←بخش‌های مختلف سازه
(←منابع) |
|||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
مهندسان ایرانی با ابزارهای سادۀ آن دوران در دل سنگ و ساروج شوشتری با ایجاد حفره‌هایی، بناهایی هزار ساله ساختند.<ref>[https://safarzon.com/mag/سازه-های-آبی-شوشتر/ سرشکی، «سازه‌های آبی شوشتر، سازه‌ای در مسیر آبادانی»، سایت سفرزون مگ.]</ref> در این سازه، سد [[گرگر]] مسیر رودخانه را مسدود می‌کرد تا سطح آب بالا آمده و به سه تونلی که در تخته سنگ حفر شده بود، برسد. آب از این تونل‌ها به داخل مجموعه و سپس به کانال‌های متعدد راه پیدا می‌کرد. آب پس از چرخاندن چرخ [[آسیاب]] به شکل آبشارهایی به محوطۀ حوضچه مانندی می‌ریخت. از این حوضچه برای تأمین آب صنعت و رفع کم‌آبی در روزهای خشکسالی استفاده می‌شد.<ref>[https://simorgh24.com/سازه-های-آبی-شوشتر؛-مظهر-معماری-کهن-ایران-زمین/1146/مقاله «سازه‌های آبی شوشتر؛ مظهر معماری کهن ایران‌زمین»، سایت سیمرغ۲۴.]</ref> | مهندسان ایرانی با ابزارهای سادۀ آن دوران در دل سنگ و ساروج شوشتری با ایجاد حفره‌هایی، بناهایی هزار ساله ساختند.<ref>[https://safarzon.com/mag/سازه-های-آبی-شوشتر/ سرشکی، «سازه‌های آبی شوشتر، سازه‌ای در مسیر آبادانی»، سایت سفرزون مگ.]</ref> در این سازه، سد [[گرگر]] مسیر رودخانه را مسدود می‌کرد تا سطح آب بالا آمده و به سه تونلی که در تخته سنگ حفر شده بود، برسد. آب از این تونل‌ها به داخل مجموعه و سپس به کانال‌های متعدد راه پیدا می‌کرد. آب پس از چرخاندن چرخ [[آسیاب]] به شکل آبشارهایی به محوطۀ حوضچه مانندی می‌ریخت. از این حوضچه برای تأمین آب صنعت و رفع کم‌آبی در روزهای خشکسالی استفاده می‌شد.<ref>[https://simorgh24.com/سازه-های-آبی-شوشتر؛-مظهر-معماری-کهن-ایران-زمین/1146/مقاله «سازه‌های آبی شوشتر؛ مظهر معماری کهن ایران‌زمین»، سایت سیمرغ۲۴.]</ref> | ||
==بخش‌های مختلف سازه== | ==بخش‌های مختلف سازه== | ||
سازه‌های آبی شوشتر از بخش‌های گوناگونی تشکیل شده که تنها 13 مورد آن در فهرست میراث جهانی یونسکو، ثبت شده است.<ref>«SHUSHTAR HISTORICAL HYDRAULIC | سازه‌های آبی شوشتر از بخش‌های گوناگونی تشکیل شده که تنها 13 مورد آن در فهرست میراث جهانی یونسکو، ثبت شده است.<ref>[https://whc.unesco.org/uploads/nominations/1315.pdf «SHUSHTAR HISTORICAL HYDRAULIC SYSTEMBridges, dams, canals, buildings and watermillsFrom ancient times to present»، وب‌سایت یونسکو، تاریخ بازدید: 8 شهریور 1401ش].</ref> | ||
# '''بند میزان؛''' [[بند میزان]] با نام‌های بند قیصر، شاپوری، دولت‌شاه، تراز، خاقان و محمدعلی شاه شناخته می‌شد. این بند در واقع سدی است که آب کارون را به دو شاخۀ [[شُطیط]] و [[گَرگَر]] تقسیم می‌کند. آب تقسیم شده در شطیط دو برابر حجم آب گرگر است و به این دلیل به شطیط چهاردانگه و به گرگر دودانگه یا مسرقان می‌گویند. این بند موجب میزان کردن آب جاری در دو شاخۀ گرگر و شطیط می‌شود و به این دلیل بند میزان نام‌گذاری شده است. این بند با سنگ و ساروج ساخته شده و چند دهانه دارد و مهم‌ترین آن‌ها دهانه‌ای است که آب دو شاخه را تنظیم می‌کند؛ به این گونه که اگر دبی گرگر بیش از یک سوم باشد آن را به شاخۀ شطیط منتقل می‌کند و برعکس. بند میزان از عجایب مهندسی ایرانی در آن دوران است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/9599-سازه-ابی-شوشتر/ زمانی نوری، «سازه‌های آبی شوشتر»، سایت کجارو.]