کار جهادی
کار جهادی؛ فعالیت‌های خودجوش و مردمی برای سامان اجتماعی و رفع مشکلات هم‌نوعان.
کار جهادی، نوعی فعالیت مردمی است که در آن افراد برای حل مشکلات ملت و کشور و به‌منظور کمک به هم‌نوعان خود بدون چشم‌داشت مادی و مالی و صرفاً برای رضای خدا به کار و فعالیت می‌پردازند. تقویت روحیۀ جهادی مختص به گروه خاص و محدودی نیست و شامل عموم افراد جامعه مانند کارکنان، مسئولین و مردم عادی می‌شود.
مفهوم‌شناسی
کار جهادی؛ به‌معنای هر‌گونه فعالیت مخلصانه در عرصه‌های خدمت‌رسانی به مردم، به‌ویژه محرومین است.[۱] این فعالیت‌ها به‌صورت خودجوش صورت می‌گیرد[۲] و بهره‌مند از انگیزۀ الهی است.[۳]
جایگاه کار جهادی در اسلام و سیرۀ نبوی
کار جهادی در تاریخ اسلام قدمتی طولانی دارد. کار و مدیریت جهادی ریشه در نظام ارزشی ثابت و نیازهای جاودان انسان داشته و در آموزه‌های اسلامی، معطوف به فطرت بشری تنظیم شده است.[۴] اولین پیشگامان خدمت و کار جهادی، انبیاء و امامان بوده‌اند. آنها همواره در راه تبلیغ دین و کمک به مردم جلوتر و بیشتر از بقیه کار کرده و مردم را به این اعمال تشویق کرده‌اند. خدمت‌رسانی به مردم در سیرۀ نبوی و رویکرد اهل‌بیت، عبادتی برتر معرفی شده است. آنها شخصاً غذا به‌دوش گرفته و در دل شب به فقرا کمک می‌کردند.[۵] پیشوایان دینی با انجام کار جهادی در ترویج عدالت‌محوری، اعتمادسازی، امیدآفرینی، رقابت‌سازی و تشویق، ارتقای سطح بینش و کنش افراد جامعه و برقراری آرامش روحی و روانی آنان، نقش اساسی داشته‌اند.[۶]
کار جهادی پیش و پس از انقلاب
اردوهای جهادی یکی از جریان‌های اجتماعی مهم در عصر جدید به شمار می‌روند. این اردوها در دوران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی‌اندک بود، اما امروزه به جریان و جنبش اجتماعی تبدیل شده‌اند. پیش از انقلاب گروهی از افراد با روحیۀ دینی و انقلابی به انجام کارهای جهادی مانند تبیین معارف دینی و پخش اعلامیه‌های امام خمینی در بسیاری از مناطق می‌پرداختند.[۷] کار جهادی پس از انقلاب با تاکید بر ارزش‌های اسلامی و انقلابی شدت گرفت[۸] و اولین گروه‌های جهادی سال 1357ش تشکیل شدند. در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، گروه‌های چند نفری برای آبادانی مناطق محروم کشور به‌صورت داوطلبانه اقدام به کمک‌رسانی و خدمت و کار جهادی کردند.[۹] از جمله ارگان‌های مهمی که پس از انقلاب به‌صورت گسترده در عرصۀ کار جهادی فعالیت کرده‌اند، سپاه، بسیج[۱۰] و هلال احمر بوده است.[۱۱] بسیاری از این مجموعه‌ها از اساس به‌صورت انقلابی و مبتنی بر آرمان‌های انقلاب بنا شده و به‌عنوان خادمین مردم به ارائه خدمت بی‌منت می‌پردازند.[۱۲] همچنین برخی گروه‌های مردمی و خودجوش نیز در کنار این گروه‌ها به انجام کارهای جهادی در کشور اقدام کرده‌اند.[۱۳]
حوزۀ فعالیت جهادی
در عصر جدید این جنبش توسط نیروهای جوان انقلابی[۱۴] در حوزۀ عمرانی، بهداشت و درمان، صنعت، آموزش، فرهنگ، فنی و حرفه‌ای، تکنولوژی و اشتغال به‌صورت اردوهای جهادی توسط اقشار مختلف جامعه مانند پزشکان، دندان‌پزشکان، معلمان، معماران، طلاب و مهندسان کشاورزی و دام‌پزشکان برگزار می‌شود. همچنین 30 درصد اردوهای جهادی در بخش‌های فرهنگی و اجتماعی و آموزشی توسط بانوان برپا می‌شود.[۱۵]
