ازدواج
ازدواج؛ پیوند مشروع، قانونی و پایدار زن و مرد در ساختار خانواده.
ازدواج، یک قرارداد دینی و قانونی برای پیوند و معاشرت زن و مرد است. این تعهد حقوقی به‌صورت معمول، در ساختار خانواده و با هدف تأمین پایدار نیازهای عاطفی، روانی و جنسی زن و مرد صورت می‌پذیرد و تکامل معنوی آن دو را نیز در پی دارد. امروزه با گسترش سبک‌های زندگیِ برآمده از فرهنگ بیگانه و غربی، گونه‌های متفاوتی از هم‌باشی مورد توجه قرار می‌گیرد که ازدواج و نهاد خانواده را تهدید می‌کند.
مفهوم‌شناسی
ازدواج، امر قراردادی، قانونی، مشروع و مبتنی بر غریزه و فطرت انسانی است که به‌شیوۀ همسرگزینی به‌انجام رسیده و منافعي از جمله ايجاد آرامش، ارضاي نياز جنسي و تکامل معنوی را به‌همراه دارد. عقد ازدواج، معاشرت زن و مرد را در چارچوب خانواده، مشروعیت بخشیده و حقوق و مسئولیت‌هایی برای هر دو جانب به‌وجود می‌آورد. با قرارداد ازدواج، دو فرد ناهم‌جنس بالغ، به‌هم پیوسته و برقراري ارتباط جنسي دائم يا موقت ميان آنها مجاز شمرده شده و سلامت خانواده، فرزندان، جامعه و نسل بشری تأمین می‌شود.[۱]
تاریخچه
ازدواج پديده‌اي فراگير است که در همۀ زمان‌ها، مکان‌ها و همۀ جوامع وجود داشته و تنها راه تشکيل خانواده به‌شمار آمده است. در روم باستان ازدواج امری اجباری بوده و دختران در دولت‌شهر اسپارت حتی در انتخاب همسر خود دخالتی نداشتند و ازدواج مطابق نظر پدران و مادران انجام می‌شد. ایرانیان عهد ساسانیان نیز سنت ازدواج را پاس داشته وتک شوهری را اصلی قاطع در ازدواج می‌دانستند.[۲] با ورود دین اسلام در حوزۀ جغرافیای بزرگ ایران باستان، ازدواج تنها نهاد مشروع تأمین نیازهای طبیعی و تکامل معنوی زن و مرد بوده و سلطۀ خود را تا هنوز حفظ کرده است. به‌همين جهت به‌مسايل مربوط به‌پيمان ازدواج در ملل و نظام‌هاي حقوقي مختلف، توجه ویژه‌ای شده است.[۳]
اهمیت ازدواج
- ازدواج موجوديت دو انسان را از جهات بسيار، به‌هم مرتبط ساخته و محيط طبیعي برای تولید مثل و پرورش نوع انسان را بنيان مي‌نهد و از اين راه، بر جسم و جان، انديشه و آيندۀ انسان‌ها اثرگذار است.[۴]
- ازدواج در آموزه‌های دینی و به‌ویژه در قرآن، از نشانه‌های الهی، مایۀ آرامش زن و مرد و موجب رحمت و مودت در روابط آن دو معرفی شده است.[۵]
- انسانی که ازدواج می‌کند در روايات اسلامی از منزلت بالايي برخوردار است؛ حتی مناسک و کنش‌های عبادی و روزمره انسان متأهل، برتر و بافضيلت‌تر از اعمال شخص مجرد دانسته شده است.[۶]
وضعیت ازدواج در ایران
طبق آمار سازمان ثبت احوال ایران، در نیمۀ نخست سال ۱۴۰۱ش در کل کشور، بیش از ۲۲۵ هزار ازدواج و ۹۴ هزار طلاق به‌ثبت رسیده است.[۷] بر اساس دیدگاه کارشناسان و با توجه به شاخص‌های علمی، نرخ ازدواج در ایران، کاهشی بوده و به مرز بحران رسیده است.
