شیعه
شیعه؛ گروهی از مسلمانان که انتصاب الهی امام علی برای جانشینی حضرت محمد را باور دارند.
مفهوم‌شناسی
«شیعه» به‌معنای فرقه، گروه، امّت، پیروان، یاران و اشاعهدهندگان است.[۱] این واژه ابتدا در معنای مطلق پیروان یک شخص خاص کاربرد داشت[۲] اما با گذشت زمان و در اثر کثرت استعمال، بدون قرینه، برای پیروان امام علی به‌کار گرفته شد. در تعریف اصطلاحی شیعه به موارد گوناگونی، از جمله اعتقاد به برتری و تقدّم امام علی بر سایر اصحاب پیامبر خدا،[۳] امامت و ولایت بلافصل امام علی بعد از پیامبر اکرم و نفی آن از دیگران،[۴] اراده الهی و تصریح پیامبر خدا بر امامت علی[۵] و همچنین باور به امامت فرزندان علی و اختصاص حق جانشینی پیامبر اکرم به خاندان رسالت[۶] اشاره شده است.
پیدایش شیعه
درباره پیدایش شیعه، دیدگاه‌های مختلفی بیان شده است:
- بر اساس دیدگاهی که بسیاری از شیعیان، آن را تأیید کرده‌اند، ریشه تشیع به آغاز دعوت اسلامى باز می‌‌گردد و عنوان «شیعه» نخستین بار توسط پیامبر خدا، بر معتقدين به لزوم اطاعت از علي اطلاق شد.[۷]
- برخی که به جعل و وضع حديث متهم هستند، پیدایش شیعه را به یک یهودی موهوم با نام عبداللّه سبأ نسبت داده‌اند، در حالی که نامی از او در میان یاران امام علی نیست.[۸]
- برخی، تشیع و انگارۀ وصايت و وراثت در امامت را برگرفته از نظام شاهنشاهي در فرهنگ ايرانیان دانسته و با این بهانه، ایرانیان را به انتقام‌جویی از عرب‌ها در فتح ایران، متهم کرده‌اند.[۹] این در حالی است که ایرانیان، آموزه‌های عدالت‌محور اسلام را با آغوش باز پذیرفته‌اند و شیعیان، باور به وصایت و امامت علی را برگرفته از آیات قرآن، روایات نبوی و دلایل عقلی می‌دانند.[۱۰]
فرقه‌هاي شيعه
مهم‌ترین عامل شکل‌گیری فرقه‌های گوناگون در میان شیعیان، اختلاف در تعداد امامان و چگونگی تعیین امام بعدی بود.[۱۱] اماميه، زيديه و اسماعيليه، مهم‌ترين فرقه‌های شيعه هستند.[۱۲]
امامیه
امامیه اکثریت شیعیان را تشکیل می‌دهند. این گروه از شیعیان، به وجود امام در هر زمان، و وجوب نص صریح برای هر امامی معتقدند و امامت را منحصر در امام علی، امام حسن، امام حسین و نه فرزند از نسل امام حسین می‌دانند که آخرین آنها مهدی موعود است.[۱۳] از آن‌جا که تعداد جانشینان پیامبر اکرم، نزد شیعیان امامیه، دوازده نفر است، آنها شیعیان اثناعشریه نیز نامیده شده‌اند. توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد، اصول عقاید امامیه است.
زیدیه
گروهی از شیعیان، پس از امام علی، امام حسن و امام حسـین به امامت «زید» فرزند امام سجاد (علی بن حسین) باور دارند و به همین دلیل، آنها را زیدیه می‌گویند. بر اساس باور زیدیه، پیامبر خدا تنها به امامت علی، حسن و حسین، تصریح کرده است. زیدیه، مبارزه مسلحانه را شرط امامت رهبران پسینی می‌دانند و به‌همین دلیل، سایر پیشوایان شیعیان امامیه را که به جهاد علنی نپرداختند، امام نمی‌دانند. جارودیه، سـلیمانیه و صالحیه، مهم‌ترین فرقه‌های زیدیه هستند.[۱۴]
اسماعیلیه
گروه دیگری از شیعیان، در باور به هفتمین امام، از شیعیان امامیه جدا شده و به جای موسی بن جعفر، به امامت اسماعیل، فرزند دیگر امام جعفر صادق، اعتقاد دارند. برخی از آنها محمد، فرزند اسماعیل را امام دانسته‌اند. مهم‌ترین ویژگی اسماعیلیان، رویکرد باطن‌‌گرا و تأویل آیات، احادیث و احکام اسلامی است.[۱۵] اسماعیلیه به سه گروه اسماعیلیه خالص، مبارکیه و قرامطه منشعب شدند.[۱۶]
پراکندگی جغرافیایی شیعه
شیعیان در تمام نقاط جهان پراکنده هستند؛ اما بیشتر شیعیان در منطقه خاور‌میانه و خلیج فارس زندگی می‌کنند. در کشورهاى چین، اندونزى، آلمان، فرانسه و انگلستان نیز شیعیان زیادى زندگى مى‌کنند. در کشورهای آفریقایی کنیا، تانزانیا، سنگال و ساحل عاج نیز جوامعي از شيعيان وجود دارد. در قاره آمريكا نیز حضور جامعۀ شیعه، چشمگیر است.[۱۷]
جمعیت شیعه
بر اساس گزارش‌های آماری موجود، شیعیان، حدود 10 تا 12 درصد از جامعۀ مسلمانان جهان را تشکیل داده‌اند.[۱۸] در برخی از گزارش‌های آماری، جمعیت شیعیان تا 23 درصد از جامعۀ مسلمانان نیز برآورد شده است.[۱۹] در کشورهایی مانند هند، ایران، عراق، جمهوری آذربایجان، لبنان، افغانستان، پاکستان، یمن و بحرین بیشترین تراکم جمعیتی شیعیان وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران، نسبت به کل جمعیت، بیشترین میزان شیعه را دارد و جمهوری آذربایجان و کشور بحرین، دومین و سومین کشور با اکثریت شیعی در میان کشورهای مسلمان است.[۲۰]
پانویس
- ↑ زبیدی، تاج العروس، 1389ق، ج 5، ص405ـ407.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، ص197؛ طبری، تاریخ طبری، ج5، ص140.