زمینه‌های کار جهادی
باورها و ارزش‌های دینی نقش اساسی در نهادینه کردن کار جهادی در جامعۀ اسلامی دارد. از مهم‌ترین زمینه‌ها و بسترهای رونق کار جهادی ایمان و توکل به خدا، خودباوری و اعتماد به نفس، دشمن‌شناسی، همت همراه با انگیزۀ خدمت، حرکت مبتنی بر علم و درایت، عزم ملی، استفاده از امکانات و ظرفیت‌ها، [۱۶] اعتقاد به معاد، رشد معنوی و اخلاقی، [۱۷] تاثیر نتایج کار جهادی و برکت آن بر سعادت دنیوی و اخروی فرد است. جهادگران کار برای خلق‌الله را نوعی عبادت تلقی می‌کنند که با انگیزۀ کار برای خدا[۱۸] و خدمت‌گذاری به مردم بدون توقع مادی صورت می‌گیرد.[۱۹]
انگیزه‌های افراد برای کار جهادی
از جمله ستون‌های اصلی حرکت جهادی ایمان، بصیرت و همت است.[۲۰] گروهی از افراد با تکیه بر این ستون‌ها، با وجود دغدغه‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی و شغلی متعدد؛ اما به‌دلیل اینکه دغدغۀ رفع مشکلات مردم را دارند به‌صورت داوطلبانه و بدون چشم‌داشت مادی، روی این موضوع متمرکز شده‌اند.[۲۱] این افراد جهادگر در راه خدمت به هم‌نوعان خود قدم برداشته و به‌نوعی رخدادهای خوب زندگی خود را مرهون و مدیون حرکت در مسیر کار و فعالیت جهادی می‌دانند. بسیاری از جهادگران فعالیت‌های خود را در پایگاه‌های بسیج شهر، دانشگاه یا مدرسه آغاز کرده‌اند. آنها با رفتن به مناطق محروم در جهت کمک‌رسانی و رفع مشکلات افراد آن منطقه به فعالیت می‌پردازند.[۲۲] از آداب اخلاقی فردی که کار جهادی انجام می‌دهد، خدمت‌رسانی بدون منت، با شوق، به‌صورت مؤدبانه و همراه با خوش‌رویی و حفظ کرامت دیگر افراد است.[۲۳] این افراد با توکل بر خداوند و ایمان به تحقق وعده‌های الهی، صبورانه به خدمت‌رسانی مؤثر در جهت رفع موانع و مشکلات هم‌نوعان خود می‌پردازند.[۲۴]
ضرورت تداوم تفکر جهادی
امروزه به‌دلیل ترویج فرهنگ فرد‌گرایی و لذت‌خواهی فردی، خودنمایی و تظاهر به انجام کار خیر، که محصول الگوگیری از فرهنگ غربی است، بسیاری از افراد به منفعت‌های متقابل فکر کرده و کمتر به کمک‌رسانی به دیگران بدون توقع متقابل توجه می‌کنند. این در حالی است که ترویج کار جهادی و تقویت روحیۀ جهادی به‌عنوان یک ضرورت در سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی[۲۵] علاج بسیاری از مسائل و مشکلات کشور دانسته می‌شود. همچنین تقویت روحیۀ جهادی در ساختار اداری سبب پیشبرد هرچه بهتر امور و کاهش نارضایتی‌های مردمی می‌شود.[۲۶] رهبر انقلاب اسلامی ایران با تاکید بر تقویت روحیۀ کار جهادی در میان مسئولان کشور این امر را محرکی می‌داند که سبب می‌شود مسئولان با شوق، توانمندی، توکل به خدا و با همۀ توان خود در جهت خدمت‌رسانی و حل مشکلات مردم گام بردارند. برای همین مسئولان کشور موظف‌اند کار جهادی و شبانه‌روزی کنند.[۲۷] همگانی شدن گفتمان و کار جهادی و گسترش حضور عموم مردم، به‌خصوص جوانان در جریان فعالیت‌های جهادی در افزایش خدمت‌رسانی برای تحقّق عدالت و پیشرفت مردم و جامعه مؤثر است. کار جهادی عامل پیروزی‌ها و شکستن بن‌بست‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در سبک زندگی مردم ایران است. برگزاری اردوهای جهادی برای خدمت‌رسانی به مناطق محروم در کشور سبب آشنایی افراد با اوضاع کشور، مشکلات مردم و آشنایی با دغدغه‌های اقشار مختلف کشور شده و کم‌کاری‌های مسئولین و مشارکت مردم برای کمک به هم‌نوعان خود را نمایان می‌کند.[۲۸]
