کار جهادی

کار جهادی؛ فعالیت‌های خودجوش و مردمی برای سامان اجتماعی و رفع مشکلات هم‌نوعان.

کار جهادی، نوعی فعالیت مردمی است که در آن افراد برای حل مشکلات ملت و کشور و به‌منظور کمک به هم‌نوعان خود بدون چشم‌داشت مادی و مالی و صرفاً برای رضای خدا به کار و فعالیت می‌پردازند. تقویت روحیۀ جهادی مختص به گروه خاص و محدودی نیست و شامل عموم افراد جامعه مانند کارکنان، مسئولین و مردم عادی می‌شود.

مفهوم‌شناسی

کار جهادی؛ به‌معنای هر‌گونه فعالیت مخلصانه در عرصه‌های خدمت‌رسانی به مردم، به‌ویژه محرومین است. این فعالیت‌ها به‌صورت خودجوش صورت می‌گیرد و بهره‌مند از انگیزۀ الهی است.

جایگاه کار جهادی در اسلام و سیرۀ نبوی

کار جهادی در تاریخ اسلام قدمتی طولانی دارد. کار و مدیریت جهادی ریشه در نظام ارزشی ثابت و نیازهای جاودان انسان داشته و در آموزه‌های اسلامی، معطوف به فطرت بشری تنظیم شده است. اولین پیشگامان خدمت و کار جهادی، انبیاء و امامان بوده‌اند. آنها همواره در راه تبلیغ دین و کمک به مردم جلوتر و بیشتر از بقیه کار کرده و مردم را به این اعمال تشویق کرده‌اند. خدمت‌رسانی به مردم در سیرۀ نبوی و رویکرد اهل‌بیت، عبادتی برتر معرفی شده است. آنها شخصاً غذا به‌دوش گرفته و در دل شب به فقرا کمک می‌کردند. پیشوایان دینی با انجام کار جهادی در ترویج عدالت‌محوری، اعتمادسازی، امیدآفرینی، رقابت‌سازی و تشویق، ارتقای سطح بینش و کنش افراد جامعه و برقراری آرامش روحی و روانی آنان، نقش اساسی داشته‌اند.

کار جهادی پیش و پس از انقلاب

اردوهای جهادی یکی از جریان‌های اجتماعی مهم در عصر جدید به شمار می‌روند. این اردوها در دوران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی‌اندک بود، اما امروزه به جریان و جنبش اجتماعی تبدیل شده‌اند. پیش از انقلاب گروهی از افراد با روحیۀ دینی و انقلابی به انجام کارهای جهادی مانند تبیین معارف دینی و پخش اعلامیه‌های امام خمینی در بسیاری از مناطق می‌پرداختند. کار جهادی پس از انقلاب با تاکید بر ارزش‌های اسلامی و انقلابی شدت گرفت و اولین گروه‌های جهادی سال 1357ش تشکیل شدند. در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، گروه‌های چند نفری برای آبادانی مناطق محروم کشور به‌صورت داوطلبانه اقدام به کمک‌رسانی و خدمت و کار جهادی کردند. از جمله ارگان‌های مهمی که پس از انقلاب به‌صورت گسترده در عرصۀ کار جهادی فعالیت کرده‌اند، سپاه، بسیج و هلال احمر بوده است. بسیاری از این مجموعه‌ها از اساس به‌صورت انقلابی و مبتنی بر آرمان‌های انقلاب بنا شده و به‌عنوان خادمین مردم به ارائه خدمت بی‌منت می‌پردازند. همچنین برخی گروه‌های مردمی و خودجوش نیز در کنار این گروه‌ها به انجام کارهای جهادی در کشور اقدام کرده‌اند.

حوزۀ فعالیت جهادی

در عصر جدید این جنبش توسط نیروهای جوان انقلابی در حوزۀ عمرانی، بهداشت و درمان، صنعت، آموزش، فرهنگ، فنی و حرفه‌ای، تکنولوژی و اشتغال به‌صورت اردوهای جهادی توسط اقشار مختلف جامعه مانند پزشکان، دندان‌پزشکان، معلمان، معماران، طلاب و مهندسان کشاورزی و دام‌پزشکان برگزار می‌شود. همچنین 30 درصد اردوهای جهادی در بخش‌های فرهنگی و اجتماعی و آموزشی توسط بانوان برپا می‌شود.