1. بالا رفتن سن ازدواج
بر اساس اطلاعات موجود، میانگین سن ازدواج که در ده‌های گذشته، در پسران ۲۵ تا ۲۶ سال بود، امروزه به ۲۹ سال رسیده است و میانگین سن ازدواج در بین دختران، از ۱۸ تا ۲۰ سال به ۲۴ سال رسیده است.[۸]
2. حجم پائین ازدواج
تعداد ازدواج‌های اتفاق افتاده، به‌عنوان شاخص دوم وضعیت بحرانی ازدواج جوانان یاد شده است که بر اساس آمار، سال‌به‌سال تعداد ازدواج جوانان کم شده و حجم قابل توجهی از جمعیت پسران جوان ۲۰ تا ۴۹ سال و دختران ۱۵ تا ۴۹ سال ازدواج نمی‌کنند. بر اساس آخرین آمار، نزدیک به ۱۲ میلیون نفر از جوانان فعلی کشور، در بازه سنی مطرح شده هنوز ازدواج نکرده‌اند.[۹]
3. اولویت نداشتن ازدواج
سومین شاخص بحران ازدواج، گرایش و نگرش جوانان مبنی بر اولویت نداشتن ازدواج است. بر خلاف گذشته که از دوران نوجوانی به‌بعد در میان افراد و خانوادۀ آنها، ازدواج دغدغۀ جدی بود، امروزه، ازدواج به‌عنوان یک اولویت در نظام فرهنگی، مطرح نیست و یا کمتر این‌گونه است.[۱۰]
4. کاهش سن بلوغ جنسی و افزایش سن ازدواج
کاهش سن بلوغ جنسی نوجوانان و فعال‌شدن زودهنگام غریزۀ جنسی از یک‌سو و افزایش سن ازدواج از سوی دیگر، از دیگر شاخص‌های بحران ازدواج در ایران است. اما اگر بلوغ زود رس جنسی با کاهش سن از دواج همراه باشد اسیبی درپی ندارد.[۱۱]
عوامل تهدیدکنندۀ ازدواج
عوامل زیادی نهاد ازدواج را مورد تهدید قرار داده و فرصت‌های انجام آن را در ایران، دچار محدودیت کرده است.
- مسکن؛
- اشتغال؛
- طولانی بودن نظام آموزشی؛
- وضعیت سربازی؛
- وضعیت تفریح و اوقات فراغت جوانان؛ [۱۲]
- ایده‌آل‌گرایی جوانان؛
- سخت‌گیری خانواده‌ها؛
- دسترسی آسان به جایگزین‌های ازدواج.[۱۳]
آثار ازدواج
1. تشکیل خانواده
خانواده اولین واحد اجتماعی، حقوقی و بنیادی[۱۴] جامعه است که جهت رفع نیازمندی‌های جنسی، عاطفی و تکامل معنوی پایدار مرد و زن، توسط نهاد ازدواج ایجاد شده و استمرار نسل بشری از نتایج اساسی آن به‌شمار می‌آید. پیمان ازدواج دارای یک مفهوم زیربنایی اخلاقی است که جایگاه شخص سوم (فرزند) در آن، بیش از جایگاه دو طرف قرارداد، در نظر گرفته شده است.[۱۵]
2. تأمین پایدار نیازهای طبیعی و تکامل معنوی
از نیازهای اساسی زن و مرد، به‌خصوص در دورۀ جوانی و نوجوانی، نیاز و غریزۀ جنسی، عاطفی، روانی و تکامل معنوی است، که پاسخ طبیعی پایدار، مشروع، قانونی و بهنجار آن تنها از طریق نهاد ازدواج ممکن می‌شود. تا زمانی‌که به این نیاز پاسخ داده نشود، فرد به آرامش درونی و شکوفایی‌های ذاتی نخواهد رسید. ارضاي پایدار نياز جنسي، توليد مثل، ارتقاي پايگاه اجتماعي، جبران نواقص فردي و اجتماعي و در نتیجه ايجاد بستري مناسب براي تکامل معنوي جامعه، هموار کردن مسير دست‌يابي به قرب الهي، ایجاد مودت و محبت بین دو فرد، افزایش رزق از آثار ازدواج شمرده شده است.[۱۶]
جایگزین‌های ازدواج در فرهنگ بیگانه
1. کمون‌ها
همراه با آزادي وسيع روابط جنسي ميان زن و مرد که در دهه‌هاي گذشته در جوامع غربي پديد آمده است، نوع ديگري از روابط بين زن و مرد در چارچوب هم‌خانگي يا زندگي مشترک يک زن با يک مرد بدون ازدواج شکل گرفته است. از دهۀ 1960م تحت تأثير برخي ديدگاه‌هاي راديکال، کمون‌ها، به‌عنوان جايگزين خانواده به‌صحنه آمده و برخی جوانان غربي را جذب کرده است. اين گروه‌ها مشتمل بر شماری از مردان و زنان است که با يکديگر ارتباط جنسي مشترک داشته و از ديدگاه ايدئولوگ‌ها، نوعي بازگشت به طبيعت و احياي دوبارۀ کمون‌هاي اوليۀ پیش از تاريخ دانسته شده است.[۱۷]
2. هم‌خانگی