کارکردهای کار جهادی در ایران
کار جهادی در ایران مفهوم گسترده‌ای دارد و مختص کمک‌رسانی به مناطق محروم نیست؛ [۲۹] بلکه در برخی شرایط بحرانی مانند وقوع حوادث طبیعی[۳۰] و برخی بیماری‌های فراگیر نیز جهادگران برای رفع مشکل به کمک دولت و ملت آمده‌اند.[۳۱] کارکردهای فعالیت جهادی در سبک زندگی ایرانی عبارت‌اند از:
- کمک به کشور برای رفع مشکلات حاصل از بیماری‌های فراگیر مانند کرونا در قالب تامین نیازهای بیماران و یاری کادر درمان؛ [۳۲]
- کمک به مستمندان و اقشار آسیب‌پذیر در شرایط بحرانی و یا مناسبت‌های خاص مانند ماه رمضان و اعیاد مذهبی؛ [۳۳]
- کمک به حل مشکلات حاصل از بحران‌های طبیعی مانند سیل و زلزله؛ [۳۴]
- تلاش، تمرین و زمینه‌سازی برای شکل‌گیری جامعۀ مطلوب در قالب جهاد تبیین و آگاهی‌بخشی به مردم برای مشارکت‌های اجتماعی و سیاسی مانند حضور در انتخابات؛ [۳۵]
- کمک به افزایش امنیت در کشور از طریق مقابله همگانی با آشوب‌ها و اغتشاشات؛ [۳۶]
همچنین فعالیت در نقاط مرزی، مشارکت داوطلبانه در دفاع مقدس و امروزه در جایگاه مدافعان حرم برای برقراری امنیت در کشور، از اقسام کار جهادی به‌شمار می‌رود که همواره با استقبال جوانان انقلابی و مؤمن روبرو بوده است.[۳۷]
پیامدهای مثبت کار جهادی
تقویت روحیۀ جهادی در جامعه؛ [۳۸]
- کمک به رفع محرومیت‌ها؛
- ایجاد و افزایش امید در جامعه؛
- تقویت روحیۀ تعامل و کار گروهی؛
- تقویت حس نوع‌دوستی و قدم برداشتن برای مردم؛
- کمک به تحقق آرمان‌های انقلابی مبنی بر رفع محرومیت‌ها؛
- تقویت وحدت ملی؛
- افزایش روحیۀ مشارکت اجتماعی در کشور؛
- ترویج کمک به مردم به‌خصوص طبقات ضعیف؛
- افزایش کار شبانه‌روزی و جهادی مسئولان؛
- شوق‌آفرینی برای تحقق اهداف انقلاب اسلامی؛
- حفظ ارزش‌های دینی و اخلاقی در جامعه؛ [۳۹]
همچنین کار جهادی را برخی‌اندیشمندان، زمینه‌ساز تحقق تمدن نوین اسلامی دانسته‌اند.[۴۰]
پانویس
- ↑ «کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ «کار جهادی؛عامل پیروزی‌ها»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ حاتمی و حاتمی، «بررسی سبک مدیریت جهادی با تمرکز بر نقش جوانان در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، 1402ش، ص24-25.
- ↑ فیروزآبادی، «مدیریت جهادی از منظر قرآن و نهج‌البلاغه»، 1403ش، ص30.
- ↑ علی‌آبادی، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ فیروزآبادی، «مدیریت جهادی از منظر قرآن و نهج‌البلاغه»، 1403ش، ص30.
- ↑ علی‌آبادی، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ حاتمی و حاتمی، «بررسی سبک مدیریت جهادی با تمرکز بر نقش جوانان در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، 1402ش، ص24-25.