زمینه‌های کار جهادی

باورها و ارزش‌های دینی نقش اساسی در نهادینه کردن کار جهادی در جامعۀ اسلامی دارد. از مهم‌ترین زمینه‌ها و بسترهای رونق کار جهادی ایمان و توکل به خدا، خودباوری و اعتماد به نفس، دشمن‌شناسی، همت همراه با انگیزۀ خدمت، حرکت مبتنی بر علم و درایت، عزم ملی، استفاده از امکانات و ظرفیت‌ها، اعتقاد به معاد، رشد معنوی و اخلاقی، تاثیر نتایج کار جهادی و برکت آن بر سعادت دنیوی و اخروی فرد است. جهادگران کار برای خلق‌الله را نوعی عبادت تلقی می‌کنند که با انگیزۀ کار برای خدا و خدمت‌گذاری به مردم بدون توقع مادی صورت می‌گیرد.

انگیزه‌های افراد برای کار جهادی

از جمله ستون‌های اصلی حرکت جهادی ایمان، بصیرت و همت است. گروهی از افراد با تکیه بر این ستون‌ها، با وجود دغدغه‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی و شغلی متعدد؛ اما به‌دلیل اینکه دغدغۀ رفع مشکلات مردم را دارند به‌صورت داوطلبانه و بدون چشم‌داشت مادی، روی این موضوع متمرکز شده‌اند. این افراد جهادگر در راه خدمت به هم‌نوعان خود قدم برداشته و به‌نوعی رخدادهای خوب زندگی خود را مرهون و مدیون حرکت در مسیر کار و فعالیت جهادی می‌دانند. بسیاری از جهادگران فعالیت‌های خود را در پایگاه‌های بسیج شهر، دانشگاه یا مدرسه آغاز کرده‌اند. آنها با رفتن به مناطق محروم در جهت کمک‌رسانی و رفع مشکلات افراد آن منطقه به فعالیت می‌پردازند. از آداب اخلاقی فردی که کار جهادی انجام می‌دهد، خدمت‌رسانی بدون منت، با شوق، به‌صورت مؤدبانه و همراه با خوش‌رویی و حفظ کرامت دیگر افراد است. این افراد با توکل بر خداوند و ایمان به تحقق وعده‌های الهی، صبورانه به خدمت‌رسانی مؤثر در جهت رفع موانع و مشکلات هم‌نوعان خود می‌پردازند.

ضرورت تداوم تفکر جهادی

امروزه به‌دلیل ترویج فرهنگ فرد‌گرایی و لذت‌خواهی فردی، خودنمایی و تظاهر به انجام کار خیر، که محصول الگوگیری از فرهنگ غربی است، بسیاری از افراد به منفعت‌های متقابل فکر کرده و کمتر به کمک‌رسانی به دیگران بدون توقع متقابل توجه می‌کنند. این در حالی است که ترویج کار جهادی و تقویت روحیۀ جهادی به‌عنوان یک ضرورت در سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی علاج بسیاری از مسائل و مشکلات کشور دانسته می‌شود. همچنین تقویت روحیۀ جهادی در ساختار اداری سبب پیشبرد هرچه بهتر امور و کاهش نارضایتی‌های مردمی می‌شود. رهبر انقلاب اسلامی ایران با تاکید بر تقویت روحیۀ کار جهادی در میان مسئولان کشور این امر را محرکی می‌داند که سبب می‌شود مسئولان با شوق، توانمندی، توکل به خدا و با همۀ توان خود در جهت خدمت‌رسانی و حل مشکلات مردم گام بردارند. برای همین مسئولان کشور موظف‌اند کار جهادی و شبانه‌روزی کنند.  همگانی شدن گفتمان و کار جهادی و گسترش حضور عموم مردم، به‌خصوص جوانان در جریان فعالیت‌های جهادی در افزایش خدمت‌رسانی برای تحقّق عدالت و پیشرفت مردم و جامعه مؤثر است. کار جهادی عامل پیروزی‌ها و شکستن بن‌بست‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در سبک زندگی مردم ایران است. برگزاری اردوهای جهادی برای خدمت‌رسانی به مناطق محروم در کشور سبب آشنایی افراد با اوضاع کشور، مشکلات مردم و آشنایی با دغدغه‌های اقشار مختلف کشور شده و کم‌کاری‌های مسئولین و مشارکت مردم برای کمک به هم‌نوعان خود را نمایان می‌کند.

