طاهره قرةالعین

تصویر منسوب به طاهره قرة‌العین (زرین‌تاج)

طاهره قُرَّةُالعَین؛ زنی که در دوران قاجار با گرایش به بابیت، کشف حجاب کرد.
طاهره قرةالعین، زنی بود که با پرورش در دامان خانواده‌ای دین‌مدار و عالم‌پرور، به مدارجی از علم و ادب، دست یافته بود؛ اما در جوانی به حلقه کوچک مریدان سید علی‌محمد باب وارد شد و با رویگردانی از آموزه‌های اسلام، به خانوادۀ خود نیز پشت کرد. او در شمار رهبران فرقۀ بابیه قرار گرفت و اولین زنی بود که در ایران در جریان «بَدَشت» کشف حجاب کرد و احکام اسلام را منسوخ اعلام کرد.

معرفی

فاطمه‌بیگم بَرَغانی قزوینی، در سال 1233ق در قزوین چشم به جهان گشود. القاب او زرّین‌تاج، زَکیّه و اُمّ‌سَلَمه است. وی در طول زندگی خود به طاهره قُرَّةُالعَین مشهور شد. او، لقب طاهره را از بابی‌ها و لقب قرةالعین را از شیخیه دریافت کرد.

خانواده

طاهره قرةالعین در خانواده‌ای مذهبی به‌دنیا آمد. پدرش محمدصالح برغانی و مادرش آمنه‌خانم قزوینی، هردو مجتهد بودند. خانوادۀ مادرش، پیرو شیخیه و خانواده پدرش از اصولیان معتقد بودند و ثروت زیادی داشتند.

او در نوجوانی با پسرعموی خود ملامحمد برغانی ازدواج کرد. حاصل ازدواج آن‌ها دو پسر و یک دختر بود. پس از تغییراتی که در باورهای دینی او پدید آمد، شوهر و پدرشوهر او (شهید ثالث) با وی بر سر مسائل مذهبی اختلاف شدیدی پیدا کردند که همین موضوع از عوامل جدایی وی از همسرش شد.

کودکی

طاهره قرةالعین در کودکی به‌همراه چند دختر دیگر از خانوادۀ برغانی، در مدرسه اعظم صالحیه که صاحب آن پدرش بود به یادگیری علوم اسلامی و دانش فقه مشغول شد. آن زمان به‌دلیل تفکرات اشتباه جامعه، درس و فراگیری علوم برای دختران هیچ ارزش و جایگاهی نداشت اما طاهره با هوش سرشار و طبع شعر و قدرت بیان، توجه همگان و به‌ویژه پدرش را به خود جلب کرد؛ به‌طوری که پدرش با وجود داشتن چند پسر، آرزو می‌کرد کاش او هم پسر ‌بود تا چراغ خاندان را روشن نگه دارد.

انحراف از اسلام

نگاره قتل ملامحمدتقی برغانی در مسجد؛ زنی که بی‌حجاب و شراب به‌دست بر بالای سر قاتل، ترسیم شده، نمادی از طاهره قرةالعین دانسته شده که به قتل عموی خود، متهم بود.

طاهره به‌واسطۀ یکی از عموهایش، ملا محمدعلی برغانی، با افکار شیخ احمد احسایی، بنیان‌گذار مکتب شیخیه، آشنا شد و به آن مکتب گرایش پیدا کرد. او که بعد از ازدواج، به‌همراه همسر و فرزندانش راهیِ کربلا و نجف شده و چند سال در آن‌جا به تحصیل علوم دینی پرداخته بود، پس از بازگشت به ایران، خیلی زود با سیدکاظم رشتی که پس از احسایی، جانشین او شده بود به نامه‌نگاری و تبادل عقاید پرداخت. سیدکاظم رشتی که گرایش فکری او را به‌خوبی درک کرده بود به او لقب «قرةالعین» داد. طاهره در پی این دگرگونی فکری، همسر و فرزندانش را ترک کرد و برای دیدن استاد خود دوباره عازم کربلا شد، اما قبل از این‌که به کربلا برسد استادش از دنیا رفته بود. پس از آن، مدتی در خانه سیدکاظم رشتی مستقر شد و به شاگردان این مکتب از پشت پرده، درس می‌داد.

سید علی‌محمد باب، در سال 1260ق ادعای نیابت از امام غائب کرد و طاهره هم با پیش‌زمینه‌ای که داشت به جرگۀ یاران او پیوست و تبلیغ بابیت را در کربلا آغاز کرد. طاهره از یاران خاص بابیه شد و باب آن‌ها را حروف حی نامید. حروف حی در آیین بهائیت به 18 نفر اولی گفته می‌شود که به باب ایمان آورده‌اند و طاهره تنها زن در میان آنان بود. خبر پیوستن طاهره، به بابیت در همه جا پیچید و در پی آن، علمای شیعه خواستار اخراج او از کربلا شدند. او مدتی در کربلا و بغداد در حبس خانگی بود. سپس با اصرار خانواده‌اش که از کارهای او باخبر شده و ناراحت بودند پس از سه سال به قزوین برگردانده شد.

