تفکیک جنسیتی
تفکیک جنسیتی؛ جداسازی زن و مرد در محیطهای عمومی.
تفکیک جنسیتی نوعی جداسازی بر اساس جنس است که در محیطهای مختلف میان مرد و زن ایجاد می‌شود. کاربرد تفکیک جنسیتی بیشتر مختص محیطهای آموزشی (مدارس و دانشگاه)، مکان‌های تفریحی و مکان‌های عمومی است. محققان و کارشناسان به مزایا و معایب تفکیک جنسیتی، توجه ویژه‌ای دارند.
مفهوم‌شناسی جنس و جنسیت
جنس؛ به‌معنای مجموعه‌ای از ویژگی‌ها، تمایزات فیزیکی و زیست‌شناسی ثابت است که به‌صورت ظاهری در افراد مانند اندام‌های جنسی قابل مشاهده است؛ اما جنسیت؛ به‌معنای ویژگی‌های شخصیتی و باطنی است که در بستر جامعه ساخته شده و شکل می‌گیرد. نقش جنسیتی فرد به‌واسطۀ نقش‌های اجتماعی وی و با توجه به فرهنگی‌های مختلف به‌شکل متفاوتی بروز می‌کند.
تفکیک جنسیتی از دیدگاه جامعه‌شناسان
برخی جامعه‌شناسان معتقدند که تفکیک جنسیتی، معمولا به شکل اختصاص قلمرو خانواده به زنان و قلمرو اجتماع به مردان است. این رویکرد اگرچه با هدف تقسیم کار جنسی آغاز شد؛ اما با گذشت زمان، سبب کم‌رنگ شدن حضور اجتماعی زنان و محدود‌کردن آنها در خانه شد. هدف اصلی تفکیک جنسیتی در اجتماع، ایجاد فضایی اخلاقی‌تر و سالم‌تر در جامعه بوده است.
جایگاه تفکیک جنسیتی در اسلام
آموزه‌های اسلام بر تعادل در روابط اجتماعی تأکید کرده و مخالف روابط اجتماعی سالم و منطقی نیست. از این منظر، تفکیک جنسیتی، احترام اجتماعی به زنان را به‌دنبال دارد و با صیانت از حقوق شهروندی، تأثیر مثبتی بر پایداری و استحکام بنیان خانواده‌ها دارد. در برخی روایات با هدف جلوگیری از آسیب‌های روابط ناسالم، بر تفکیک جنسیتی تأکید شده و عدم اختلاط و فاصله‌گرفتن از نامحرمان در سیرۀ اهل بیت و به‌‍ویژه حضرت فاطمه زهرا، نیز مورد توجه بوده است.
تفکیک جنسیتی در احکام فقهی
از منظر فقه، روابط زن و مرد باید قانون‌مند باشد. بر اساس ادله فقهی، تفکیک جنسیتی در مراودات اجتماعی و مراکز آموزشی، مطلوب بوده و اختلاط جنسیتی که به گناه بینجامد، حرام است. از این منظر، اختلاط دختر و پسر دانشجو، مجاز است به شرط آن‌که منجر به فساد و گناه نشود.
تفکیک جنسیتی در مراکز آموزشی ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در مدارس تفکیک جنسیتی صورت گرفت و این رویکرد تا کنون مورد توجه و اقبال عمومی قرار گرفته است؛ زیرا دانش‌آموزان با آرامش و امنیت بیشتری به تحصیل علم، دانش می‌پردازند و به بلوغ فکری و تحصیلی می‌رسند. پژوهش‌ها نیز کامیابی این رویکرد را تأیید می‌کند. کلاس‌های دانشگاه‌ها در ایران عمدتاً به‌صورت مختلط برپا می‌شوند. تعداد دانشگاه‌هایی کـه فقـط یـک جـنس در آنهـا حضور دارد بسیار اندك است. از جمله دانشگاه‌های تک جنسیتی در ایران، دانشگاه الزهرا و امام صادق است. تفکیک جنسیتی در دانشگاه نیز موجب تمرکز حواس، پرهیز از مسائل حاشیه‌ای و اهتمام جدی‌تر و عمیق‌تر دانشجویان بوده است. دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه صنعتی امیر‌کبیر نیز به‌صورت داوطلبانه خواستار اجرای طرح تفکیک جنسیتی شده‌اند.