کارکردهای کار جهادی در ایران

کار جهادی در ایران مفهوم گسترده‌ای دارد و مختص کمک‌رسانی به مناطق محروم نیست؛ بلکه در برخی شرایط بحرانی مانند وقوع حوادث طبیعی و برخی بیماری‌های فراگیر نیز جهادگران برای رفع مشکل به کمک دولت و ملت آمده‌اند. کارکرد‌های فعالیت جهادی در سبک زندگی ایرانی عبارت‌اند از:

1)    کمک به کشور برای رفع مشکلات حاصل از بیماری‌های فراگیر مانند کرونا در قالب تامین نیازهای بیماران و یاری کادر درمان؛

2)    کمک به مستمندان و اقشار آسیب‌پذیر در شرایط بحرانی و یا مناسبت‌های خاص مانند ماه رمضان و اعیاد مذهبی؛

3)    کمک به حل مشکلات حاصل از بحران‌های طبیعی مانند سیل و زلزله؛

4)    تلاش، تمرین و زمینه‌سازی برای شکل‌گیری جامعۀ مطلوب در قالب جهاد تبیین و آگاهی‌بخشی به مردم برای مشارکت‌های اجتماعی و سیاسی مانند حضور در انتخابات؛

5)   کمک به افزایش امنیت در کشور از طریق مقابله همگانی با آشوب‌ها و اغتشاشات؛

همچنین فعالیت در نقاط مرزی، مشارکت داوطلبانه در دفاع مقدس و امروزه در جایگاه مدافعان حرم برای برقراری امنیت در کشور، از  اقسام کار جهادی به‌شمار می‌رود که همواره با استقبال جوانان انقلابی و مؤمن روبرو بوده است.

پیامدهای مثبت کار جهادی

1)    تقویت روحیۀ جهادی در جامعه؛

2)    کمک به رفع محرومیت‌ها؛

3)    ایجاد و افزایش امید در جامعه؛

4)    تقویت روحیۀ تعامل و کار گروهی؛

5)    تقویت حس نوع‌دوستی و قدم برداشتن برای مردم؛

6)     کمک به تحقق آرمان‌های انقلابی مبنی بر رفع محرومیت‌ها؛

7)    تقویت وحدت ملی؛

8)    افزایش روحیۀ مشارکت اجتماعی در کشور؛

9)    ترویج کمک به مردم به‌خصوص طبقات ضعیف؛

10)  افزایش کار شبانه‌روزی و جهادی مسئولان؛

11) شوق‌آفرینی برای تحقق اهداف انقلاب اسلامی؛

12) حفظ ارزش‌های دینی و اخلاقی در جامعه؛

همچنین کار جهادی را برخی‌اندیشمندان، زمینه‌ساز تحقق تمدن نوین اسلامی دانسته‌اند.

منابع

حاتمی، ناصر و حاتمی، علی، «بررسی سبک مدیریت جهادی با تمرکز بر نقش جوانان در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، مجموعه مقالات ششمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، گردشگری و تکنولوژی، 1402ش.

«روحیه جهادی ایران در حوادث طبیعی کارآمدی نظام را نشان می‌دهد»،  خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 4 اسفند 1401ش. 

«رهبر انقلاب: همه مسئولان کشور موظفند کار جهادی و شبانه‌روزی کنند»،  وب‌سایت روزنامۀ دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 26 مرداد 1402ش. 

علی‌آبادی، فاطمه، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1401ش.

فیروزآبادی، خدیجه، «مدیریت جهادی از منظر قرآن و نهج البلاغه»، فصلنامۀ پژوهش و مطالعات اسلامی، شمارۀ 57، 1403ش.

«کار جهادی؛ عامل پیروزی‌ها»،  وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 23 مرداد 1398ش. 

«کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»،  وب‌سایت وزارت کشور، تاریخ درج مطلب: 4 بهمن 1402ش. 

کریم‌زاده، طاهر، «شاخصه‌های مدیریت جهادی از منظر مقام معظم رهبری»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1394ش.

مهدی‌پور، میثم، «چرایی کار جهادی/ از ایجاد امید تا تقویت حس نوع‌دوستی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1401ش.

«نگاهی به تاریخچه اردوهای جهادی؛ از سنگر‌سازان تا میهن‌سازان»،  خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 31 مرداد 1398ش. 

افشان بستاکچی

 ==پانویس== 

==منبع==