طاهره قرةالعین

طاهره قُرَّةُالعَین؛ زنی دانشمند در دوران قاجار که به بابیت گرایید.

طاهره قرةالعین زنی شاعر، نویسنده، مجتهد و سخنور بود. او از نخستین مریدان سید علی‌محمد باب بود و از رهبران جنبش باب به‌شمار می‌رفت. او اولین زنی بود که در ایران در جریان بَدَشت کشف حجاب کرد و احکام اسلام را منسوخ اعلام کرد.

معرفی

فاطمه‌بیگم بَرَغانی قزوینی، در سال 1233ق در قزوین چشم به جهان گشود. القاب او زرّین‌تاج، زَکیّه و اُمّ‌سَلَمه است. وی در طول زندگی خود به طاهره قُرَّةُالعَین مشهور شد. او، لقب طاهره را از بابی‌ها و لقب قرةالعین را از شیخیه دریافت کرد.

خانواده

طاهره قرةالعین در خانواده‌ای مذهبی به‌دنیا آمد. پدرش محمدصالح برغانی و مادرش آمنه‌خانم قزوینی، هردو مجتهد بودند. خانوادۀ مادرش، پیرو شیخیه و خانواده پدرش از اصولیان معتقد بودند و ثروت زیادی داشتند.

او در دوران نوجوانی بر خلاف میلش با پسرعموی خود ملامحمد برغانی ازدواج کرد. حاصل ازدواج آن‌ها دو پسر و یک دختر بود. شوهر و پدرشوهر او ( شهید ثالث) با وی بر سر مسائل مذهبی اختلاف شدیدی داشتند که همین موضوع از عوامل جدایی وی از همسرش شد.

کودکی

طاهره قرةالعین در کودکی به‌همراه چند دختر دیگر از خانوادۀ برغانی، در مدرسه اعظم صالحیه که صاحب آن پدرش بود به یادگیری علوم اسلامی و دانش فقه مشغول شد. آن زمان به‌دلیل تفکرات اشتباه جامعه، درس و فراگیری علوم برای دختران هیچ ارزش و جایگاهی نداشت اما طاهره با هوش سرشار و طبع شعر و قدرت بیان، توجه همگان و به‌ویژه پدرش را به خود جلب کرد؛ به‌طوری که پدرش با وجود داشتن چند پسر، آرزو می‌کرد کاش او هم پسر ‌بود تا چراغ خاندان را روشن نگه دارد.

گرایش

طاهره به‌واسطۀ یکی از عموهایش، ملا محمدعلی برغانی، با افکار شیخ احمد احسایی، بنیان‌گذار مکتب شیخیه، آشنا شد و به آن مکتب گرایش پیدا کرد. او که بعد از ازدواج، به‌همراه همسر و فرزندانش راهیِ کربلا و نجف شده و چند سال در آن‌جا به تحصیل علوم دینی پرداخته بود، پس از بازگشت به ایران، خیلی زود با سیدکاظم رشتی که پس از احسایی، جانشین او شده بود به نامه‌نگاری و تبادل عقاید پرداخت. سیدکاظم رشتی که به نبوغ او پی برده بود به او لقب «قرةالعین» داد. سپس طاهره همسر و فرزندانش را ترک کرد و برای دیدن استاد خود دوباره عازم کربلا شد، اما قبل از این‌که به کربلا برسد استادش از دنیا رفته بود. پس از آن، مدتی در خانه سید کاظم رشتی مستقر شد و به شاگردان این مکتب از پشت پرده، درس می‌داد.

سید علی‌محمد باب، در سال 1260ق ادعای نیابت از امام غائب کرد و طاهره هم با پیش‌زمینه‌ای که داشت به جرگۀ یاران او پیوست و تبلیغ بابیت را در کربلا آغاز کرد. طاهره از یاران خاص بابیه شد و باب آن‌ها را حروف حی نامید. حروف حی در آیین بهائیت به 18 نفر اولی گفته می‌شود که به باب ایمان آورده‌اند و طاهره تنها زن در میان آنان بود.

خبر پیوستن طاهره، به بابیت در همه جا پیچید و در پی آن، علمای شیعه خواستار اخراج او از کربلا شدند. او مدتی در کربلا و بغداد در حبس خانگی بود. سپس با اصرار خانواده‌اش که از کارهای او باخبر شده و ناراحت بودند پس از سه سال به قزوین برگردانده شد.