با افول الگوهای سنّتی خانواده و تغییر در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی، گونه‌های جدید ازدواج سر برآورده‌اند.[۱۸] جامعۀ غرب تلاش کرده است تا ارتباط نامشروع زن و مرد را مشروع دانسته و با نام‌های جدیدی چون هم‌باشی و هم‌خانگی، آن را موجّه جلوه دهد.[۱۹]
جایگزین‌های ازدواج در ایران
امروزه جایگزین‌های ازدواج در دو شکل هم‌خانگی و هم‌باشی در ایران نیز، دیده می‌شود. هم‌خانگی، وضعیتی است که زن و مرد به‌صورت غیر رسمی در یک خانۀ مشترک زندگی می‌کنند و با یکدیگر رابطۀ جنسی ندارند. در وضعیت هم‌باشی، دو فرد غیر هم‌جنس در یک خانه زندگی می‌کنند و با یکدیگر رابطۀ جنسی نیز دارند.[۲۰] همچنین بر اساس برخی آمارها، روی آوردن جوانان به‌زندگی مجردی در برخی کلان‌شهرهای ایران به 30 درصد رسیده است. آمار دختران در این جامعة آماری، رو به افزایش است.[۲۱] دسترسی آسان و ارزان بودن جایگزین‌های ازدواج روابط چندگانه دختر و پسر، خانه های مجردی، گسترش نرم افزارهای ارتباط جمعی، صنعتی شدن کشورها، آشنایی نوجوانان و جوانان با روابط پنهانی و بالارفتن سن ازدواج، وجود سایت های غیر اخلاقی از دیگر جایگزین‌های ازدواج ذکر شده است.[۲۲]
شیوه‌های حفظ نهاد ازدواج
1. تعمیق ارزش‌های دینی و فرهنگی
خویشتن‌داری و تقوا، از شیوه‌های موثر در ایجاد، حفظ و تعمیق نهاد ازدواج به‌شمار آمده است. هرچه مایۀ دینی، عفت و تقوا در فرد، پررنگ‌تر و عمیق‌تر باشد، احتمال پذیرش وسوسههای برقراری ارتباط با جنس مخالف در قالب دوستی‌های مخفی یا همباشی‌های بدون ازدواج، کمتر می‌شود. تقوا از اصول رفتاری- اخلاقی است که در قرآن بسیار توصیه شده است و این اصل در غریزۀ جنسی نمود بیشتری پیدا می‌کند. این امر در روایت‌های تاریخی مانند توصیۀ لوط پیامبر به قوم خود، به‌عنوان مهمترین اصل رفتاری جهت مهار غریزۀ جنسی دیده می‌شود.[۲۳] احیای واسطه‌گری ازدواج یکی دیگر از ارزش‌های دینی و فرهنگی در این زمینه است.[۲۴]
2. تعمیق ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی
ترغیب به ساده‌زیستی و ازدواج آسان، دوری از هزینه‌های گزاف برگزاری جشن‌ها، به حداقل رساندن محرکهای جنسی در اجتماع، سالم‌سازی رابطه‌های اجتماعی، سامان‌دهی حضور زنان در اجتماع و محیط‌های مختلط و جهت‌دهی مناسب به‌رابطه‌های جنسی در مسیر ازدواج برای حفظ سلامت جامعه و جلوگیری از ایجاد زمینه‌های فساد، از راهکارهای احیای امر ازدواج شمرده شده است.[۲۵]
3. تعمیق ارزش‌های اجتماعی
ازدواج از نهادهای کهن تمدنی و اجتماعی انسان‌ها است. صیانت از این ارزش اجتماعی و حرمت گذاشتن به آن موجب حفظ جامعه از هرگونه آلودگی و انحرافات و تأمین فضای آرام و سالم جهت انجام فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی می‌شود.[۲۶]
4. سیاست‌گذاری دولتی
الف. تلاش برای اصلاح باورها و آداب و رسوم ازدواج در همۀ مناطق کشور؛
ب. تشویق جوانان و خانواده‌ها به‌برپایی جشن‌های گروهی و کاهش هزینه‌های ازدواج؛
ج. آگاهی‌بخشی روزآمد دربارۀ چگونگی تشکیل خانواده، روش‌ها و آداب همسرگزینی و ازدواج آسان و شرعی از طریق رسانه‌های گروهی، صدا و سیما، کتب درسی و آموزش عالی؛[۲۷]
د. تمهید زمینه‌های کار و اشتغال جوانان؛
ه. آشنایی خانواده‌ها با سبک زندگی مطلوب و پرهیز از تجملات و هزینه‌های سنگین در ازدواج؛[۲۸]
و. اصلاح و بازتعریف اهداف و رسالت نهادهای ذی‌ربط ازدواج مانند وزارت ورزش و جوانان و معاونت امور زنان و خانوادۀ ریاست جمهوری.[۲۹]
پانویس
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص25.