- ↑ رازی، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، ص259ـ260؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، 1400ق، ص16.
- ↑ اشعری قمی، المقالات و الفرق،1360ش، ص15؛ نوبختی، فرق الشیعه، 1355ق، ص17.
- ↑ طوسی، تلخیص الشافی، 1383ق، ج2، ص56؛ شهرستانی، ملل و نحل،ج1، ص169
- ↑ طباطبایی، شیعه در اسلام، 1388ش، ص25ـ26.
- ↑ ابن‌اثير، النهاية، ج4، 1979م، ص106؛ سبحانی تبریزی، بحوث في الملل و النحل، 1384ش، ج6، صص114-102.
- ↑ رشید رضا، السنة و الشيعة، 1947م، ص4ـ6؛ سامی النشار، نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام، 1997م، ص18؛ عسگری، افسانه عبداللّه سبأ، 1403ق، ج1، ص40ـ48؛ صدر، نشأة الشيعه والتشيع، 1417ق، ص14.
- ↑ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ايران، 1400ش، ج1، ص128-154.
- ↑ براون، تاريخ ادبيات ايران، 1398ش، ج1، ص297؛ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ايران، 1400ش، ج1، صص128ـ154
- ↑ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۹.
- ↑ طباطبايي، شيعه در اسلام، 1388ش، ص60.
- ↑ شیخ مفید، اوائل المقالات، 1372ش، ص۳۸.
- ↑ برنجکار،آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص42.
- ↑ برنجکار،آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص46.
- ↑ برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص46؛ ربانی گلپایگانی، فرق و مذاهب کلامی،1383ش، ص76.
- ↑ «پراکندگی جغرافیای شیعه»، سایت دانشنامه اسلامی.
- ↑ فرانسوا توال، ژئوپليتيک شيعه، 1379ش، ص9.
- ↑ «جمعیت شیعیان»، سایت ویکی فقه.
- ↑ «پراکندگی جغرافیای شیعه»، سایت دانشنامه اسلامی.
جستارهای وابسته
منابع
- ابن‌أثیر، مجدالدین، النهاية في غريب الحديث و الأثر، بیروت، المكتبة العلمية، 1979م.
- اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، تحقیق محمّد محییالدین عبدالمجید، ويسبادن، فرانس شتاينر، چاپ سوم، 1400ق.
- اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، با مقدّمه و تصحیح محمد‌جواد مشکور، تهران، علمی و فرهنگی،1360ش.
- براون، ادوارد، تاریخ ادبیات ایران، تهران، علم، 1398ش.
- برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم، طه، چاپ 25، 1396ش.
- «پراکندگی جغرافیای شیعه»، وب‌سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 3 خرداد 1401ش.
- توال، فرانسوا، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه علیرضا قاسم‌آقا، تهران، اندیشه سازان نور، چاپ اول، 1379ش.
- «جمعیت شیعیان»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 3 خرداد 1401ش.
- رازی، ابوحاتم، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، صنعاء، مرکز الدراسا‌ت و البحوث الیمنی، 1415ق.
- ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، قم، مركز جهاني علوم اسلامي، چاپ سوم، 1383ش.
- رشید رضا، محمد، السنة و الشيعة، قاهره، دار المنار، 1947م.
- زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالهدایه، چاپ اول، 1389ق.
- سامی النشار، علی، نشأة فكر الفلسفي في الإسلام، قاهره، دارالمعارف، چاپ نهم، 1997م.
- سبحانی تبریزی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ چهارم، 1384ش.
- شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، قم، الشریف رضی، 1364ق.
- صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، ترجمه محمد عباسی، تهران، سمت، 1398ش.
- صدر، سید محمد‌باقر، نشأة الشيعه والتشيع، بيروت، الغدیر، 1417ق.
- طباطبایی، سید محمد‌حسین، شیعه در اسلام، قم، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ پنجم، 1388ش.
- طبری، ابن‌جریر، بیروت، روائع التراث العربي، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، تلخیص الشافی، قم، محبین،1383ق.
- عسگری، مرتضی، افسانه عبداللّه سبأ، قم دانشکده اصول دین، چاپ ششم،1387ش.
- مسلم بن حجّاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1347ق.
- مفید، محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، الموتمر العالمي لالفيه الشيخ المفيد، 1372ش.
- مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدرا، 1400ق.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، نجف، مکتبه مرتضویه، 1355ق.
- یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ یعقوبی، تهران، علمی و فرهنگی، جاپ یازدهم، 1389ش.