بعد از مدت کمی ملا محمدتقی برغانی، عموی طاهره و پدرشوهر سابق او، در مسجد به‌‌دست یک فرد بابی کشته شد و به‌دلیل اختلافی که طاهره با عموی خود داشت، به دست داشتن در قتل عموی خود متهم شد. او به‌دستور حاکم قزوین زندانی شد ولی به کمک بابیان از زندان فرار کرد.

طاهره در سال 1264ق به‌همراه میرزاعلی بارفروش ملقب به قدّوس و میرزا حسینعلی نوری معروف به بهاءالله در جریان بَدَشت کشف حجاب کرد و قوانین اسلام را منسوخ اعلام کرد.

جریان بَدَشت

بدشت، دشت زیبایی در نزدیکی شاهرود است. پس از دستگیری و محاکمه باب در آذربایجان، سرکوب بابیان در ایران شدت گرفت و به‌همین دلیل پیروان باب به‌دستور طاهره و یاران نزدیکش در بدشت گرد هم آمدند و در این جلسه، طاهره هنجارشکنی آشکاری صورت داد و بدون روبنده و حجاب در مقابل دیدگان جمع قرار گرفت و سخنرانی کرد. او با این کارش باعث تعجب همه شد و رسما اعلام کرد که بابیان اسلام را قبول ندارند و باب از اسلام به‌طور کامل جدا می‌شود. برخی پژوهشگران، ماجرای بدشت را آشکارکنندۀ «ماهیت واقعی و اباحی‌گرانۀ مسلک بابیت» دانسته‌اند که انحراف این فرقه از اسلام را اثبات کرد و راه دفاع و توجیه را بر پیروان بابیت، مسدود کرد.

پس از این واقعه، بابیان با حکومت و مردم درگیر شدند. طاهره به مدت یک‌سال در روستاها زندگی مخفیانه‌ای داشت، او سرانجام به‌اتهام دست داشتن در قتل عموی خود شناسایی و دستگیر شد و به تهران منتقل شد و سه سال در خانه رئیس پلیس تهران، در حبس خانگی به‌سر برد.

درگذشت

در طول سه سال حبس طاهره، باب اعدام شد و بابیان به انتقام خون او نقشه ترور ناصرالدین شاه را کشیدند که بی‌نتیجه ماند. بعد از آن شاه، دستور کشتار بابیان را صادر کرد و طاهره قرةالعین نیز در سال 1268ق به اتهام فساد فی‌الارض، اعدام شد.

آثار

از طاهره، اشعار و نامه‌هایی به‌جا مانده است؛ قسمتی از مقاله‌ها و نامه‌های طاهره در کتاب ظهور الحق و قسمت‌هایی دیگر از آن‌ها در کتاب الکواکب الدریة فی مآثر البهائیة آمده است.

اشعار به‌جا مانده از طاهره، برخی عقاید مذهبی او را بازنمایی می‌کند.

منابع

• ابوالحسنی منذر، علی، «اظهارات و خاطرات آیت‌الله حاج شیخ حسین لنکرانی درباره بابی‌گری و بهایی‌گری»، فصلنامه مطالعات تاریخی، شماره 17، تابستان 1386ش.
• «رابطه"قرةالعین" با جریان بابیه_چرا بر ساخت مستندهای تاریخی در تلویزیون نظارت نمی‌شود؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 20 بهمن 1398ش.
• «زندگی طاهره قرةالعين | طاهره قرةالعين و فرقه بابیه»، وب‌سایت حقوق نیوز، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• «طاهره قره‌العین؛ چهره‌ به چهره با تحجر روبرو»، وب‌سایت توانا، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• «طاهره و باور بابى و بهائى»، وب‌سایت بهائی‌پژوهی، تاریخ درج مطلب: 23 تیر 1399ش.
• عالی‌خان، میلاد، «بیوگرافی طاهره زرین‌تاج»، وب‌سایت آریایی‌ها، تاریخ درج مطلب: 8 دی 1391ش.
• کاظمی، انی، «زندگی‌نامه طاهره قُرَّهُ‌العَین»، وب‌سایت تاریخ ما، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1396ش.
• «معرفی کتاب الکواکب الدرّیة»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیةالله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 30 مهر 1401ش.
• همایون، عبدالقادر، «فاجعه بدشت در عصر بابیه»، وب‌سایت پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.