تدلیس
تدلیس؛ فریب دادن طرف مقابل با کتمان عیب و نقص در معامله یا ازدواج.
فریب دادن افراد در معامله یا ازدواج از راه پنهان کردن عیب یا نقص، بزرگ‌نمایی خوبی‌ها و یا ابراز ویژگی‌های غیرموجود، از منظر فقه اسلامی، حرام دانسته شده است. در تحقق تدلیس لازم است دو شرط انجام معامله و فریب با هم همراه باشند.
مفهوم تدلیس
تدلیس به معنای نيرنگ زدن و فریب دادن در نکاح و معاملات بوده [۱] و نوعى خيانت و غِشّ در معامله شمرده می‌شود. [۲] اصطلاح تدلیس در فقه، به‌معنای نگفتن عيب‌هايى است كه نقص محسوب مى‌شوند. همچنین به معنای ادعاى مال و ثروتی است كه در واقع وجود ندارد. [۳] تـدلیس نمایانگر هر فعل یا ترک فعلِ آگاهانه و ارادی است که برای فریب طرف دیگر و پنهان ساختن وضعیت واقعی یک شیء انجام می‌شود. در ماده ۴۳۸ قانون مدنی، تدلیس به‌عنوان عملی تعریف شده که در معامله باعث فریب طرف مقابل شود.[۴] شرط تحقق تدلیس آن است که قبل از انجام معامله صورت گیرد. [۵]
انواع تدلیس
تدلیس، دو گونه است: اول آن‌که چيزى، خلاف واقع نشان داده شود و دوم آن‌که عیب و نقص پنهان، اعلام نشود. [۶] فقها برای مورد اول به ایجاد زیبایی مصنوعی در زن اشاره کرده‌اند تا خواستگار، فریب بخورد؛ [۷] یا گوسفند را پیش از معامله ندوشند تا پرشیر به نظر برسد. برای مورد دوم به زنى، مثال زده‌اند که دوشيزه نبودن خود را پنهان کرده و خبر نداده است. [۸] البته ناآگاهی دو طرف از وجود عيب، آن عیب را از مصداق تدليس خارج مى‌کند. [۹]
عناصر تدلیس
عناصر تدلیس عبارتند از:
- اغفال یکی از متعاقدین به وسیله دیگری؛
- وجود نقص و عیب در مورد معامله یا فقدان وصف کمال؛
- وقوع عقد اعم از مالی و غیر مالی؛
- تاثیرتدلیس در طرف مقابل؛
- ارتکاب اعمال متقلبانه؛
- وقوع تـدلیس قبل از انجام معامله به نحوی که در اغفال طرف مقابل موثر باشد. [۱۰]
حکم تدلیس
تدلیس حرام است و در معاملات، خريدار پس از آگاهى از تدلیس، مى‌تواند معامله را فسخ كند. در ازدواج نیز طرفی که فریب خورده است می‌تواند از حق فسخ نکاح استفاده کند. [۱۱]
در دانش فقه و نیز در دانش حقوق، هر کار فریبنده‌ای موجب تدلیس نیست؛ بسیاری از جلوه‌پردازی‌ها که به صورت معمول در تجارت صورت می‌گیرد، مانند تزیین کالا یا لباس، مرتب کردن و چیدمان آن‌ها و یا آرایش و زینت عروس، اگر در حدِ متعارف بوده و از نظر عقلا پسندیده باشد، تدلیس دانسته نمی‌شود. [۱۲]
طرح دعوای تدلیس
در معاملات، به محض آگاهی فرد از تدلیس، باید از طریق تنظیم اظهارنامه، مراتب را به طرف مقابل اعلام می‌کند وسپس از دادگاه درخواست تایید حکم فسخ کند. در ازدواج، فرد مستقیماً از دادگاه حکم فسخ عقد را طلب می‌کند و عقد، هنگامی فسخ می‌شود که دادگاه حکم را صادر کند. قبل از حکم دادگاه، عقد ازدواج پابرجا خواهد بود. [۱۳]
پانویس
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، 1382ق، ج۲، ص423.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، 1424ق، ج5، ص102.
- ↑ مروج، اصطلاحات فقهی، 1379ش، ص 119.
- ↑ «تدلیس چیست؟»، وب‌سایت آریانا پلاس.
- ↑ «تدلیس چیست؟»، وب‌سایت آریانا پلاس.
- ↑ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، 1424ق، ج5، ص102.
- ↑ مروج، اصطلاحات فقهی، 1379ش، ص119.
- ↑ نجفی، جواهر الكلام، 1421ق ج30، ص362.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، 1382ق، ج2، ص423.
- ↑ شاه‌مرادی، «تدلیس به چه معناست؟»، وب‌سایت وکیل شاه‌مرادی.
- ↑ موسوی خمینی، تحرير الوسيلة، ج2، ص296-295؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، 1382ق، ج2، ص425-424.
- ↑ انصاری، المکاسب، 1416ق، ج۱، ص21؛ توحیدی، مصباح الفقاهه فی المعاملات، 1371ش، ج1، ص198.
- ↑ «تدلیس چیست؟»، وب‌سایت آریانا پلاس.
منابع
- انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة، 1416ق.
- «تدلیس چیست؟»، وب‌سایت آریانا پلاس، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1401ش.
- توحیدی، محمد‌علی، مصباح الفقاهة فی المعاملات، قم ،1۳۷1ش.
- شاه‌مرادی، امید، «تدلیس به چه معناست؟»، وب‌سایت وکیل شاه‌مرادی، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1401ش.
- مروج، حسین، اصطلاحات فقهی، قم، بخشايش، 1379ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسة الإمام علي بن أبي‌طالب، 1224ق.
- موسوی خمینی، روح‌الله، تحرير الوسيلة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الكلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت، 1421ق.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بيت، 1382ق.