خشخاش؛ گیاه دارویی مسکن و شادی‌آور.
خشخاش، با نام محلی، کوکنار و تُورتُوری، گیاهی از خانوادۀ شقایقیان است. ارتفاع این گیاه علفیِ یک‌ساله به یک تا دو متر می‌رسد. خشخاش دارای ساقه‌ای روبه بالا بوده و بدون کرک است و برگ‌هایی به رنگ سبزِ غبارآلود دارد. گل‌های درشت و زیبای آن، در انواع مختلف، به رنگ‌های متفاوت ولی بیشتر به رنگ سفید ارغوانی دیده می‌شود. میوۀ آن کپسول‌مانند است و درون آن تخم‌های خشخاش قرار دارد. این گیاه خاصیت‌های فراوانی دارد و برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از آن استفاده می‌شود، ولی با این حال ریشه، برگ و شیرۀ آن که تریاک از آن تهیه می‌شود، سمی بوده و از آن برای تهیۀ داروهایی مانند مورفین و مسکن‌ها استفاده می‌شود.
تاریخچۀ خشخاش
اولین اسناد تاریخی دربارۀ کشت این گیاه مربوط به دوران سومریان است که از آن به‌عنوان دارو و ماده‌ای نشاط‌آور استفاده می‌کردند. طبق اسناد به‌دست آمده حدود ۹۰۰ سال قبل، پزشکان عرب، تریاک را به‌عنوان ماده‌ای اعتیادآور معرفی کرده‌اند.
در سال ۱۸۰۳م مورفین و در سال ۱۸۷۴م هروئین از تریاک استخراج شد. شرکت بایر آلمان اولین شرکتی بود که از مورفین دارویی تهیه کرد که به‌عنوان داروی ضد سرفه، تسکین‌دهنده و درمان دردهای سینه مصرف می‌شد. بعد از مدتی به اثرات اعتیادآور آن پی بردند. در همین زمان مشخص شد که مشتقات مورفین دارای آثار ضد سرفه، ضد اسهال و ضد درد است.
فواید خشخاش
بهترین و مهم‌ترین مزایای خشخاش عبارت‌اند از: • بهبود باروری زنان و سلامت جنسی آن‌ها؛ • افزایش هضم غذا؛ • درمان بی‌خوابی و آرام‌بخش؛ • درمان زخم‌های دهان و خنک‌کنندۀ بدن؛ • تقویت و افزایش انرژی و همچنین کمک به جذب کلسیم در بدن؛ • بهبود سلامت مغز و کاهش‌دهندۀ اختلال شناختی؛ • تقویت استخوان‌ها؛ • کاهش فشارخون و تنظیم آن؛ • تقویت سیستم ایمنی بدن؛ • کاهش کلسترول و کمک به بهبود سلامت قلب؛ • درمان دیابت؛ • بهبود سلامت چشم و بینایی؛ • مبارزه با تومورها و جلوگیری از سرطان؛ • درمان سنگ کلیه؛ • بهبود عمل‌کرد تیروئید؛ • دارای اثرات ضد درد؛ • سلامت پوست و مرطوب‌کننده و پاک‌کنندۀ آن؛ • درمان اگزما و التهاب؛ • درمان شورۀ سر و تقویت رشد مو؛ • درمان آسم و تنفس بهتر؛ • جلوگیری از سرفه و سردرد ناشی از آن و همچنین کاهش خلط؛ • کاهش گلودرد و التهاب؛ • جلوگیری از کم‌خونی و سرگیجه‌های غیر منتظره؛ عوارض و اثرات جانبی خشخاش با وجود مزایای زیاد دانه‌های خشخاش، برخی عوارض نیز برای آن ذکر شده است مانند: • آلرژی؛ • استفراغ؛ • ورم چشم؛ • قرمزی پوست؛ • مشکلات تنفسی؛
روش نگهداری و ذخیره‌سازی دانه‌های خشخاش
برای ذخیره و نگهداری دانه‌های خشخاش، برای مدت طولانی بهتر است آن را در فضایی خنک، خشک و تاریک، و در ظرف دربسته نگهداری کرد.
انواع خشخاش
دو نوع خشخاش دانه‌سفید و دانه‌سیاه وجود دارد که با نام‌های دیگری مثل کوکنار، خشخاش اسود، خشخاش بُستانی و خشخاش بَرّی نیز شناخته می‌شود.
خواص خشخاش در طب سنتی
با توجه به طبع سرد و خشک خشخاش، این ماده خواب‌آور بوده و اخلاط کثیف بدن افراد صفراوی مزاج را رقیق می‌کند، همچنین نوعی مخدر برای اعصاب متلاطم است، ضد اسهال بوده و اگر با عسل مصرف شود خشونت سرفۀ گرم، خشک و خونی را از بین می‌برد. این گیاه همچنین سوزش مثانه را رفع می‌کند و میزان دفع مدفوع را افزایش داده و از یبوست جلوگیری می‌کند. به علت سمی‌بودن ریشه، برگ و شیرۀ خشخاش که تریاک از آن تهیه می‌شود، لازم است مصرف آن زیر نظر متخصص باشد.
کاربردهای دانۀ خشخاش
علاوه بر استفادۀ دارویی از دانۀ خشخاش، در فرهنگ‌های گوناکون از این دانه به‌صورت خشک و بوداده یا تر در آشپزی و شیرینی‌پزی نیز استفاده می‌شود. قاووت خشخاش، یکی از خوراکی‌های معروف، بسیار مفید و پر انرژی است که با دانه خشخاش تهیه می‌شود و در ترکیب آن خشخاش، سیاه‌دانه، کنجد، هل‌سبز و شکربه‌کار می‌رود.
کاربردهای روغن خشخاش
خشخاش عمدتاً مصرف خوراکی داشته و به‌خاطر طبیعت سرد و خشک آن مزه‌ای تلخ دارد و در داروسازی نیز به صورت استعمال خارجی و داخلی کاربردهای فراوانی دارد.
=عوارض احتمالی
در صورت مداومت استعمال روغن خشخاش بر ناحیۀ پشت گردن، باعث کند شدن فعالیت عصبی و کاهش حافظه می‌شود.
مناطق کاشت خشخاش
خشخاش، گیاه بومی آسیای صغیر است در مناطق گرم رشد می‌کند و بیشتر در کشورهای افغانستان، ترکیه، هندوستان و چین کشت می‌شود. خشخاش در ایران نیز کشت می‌شد، اما سال‌ها است که کشت آن ممنوع شده است. بهترین نواحی کشت خشخاش در ایران استان‌های فارس، خراسان، آذربایجان، بختیاری، خوزستان و لرستان است.
بهترین زمان کشت خشخاش
کاشت خشخاش به‌وسیله بذر انجام مي‌شود و کمترین درجه حرارتی که براي جوانه‌زدن آن لازم است ۳ تا ۴ درجۀ سانتي‌گراد است. خشخاش در مناطق خيلي سرد، در بهار و در مناطق معتدل در پاييز كشت می‌شود. طول دوره رشد گياهانی که در فصل بهار کشت می‌شوند 120 تا 160 روز است.
فصل کشت خشخاش در ایران
در ایران، كشت بهارۀ خشخاش را مي‌توان از بهمن تا فروردين انجام داد؛ یعنی زمانی‌که خاك از حالت انجماد زمستاني خارج شده باشد و زمان مناسب براي كشت پاييزۀ آن اوايل پاييز است.