بعد از مدت کمی ملا محمدتقی برغانی، عموی طاهره و پدرشوهر سابق او، در مسجد به‌‌دست یک فرد بابی کشته شد و به‌دلیل اختلافی که طاهره با عموی خود داشت، به دست داشتن در قتل عموی خود متهم شد. او به‌دستور حاکم قزوین زندانی شد ولی به کمک بابیان از زندان فرار کرد.

طاهره در سال 1264ق به‌همراه میرزاعلی بارفروش ملقب به قدّوس و میرزا حسینعلی نوری معروف به بهاءالله در جریان بَدَشت کشف حجاب کرد و قوانین اسلام را منسوخ اعلام کرد.

جریان بَدَشت

بدشت، دشت زیبایی در نزدیکی شاهرود است. پس از دستگیری و محاکمه باب در آذربایجان، سرکوب بابیان در ایران شدت گرفت و به‌همین دلیل پیروان باب به‌دستور طاهره و یاران نزدیکش در بدشت گرد هم آمدند و در این جلسه، طاهره بدون روبنده و حجاب در مقابل دیدگان جمع قرار گرفت و سخنرانی کرد. او با این کارش باعث تعجب همه شد و رسما اعلام کرد که بابیان اسلام را قبول ندارند و باب از اسلام به‌طور کامل جدا می‌شود.

پس از این واقعه، بابیان با حکومت و مردم درگیر شدند. طاهره به مدت یک‌سال در روستاها زندگی مخفیانه‌ای داشت، او سرانجام به‌اتهام دست داشتن در قتل عموی خود شناسایی و دستگیر شد و به تهران منتقل شد و سه سال در خانه رئیس پلیس تهران، در حبس خانگی به‌سر برد.

درگذشت

در طول سه سال حبس طاهره، باب اعدام شد و بابیان به انتقام خون او نقشه ترور ناصرالدین شاه را کشیدند که بی‌نتیجه ماند. بعد از آن شاه، دستور کشتار بابیان را صادر کرد و سرانجام طاهره قرةالعین با حکم دو مجتهد، در سال 1268ق که حدود 35 سال داشت به اتهام مفسد فی‌الارض به اعدام محکوم شد. او را مخفیانه به باغ ایلخانی برده و با روسری خفه کردند و جنازه او را در چاه انداختند.

آثار

از طاهره، اشعار و نامه‌هایی به‌جا مانده است؛ قسمتی از مقاله‌ها و نامه‌های طاهره در کتاب ظهور الحق و قسمت‌هایی دیگر از آن‌ها در کتاب الکواکب الدریة فی مآثر البهائیة آمده است.

اشعار به‌جا مانده از او موضوعات عرفانی و فلسفی دارد و عقاید مذهبی او را نشان می‌دهد.

تصویرسازی

1. سارا برنادت در نمایش‌نامه‌ای در سن پطرزبورگ در نقش طاهره بازی کرده است.
2. در دهه نود، هم در لس‌آنجلس یک فیلم عاشقانه در مورد طاهره ساخته شد.
3. در شیکاگو نیز نمایش‌نامه‌هایی به کارگردانی عزت گوشه‌گیر اجرا شده است.
4. در سال 2011م نیلوفر بیضایی با ساخت نمایشی اندیشه‌های طاهره و زندگی او را به نمایش در آورد.
5. در سال 2017م شبنم طلوعی فیلم مستندی به‌نام (خاک، شکوفه، آتش) از تولد تا اعدام طاهره ساخت.

منابع

• «خاک شکوفه آتش (مستندی درباره‌ی ﺯندگی طاهره قرةالعین)»، وب‌سایت رسانه پارسی، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• «رابطه"قرةالعین" با جریان بابیه_چرا بر ساخت مستندهای تاریخی در تلویزیون نظارت نمی‌شود؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 20 بهمن 1398ش.
• «زندگی طاهره قرةالعين | طاهره قرةالعين و فرقه بابیه»، وب‌سایت حقوق نیوز، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• «طاهره قره‌العین؛ چهره‌ به چهره با تحجر روبرو»، وب‌سایت توانا، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• «طاهره و باور بابى و بهائى»، وب‌سایت بهائی‌پژوهی، تاریخ درج مطلب: 23 تیر 1399ش.
• عالی‌خان، میلاد، «بیوگرافی طاهره زرین‌تاج»، وب‌سایت آریایی‌ها، تاریخ درج مطلب: 8 دی 1391ش.
• کاظمی، انی، «زندگی‌نامه طاهره قُرَّهُ‌العَین»، وب‌سایت تاریخ ما، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1396ش.
• «معرفی کتاب الکواکب الدرّیة»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیةالله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• همایون، عبدالقادر، «فاجعه بدشت در عصر بابیه»، وب‌سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.