دلایل موافقان تفکیک جنسیتی
از منظر کارشناسان، تفکیک جنسیتی در محیطهای عمومی، مزایای زیر را به‌دنبال دارد:
- جلوگیری از آزار جنسی و فساد اجتماعی ناشی از روابط ناسالم میان دو جنس مخالف؛
- افزایش توانمندی و اعتماد‌به‌نفس افراد در مکان‌های آموزشی تک‌جنسیتی؛
- کاهش روحیه تنوع‌طلبی در جوانان و در پی آن، کاهش سن ازدواج و تحکیم خانواده؛
- افزایش حس آرامش و امنیت در جنس مؤنث و مذکر؛
- راحتی دختران نسبت به پوشش خود در کنار هم جنس‌های خود در سنین کودکی، نوجوانی و جوانی؛
- آرامش و امنیت روانی والدین در خصوص فرزندان‌شان در محیطهای عمومی؛
- افزایش یادگیری افراد در محیطهای تک‌جنسیتی؛
- از دیدگاه برخی محققان محیطهای تک‌جنسیتی سبب افزایش ادراک زنان از خودشان شده و این امکان را به آنها می‌دهد که با افزایش اعتماد به نفس، نقـش رهبـري یک گروه را بپذیرند. امروزه جهان شاهد افزایش تحـصیلات دانـشگاهی زنـان در محیطهای آموزشی تک‌جنسیتی است. همچنین تفکیک جنسیتی در برخی فضاهای عمومی و تفریحی سبب اﻓﺰاﯾﺶ اﻣﻨﯿﺖ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﺑﺮای زﻧﺎن شده است.
دلایل مخالفان تفکیک جنسیتی
کارشناسانی که با تفکیک جنسیتی در مکان‌های عمومی مخالف هستند، اجرای این طرح را سبب ایجاد وقایع مختلف در بستر جامعه و خانواده دانسته‌اند که عبارت‌اند از:
- افزایش ارتباطات با جنس مخالف در فضای مجازی؛
- افزایش ازدواج‌های اینترنتی؛
- پایمال کردن حق حضور اجتماعی زنان؛
- کاهش قدرت اجتماعی زنان؛
- بی‌اخلاقی و افزایش روابط خیابانی خارج از کنترل؛
این دسته از کارشناسان معتقدند وجود دو جنس مخالف در یک مکان آموزشی سبب افزایش رقابت و پیشرفت تحصیلی می‌شود. همچنین تعامل دو جنس مخالف به‌خصوص در محیطهای علمی، باعث رشد ایده‌های خلاقانه و انگیزۀ علمی آنها می‌شود. از این منظر، سیاست‌های تفکیک جنسیتی برای ایجاد توازن بین مردان وزنان، ناموفق بوده و نابرابری جنسی و توزیع ناعادلانه فرصت‌ها را به‌دنبال داشته است.
پانویس
{چپانویس}}
منابع
- «آیا امام خمینی با تفکیک جنسیتی دانشگاه ها مخالف بود؟»، وب‌سایت کانون فرهنگی تبلیغی مردم امین، تاریخ بازدید: 27 آبان 1401ش.
- امامی‌راد، احمد، «بررسی فقهی تفکیک جنسیتی»، مطالعات فقه تربیتی، شماره 1، 1393ش.
- انتظاری، علی، «آثار و پیامدهاي تفکیک جنسی در دانشگاه علامه طباطبائی در مقایسه با دانشگاه‌هاي دیگر»، علوم اجتماعی، شماره 81، 1396ش.
- «تفکیک جنسیتی از نگاه اسلام»، خبرگزاری مهر، تاریخ بازدید: 27 آبان 1401ش.
- «تفکیک جنسیتی در عرصه عمومی»، وب‌سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران، تاریخ بازدید: 26 آبان 1401ش.
- تولایی و همکاران، «بررسی رضایت‌مندی از تفکیک جنسیتی در فضاهای عمومی»، تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، شماره 69، 1394ش.
- «چهار مزایای مدارس تک جنسیتی»، وب‌سایت eferrit، تاریخ بازدید: 26 آبان 1401ش.
- خانی، محمدحسین و محمدی، محسن، «نقش تفکیک جنسیتی بر پیشرفت تحصیلی و مقبولیت اجتماعی در مدارس ابتدایی»، پژوهش‌های تربیتی، شماره 30، 1394ش.
- «خوبی‌های تفکیک جنسیتی»، وب‌سایت انتخاب حق شماست، تاریخ بازدید: 26 آبان 1401ش.
- «مزایا و معایب تفکیک جنسیتی کودکان»، وب‌سایت مشاوره روانشناسی«فیلیا»، تاریخ بازدید: 16 آبان 1401ش.
- «معایب و مزایای تفکیک جنسیتی»، وب2سایت هنر زندگی، تاریخ بازدید: 26 آبان 1401ش.