها و عوامل پیدایش و شکوفایی)»، 1388ش، ص72.]</ref>  
شهر قم نیز که از قدیمی‌ترین کانون‌های شیعیان به‌شمار می‌رود، در زمان ائمه، مرکز مهمی برای معرفی و گسترش مکتب تشیع بود.<ref> [http://ensani.ir/fa/article/305146/%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%82%D9%85 آقایی، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم»، 1391ش، ص15.]</ref>  این مرکزیت از زمان ورود اشعریان به شهر قم در سال 94ق آغاز شد و پیروی از مذهب تشیع در نیمه اول از سده دوم هجری در قم رواج یافت. با تجمع شیعیان، محیط فرهنگی و اجتمـاعي قـم بـرای تبدیل به مرکزي علمی و استقبال از محدثان بزرگ و فقهای نامی آماده شد و جمع قابل توجهی از محدثان، به‌ويژه اشعریان در این شهر اجتماع کرده و حوزه‌های علمی اسلامی را تشکیل دادند. پژوهشگران و مورخان بر این باور هستند که تاریخ تأسیس حوزه قم به اواخر سده دوم هجری و اوایل سده سوم هجری باز می‌گردد.<ref>[https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=100894 زهره کاشانی، «تاریخ حوزه علمیه قم از تأسیس تا سده چهارم (تحلیلی بر زمینه‌ها و عوامل پیدایش و شکوفایی)»، 1388ش، ص72.]</ref>  
==حوزۀ علمیه قم در دوره معاصر==
==حوزه علمیه قم در دوره معاصر==
شیخ عبدالکریم حائری (1238-1315ش) در سال 1300ش، از اراک به قم مهاجرت کرد و به احیا و سازماندهی حوزه علمیه قم پرداخت.<ref>رضوی و دیگران، حوزه علمیه: تاریخ، ساختار، کارکرد، 1394ش، ص38-39.</ref> این واقعه، نقطۀ عطفی در تاریخ حوزۀ علمیه قم دانسته شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/305146/%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%82%D9%85 آقایی، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم»، 1391ش، ص17.]</ref>  
شیخ عبدالکریم حائری (1238-1315ش) در سال 1300ش، از اراک به قم مهاجرت کرد و به احیاء و سازماندهی حوزه علمیه قم پرداخت.<ref>رضوی و دیگران، حوزه علمیه: تاریخ، ساختار، کارکرد، 1394ش، ص38-39.</ref> این واقعه، نقطه عطفی در تاریخ حوزه علمیه قم دانسته شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/305146/%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%82%D9%85 آقایی، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم»، 1391ش، ص17.]</ref>  
پژوهشگران، عواملی مانند به انحراف کشیده شدن مشروطه و چالش تجددخواهی و مشروعه‌خواهی، دخالت‌های انگلستان در امور داخلی ایران و قدرت‌گیری رضاخان را در آمدن شیخ عبدالکریم حائری به شهر قم و احیای حوزه‌ی علمیه قم با هدف حفظ پایگاه دین و نقش آن در تحولات سیاسی دانسته‌اند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/492315/%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%82%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1 دمرچلی، «علل و زمینه‌های احیای حوزه علمیه قم در دوره معاصر»، 1401ش، ص12.]</ref>  
 