- ↑ «تاریخچۀ ازدواج»، وب‌سایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص20.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص20.
- ↑ سورۀ روم، آیۀ 21.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص26.
- ↑ حاجی‌بابایی، «رقابت تنگاتنگ ازدواج و طلاق در کشور/ تهران در صدر همه آمارها»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «مهمترین علل تأخیر در ازدواج جوانان چیست؟»، وب‌سایت پاسخکده.
- ↑ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358ش، مادۀ 10.
- ↑ «خوانش فلسفی از خانواده در گفتگو با برندا آلموند (فیلسوف جامعه و اخلاق)»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص24.
- ↑ ابراهیمی‌پور، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، 1391ش، ص20.
- ↑ استیون مینتز، «جایگاه خانواده در غرب»، پرتال جامع علوم اسلامی.
- ↑ عظیمپور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص70.
- ↑ «ازدواج سفید چیست؟ شرایط ازدواج سفید در ایران»، وب‌سایت وکلای دادگستری ره‌جویان عدالت.
- ↑ «زندگی مجردی و هم‌خانگی، ره‌آورد سبک زندگی غربی برای جوانان ایرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «عوامل هم خانگی یا زندگی مشترک بدون ازدواج»، وب‌سایتمرکز مشاوره خانواده و روانشناسی آویژه.
- ↑ عظیمپور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص82.
- ↑ «زمانی برای احیای سنت واسطه‌گری در ازدواج»، خبرگرزاری مهر.
- ↑ عظیمپور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص83-85.
- ↑ عظیمپور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص9.
- ↑ عظیمپور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص85.
- ↑ عظیمپور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1384ش، ص90.
- ↑ «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو.
منابع
- قرآن کریم.
- ابراهیمی‌پور، قاسم، شاخص‌های خانوادۀ مطلوب در اسلام، قم، مرکزبررسی‌های راهبردی ریاست جمهوری با همکاری پژوهشگاه المصطفی، 1391ش.
- «ازدواج سفید چیست؟ شرایط ازدواج سفید در ایران»، وب‌سایت وکلای دادگستری ره‌جویان عدالت، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1402ش.
- استیون مینتز، سوزان کلوگ، ترجمۀ مرتضی مداحی، «جایگاه خانواده در غرب»، پرتال جامع علوم اسلامی، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1402ش.
- اسدپور، (بی‌نام)، «مسألۀ زن در نظام اندیشه‌ای شهید مطهری»، پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: 16 اردیبهشت 1402ش.
- «تاریخچۀ ازدواج»، وب‌سایت مرکز ملی پاسخگویی به‌سوالات دینی، تاریخ بازدید: 30 اردیبهشت 1402ش.
- حاجی‌بابایی، زهرا، «رقابت تنگاتنگ ازدواج و طلاق در کشور/ تهران در صدر همۀ آمارها»، وب‌سایت خبرگزاری فارس؛ باشگاه توانا، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1401ش.
- «خوانش فلسفی از خانواده در گفتگو با برندا آلموند (فیلسوف جامعه و اخلاق)»، وب‌سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 آبان 1393ش.
- «زندگی مجردی و هم‌خانگی، ره‌آورد سبک زندگی غربی برای جوانان ایرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1395ش.
- «زمانی برای احیای سنت واسطه‌گری در ازدواج»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 2 مرداد 1399ش.
- عظیمپور، عظیم و پاپی‌نژاد، فاطمه، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ 84، شهریور 1384ش.
- «عوامل هم خانگی یا زندگی مشترک بدون ازدواج»، وب‌سای تمرکز مشاوره خانواده و روانشناسی آویژه، تاریخ درج مطلب: 4 مارچ 2021م.
- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358ش.
- «مهمترین علل تأخیر در ازدواج جوانان چیست؟»، وب‌سایت پاسخکده، تاریخ بازد دید: 30 خرداد 1402ش.
- «وضعیت ازدواج در کشور بحرانی است»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 19 تیر 1400ش.