- ↑ «نگاهی به تاریخچه اردوهای جهادی؛ از سنگر‌سازان تا میهن‌سازان»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ «روحیه جهادی ایران در حوادث طبیعی کارآمدی نظام را نشان می‌دهد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ مهدی‌پور، «چرایی کار جهادی/ از ایجاد امید تا تقویت حس نوع‌دوستی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ حاتمی و حاتمی، «بررسی سبک مدیریت جهادی با تمرکز بر نقش جوانان در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، 1402ش، ص24-25.
- ↑ «نگاهی به تاریخچه اردوهای جهادی؛ از سنگر‌سازان تا میهن‌سازان»، خبرگزاری فارس.
- ↑ کریم‌زاده، «شاخصه‌های مدیریت جهادی از منظر مقام معظم رهبری»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ علی‌آبادی، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ حاتمی و حاتمی، «بررسی سبک مدیریت جهادی با تمرکز بر نقش جوانان در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، 1402ش، ص24-25.
- ↑ علی‌آبادی، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «کار جهادی؛ عامل پیروزی‌ها»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ علی‌آبادی، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ مهدی‌پور، «چرایی کار جهادی/ از ایجاد امید تا تقویت حس نوع‌دوستی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ علی‌آبادی، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ حاتمی و حاتمی، «بررسی سبک مدیریت جهادی با تمرکز بر نقش جوانان در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، 1402ش، ص24-25.
- ↑ علی‌آبادی، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ «رهبر انقلاب: همه مسئولان کشور موظفند کار جهادی و شبانه‌روزی کنند»، وب‌سایت روزنامۀ دنیای اقتصاد.
- ↑ «کار جهادی؛ عامل پیروزی‌ها»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ مهدی‌پور، «چرایی کار جهادی/ از ایجاد امید تا تقویت حس نوع‌دوستی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «روحیه جهادی ایران در حوادث طبیعی کارآمدی نظام را نشان می‌دهد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ مهدی‌پور، «چرایی کار جهادی/ از ایجاد امید تا تقویت حس نوع‌دوستی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ «کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ «کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»، وب‌سایت وزارت کشور.
- ↑ «رهبر انقلاب: همه مسئولان کشور موظفند کار جهادی و شبانه‌روزی کنند»، وب‌سایت روزنامۀ دنیای اقتصاد.
- ↑ «کار جهادی؛ عامل پیروزی‌ها»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ علی‌آبادی، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «رهبر انقلاب: همه مسئولان کشور موظفند کار جهادی و شبانه‌روزی کنند»، وب‌سایت روزنامۀ دنیای اقتصاد.
- ↑ حاتمی و حاتمی، «بررسی سبک مدیریت جهادی با تمرکز بر نقش جوانان در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، 1402ش، ص24-25
منابع
- حاتمی، ناصر و حاتمی، علی، «بررسی سبک مدیریت جهادی با تمرکز بر نقش جوانان در بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی»، مجموعه مقالات ششمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، گردشگری و تکنولوژی، 1402ش.
- «روحیه جهادی ایران در حوادث طبیعی کارآمدی نظام را نشان می‌دهد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 4 اسفند 1401ش.
- «رهبر انقلاب: همه مسئولان کشور موظفند کار جهادی و شبانه‌روزی کنند»، وب‌سایت روزنامۀ دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 26 مرداد 1402ش.
- علی‌آبادی، فاطمه، «کار جهادی از هر عبادتی بالاتر است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1401ش.
- فیروزآبادی، خدیجه، «مدیریت جهادی از منظر قرآن و نهج البلاغه»، فصلنامۀ پژوهش و مطالعات اسلامی، شمارۀ 57، 1403ش.
- «کار جهادی؛ عامل پیروزی‌ها»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 23 مرداد 1398ش.
- «کار جهادی، علاج بسیاری از مسائل کشور است»، وب‌سایت وزارت کشور، تاریخ درج مطلب: 4 بهمن 1402ش.
- کریم‌زاده، طاهر، «شاخصه‌های مدیریت جهادی از منظر مقام معظم رهبری»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1394ش.
- مهدی‌پور، میثم، «چرایی کار جهادی/ از ایجاد امید تا تقویت حس نوع‌دوستی»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1401ش.
- «نگاهی به تاریخچه اردوهای جهادی؛ از سنگر‌سازان تا میهن‌سازان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 31 مرداد 1398ش.