==کارکردهای حوزۀ علمیه قم==
پژوهشگران، عواملی مانند به انحراف کشیده شدن مشروطه و چالش تجددخواهی و مشروعه‌خواهی، دخالت‌های انگلستان در امور داخلی ایران و قدرت‌گیری رضاخان را در آمدن شیخ عبدالکریم حائری به شهر قم و احیای حوزه‌ی علمیه قم با هدف حفظ پایگاه دین و نقش آن در تحولات سیاسی دانسته‌اند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/492315/%D8%B9%D9%84%D9%84-%D9%88-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%82%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1 دمرچلی، «علل و زمینه¬های احیای حوزه علمیه قم در دوره معاصر»، 1401ش، ص12.]</ref>  
حوزۀ علمیه قم، به‌ويژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کارکردهای زیر را تأمین کرده‌ است:  
==کارکردهای حوزه علمیه قم==
* هدایت‌گری و اصلاح امور فردی و اجتماعی مردم بر اساس آموزه‌های اسلام؛<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه‌ی علمیه‌ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 1384ش، ص217.</ref>   
حوزه علمیه قم، به‌ويژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کارکردهای زیر را تأمین می‌کند:  
* هدایت‌گری و اصلاح امور فردی و اجتماعی مردم بر اساس آموزه‌های اسلام.<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه¬ی علمیه¬ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 1384ش، ص217.</ref>   
* ارتباط و همکاری با روحانیت کشور؛   
* ارتباط و همکاری با روحانیت کشور؛   
* تلاش برای احیاء و تقویت مساجد؛   
* تلاش برای احیاء و تقویت مساجد؛   
خط ۲۰: خط ۱۸:
* ارتباط با دستگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و تلاش برای تحقق پیوند میان حوزه و دانشگاه؛   
* ارتباط با دستگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و تلاش برای تحقق پیوند میان حوزه و دانشگاه؛   
* اعلام مواضع و تبیین شرایط و مسائل روز کشور برای مردم و ارائه توصیه‌ها و رهنمودهای لازم برای آنان؛   
* اعلام مواضع و تبیین شرایط و مسائل روز کشور برای مردم و ارائه توصیه‌ها و رهنمودهای لازم برای آنان؛   
* حمایت از اقشار مستضعف و محروم به‌منظور تحقق عدالت اجتماعی و حمایت از مظلومان جهان.<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه¬ی علمیه¬ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 1384ش، صص219-220.</ref>   
* حمایت از اقشار مستضعف و محروم به‌منظور تحقق عدالت اجتماعی و حمایت از مظلومان جهان.<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه‌ی علمیه‌ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 1384ش، صص219-220.</ref>   
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}

نسخهٔ ‏۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۴۸

حوزه علمیه قم؛ نهادی مذهبی ـ آموزشی برای آموزش و تربیت طلاب علوم دینی در شهر قم.

مفهوم‌شناسی

حوزه، واژه‌ای عربی به‌معنای ناحیه، مجتمع، قلمرو، جانب و مرکز است.[۱] این واژه در منابع قرون میانه به همراه واژگان اسلام، مسلمین و مُلک به کار رفته است. برای اولین بار در اواخر عهد تیموریان در متون فارسی و در شرح احوال علما و طلاب علوم دینی، این واژه به همراه کلمۀ درس آورده شده است.[۲] واژۀ علمیه منسوب به علم است. دو واژۀ حوزه و علمیه در کنار هم به مکان ويژۀ آموختن علوم و محل اجتماع علما و طالبان علم، گفته می‌شود.[۳] امروزه، حوزه علمیه به محل آموزش علوم اسلامی مانند حوزه علمیه قم، نجف و خراسان، اطلاق می‌گردد.[۴]

پیشینه

در تاریخ اسلام، نخستین نهادهای آموزش دینی در شهرهای مکه و مدینه پدید آمد. حوزۀ مدینه پس از رسول اکرم، مرکزیت خود را حفظ کرد و در عصر امام باقر و امام صادق از رونق و گسترش چشمگیری برخوردار گردید.[۵] شهر قم نیز که از قدیمی‌ترین کانون‌های شیعیان به‌شمار می‌رود، در زمان ائمه، مرکز مهمی برای معرفی و گسترش مکتب تشیع بود.[۶] این مرکزیت در سال 94ق و از زمان ورود اشعریان به شهر قم آغاز شد و پیروی از مذهب تشیع در نیمۀ اول از سده دوم هجری در قم رواج یافت. با تجمع شیعیان، محیط فرهنگی و اجتمـاعي قـم بـرای تبدیل به مرکزي علمی و استقبال از محدثان بزرگ و فقهای نامی آماده شد و جمع قابل توجهی از محدثان، به‌ويژه اشعریان در این شهر اجتماع کرده و حوزه‌های علمی اسلامی را تشکیل دادند. پژوهشگران و مورخان بر این باور هستند که تاریخ تأسیس حوزۀ قم به اواخر سده دوم هجری و اوایل سده سوم هجری باز می‌گردد.[۷]

حوزۀ علمیه قم در دوره معاصر

شیخ عبدالکریم حائری (1238-1315ش) در سال 1300ش، از اراک به قم مهاجرت کرد و به احیا و سازماندهی حوزه علمیه قم پرداخت.[۸] این واقعه، نقطۀ عطفی در تاریخ حوزۀ علمیه قم دانسته شده است.[۹] پژوهشگران، عواملی مانند به انحراف کشیده شدن مشروطه و چالش تجددخواهی و مشروعه‌خواهی، دخالت‌های انگلستان در امور داخلی ایران و قدرت‌گیری رضاخان را در آمدن شیخ عبدالکریم حائری به شهر قم و احیای حوزه‌ی علمیه قم با هدف حفظ پایگاه دین و نقش آن در تحولات سیاسی دانسته‌اند.[۱۰]