</ref> این سد آن‌قدر اهمیت داشته است که شکستن آن مساوی با ازدیاد فقر در شهر دانسته می‌شد.<ref>[https://funzi.co/mag/travel-directory/سازه-های-آبی-شوشتر/ «سازه‌های آبی شوشتر»، سایت فان‌زی.]</ref> | # '''بند میزان؛''' [[بند میزان]] با نام‌های بند قیصر، شاپوری، دولت‌شاه، تراز، خاقان و محمدعلی شاه شناخته می‌شد. این بند در واقع سدی است که آب کارون را به دو شاخۀ [[شُطیط]] و [[گَرگَر]] تقسیم می‌کند. آب تقسیم شده در شطیط دو برابر حجم آب گرگر است و به این دلیل به شطیط چهاردانگه و به گرگر دودانگه یا مسرقان می‌گویند. این بند موجب میزان کردن آب جاری در دو شاخۀ گرگر و شطیط می‌شود و به این دلیل بند میزان نام‌گذاری شده است. این بند با سنگ و ساروج ساخته شده و چند دهانه دارد و مهم‌ترین آن‌ها دهانه‌ای است که آب دو شاخه را تنظیم می‌کند؛ به این گونه که اگر دبی گرگر بیش از یک سوم باشد آن را به شاخۀ شطیط منتقل می‌کند و برعکس. بند میزان از عجایب مهندسی ایرانی در آن دوران است.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/9599-سازه-ابی-شوشتر/ زمانی نوری، «سازه‌های آبی شوشتر»، سایت کجارو.]</ref> این سد آن‌قدر اهمیت داشته است که شکستن آن مساوی با ازدیاد فقر در شهر دانسته می‌شد.<ref>[https://funzi.co/mag/travel-directory/سازه-های-آبی-شوشتر/ «سازه‌های آبی شوشتر»، سایت فان‌زی.]</ref> | ||
# '''برج کلاه‌فرنگی؛''' در انتهای بند میزان و بر فراز تپه‌ای چهار متری، برج هشت ضلعی کلاه‌فرنگی قرار دارد. از این برج مرتفع، ساختمای هفت متری باقی مانده که در نمای آن از سنگ تراشخورده استفاده شده است. این برج را جایگاه دیدبانی قیصر روم یا [[شاپور |شاپور ساسانی]] و محلی جهت نظارت بر کار کارگران دانسته‌اند؛ اما برخی منابع، کارکرد آن را نظارت بر شدت جریان رودخانه دانسته‌اند.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/9599-سازه-ابی-شوشتر/ زمانی نوری، «سازه‌های آبی شوشتر»، سایت کجارو.] </ref> | # '''برج کلاه‌فرنگی؛''' در انتهای بند میزان و بر فراز تپه‌ای چهار متری، برج هشت ضلعی کلاه‌فرنگی قرار دارد. از این برج مرتفع، ساختمای هفت متری باقی مانده که در نمای آن از سنگ تراشخورده استفاده شده است. این برج را جایگاه دیدبانی قیصر روم یا [[شاپور |شاپور ساسانی]] و محلی جهت نظارت بر کار کارگران دانسته‌اند؛ اما برخی منابع، کارکرد آن را نظارت بر شدت جریان رودخانه دانسته‌اند.<ref>[https://www.kojaro.com/attraction/9599-سازه-ابی-شوشتر/ زمانی نوری، «سازه‌های آبی شوشتر»، سایت کجارو.] </ref> | ||