کارکردهای حوزۀ علمیه قم

حوزۀ علمیه قم، به‌ويژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کارکردهای زیر را تأمین کرده‌ است:

  • هدایت‌گری و اصلاح امور فردی و اجتماعی مردم بر اساس آموزه‌های اسلام؛[۱۱]
  • ارتباط و همکاری با روحانیت کشور؛
  • تلاش برای احیاء و تقویت مساجد؛
  • حضور مؤثر و فعال در صحنه‌های سرنوشت‌ساز انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران؛
  • ارتباط با دستگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و تلاش برای تحقق پیوند میان حوزه و دانشگاه؛
  • اعلام مواضع و تبیین شرایط و مسائل روز کشور برای مردم و ارائه توصیه‌ها و رهنمودهای لازم برای آنان؛
  • حمایت از اقشار مستضعف و محروم به‌منظور تحقق عدالت اجتماعی و حمایت از مظلومان جهان.[۱۲]

پانویس

  1. ↑ دهخدا، «لغت‌نامه»، ذیل واژه حوزه؛ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه حوزه.
  2. ↑ دانشیار، «اصطلاح حوزه علمیه: تاریخچه پیدایی و تحولات معنایی»، 1391ش، ص83.
  3. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه علمیة.
  4. ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه حوزه.
  5. ↑ صافی‌گلپایگانی، سیر حوزه‌های علمی شیعه، 1390ش، ص29-30.
  6. ↑ آقایی، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم»، 1391ش، ص15.
  7. ↑ زهره کاشانی، «تاریخ حوزه علمیه قم از تأسیس تا سده چهارم (تحلیلی بر زمینه‌ها و عوامل پیدایش و شکوفایی)»، 1388ش، ص72.
  8. ↑ رضوی و دیگران، حوزه علمیه: تاریخ، ساختار، کارکرد، 1394ش، ص38-39.
  9. ↑ آقایی، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم»، 1391ش، ص17.
  10. ↑ دمرچلی، «علل و زمینه‌های احیای حوزه علمیه قم در دوره معاصر»، 1401ش، ص12.
  11. ↑ شیرخانی و زارع، تحولات حوزه‌ی علمیه‌ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 1384ش، ص217.
  12. ↑ شیرخانی و زارع، تحولات حوزه‌ی علمیه‌ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 1384ش، صص219-220.

منابع

  • آقایی، عبدالرضا، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم» نشریه رشد آموزش تاریخ، دوره 14، پاییز 1391ش.
  • دانشیار، مرتضی، «اصطلاح حوزه علمیه: تاریخچه پیدایی و تحولات معنایی»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، سال 45، شماره یکم، بهار و تابستان 1391ش.
  • دمرچلی، علیرضا، «علل و زمینه‌های احیای حوزه علمیه قم در دوره معاصر»، تاریخنامه خوارزمی سال نهم، شماره 38، 1401ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، «لغت‌نامه»، وب‌سایت واژه‌یاب، تاريخ بازدید: 7 دی 1401ش.
  • رضوی، سید عباس و دیگران، حوزه علمیه: تاریخ، ساختار، کارکرد، تهران، کتاب مرجع، 1394ش.
  • زهره کاشانی، علی اکبر، «تاریخ حوزه علمیه قم از تأسیس تا سده چهارم (تحلیلی بر زمینه‌ها و عوامل پیدایش شکوفایی)»، دو فصلنامه تربیت اسلامی، س4، ش8 ، بهار و تابستان 1388ش.
  • شیرخانی، علی و عباس زارع، تحولات حوزه‌ی علمیه‌ی قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384ش.
  • صافی گلپایگانی، علی، سیر حوزه‌های علمی شیعه، قم، مرکز نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی،1390ش.
  • عمید، حسن، «فرهنگ فارسی» وب‌سایت واژه‌یاب، تاريخ بازدید: 7 دی 1401ش.
برگرفته از «https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=حوزه_علمیه_قم&oldid=7528»