خیانت زناشویی

خیانت زناشویی؛ نقض پیمان شرعی و قانونی میان زن و شوهر.

خیانت زناشویی و برقرای رابطۀ حقیقی یا مجازی با غیر همسر، مرزها و چارچوب‌های شرعی، عرفی و قانونی زناشویی را نقض می‌کند. خيانت زناشويي، يك مشکل اجتماعي پنهان و آسيبي چندبعدي محسوب می‌شود كه پيامدهاي آن نهاد خانواده، تربيت فرزندان و سلامت و امنيت جامعه را به خطر مي‌اندازد. خيانت زناشويي از نظر شرعی حرام و از نگاه حقوقي جرم محسوب مي‌شود و از لحاظ فرهنگی و اجتماعي نیز نوعي ناهنجاري است. امروزه که سبک‌های متفاوت زندگی از جوامع و فرهنگ‌های گوناگون پیش روی مخاطبان قرار گرفته، ارزش‌هایی نظیر وفاداری، همدردی زن و مرد نسبت به یکدیگر، تولیدمثل و تداوم زندگی مشترک، کم‌رنگ شده و آمار خیانت زناشویی بالا رفته است.

مفهوم‌شناسی

واژۀ خیانت به‌معنای حیله، ناراستی و ضد امانت، در حوزۀ روابط زناشویی به برقراري هرگونه رابطۀ جنسی یا عاطفی با نفر سوم گفته می‌شود که تعهد رابطۀ زناشویی را نقض می‌کند و با رنج‌هاي عاطفی در همسر خیانت‌دیده همراه است. مفهوم خیانت زناشویی در کنش‌های روزمرۀ مردم عبارت است از داشتن رابطۀ عاطفي خارج از زندگي زناشويي با شخصي ديگر که گاهی با عمل جنسي، همراه است.

مراتب و انواع خیانت زناشویی

در معارف دين، خيانت زناشویی مراتبى دارد كه از «نگاه» تا «سكس» را در بر می‌گیرد. همسران در سبک زندگی اسلامی در همۀ ابعاد وجودى‌ خود (ديدارى، شنيدارى، گفتارى، بويايى، قلبى و بدنى)، حريم و قلمروى دارند كه ورود جنسى به آن براى هيچ كس جز همسر، جايز نيست. بر پایۀ متون دینی، انواع خیانت در محورهای ذیل دسته‌بندی شده است:

1. خيانت ديدارى: نگاه‌كردن و داشتن پوشش نامناسب براى غير همسر؛

2. خيانت گفتارى - شنيدارى: گفت‌وگوى تحريك‌كننده از طريق آهنگ كلام يا موضوع سخن با نامحرم و شنيدن آن؛

3. خيانت لمسى: دست‌دادن، بوسيدن و تماس بدنى غير جنسی؛

4. خيانت قدمى: حركت و اقدام براى تحقّق انواع ديگر خيانت؛

5. خيانت بويايى: استفاده از بوى خوش براى نامحرم؛

6. خيانت قلبى: عاشق‌شدن و دل‌بستن به غير همسر؛

7. خيانت سكسى؛

8. خیانت رفتاری: خودآرایی برای غیر همسر.

خیانت زناشویی در فضای مجازی

خیانت در فضای مجازی از مسائل فراگير دنياى امروز است؛ با گسترش ارتباطات و گونه‌گونی رسانه‌ها، نوع جدیدی از خیانت در قالب تلفن، ارسال تصویر، چت، پیام کوتاه، ایمیل و بولوتوث پدید آمده است. در این پدیده، افراد در ارتباط الکترونیکی با غیر‌همسر خود، رابطۀ خیانت‌آمیز برقرار می‌کنند. دسترسی آسان، گستره و گوناگونی فعالیت و گمنامی از ویژگی‌های خیانت مجازی است. یک کاربر فضای مجازی با هویت‌های دروغین می‌تواند از تعداد بی‌شماری سوژه‌های جنسی دیدن و نیازهای جنسی متعددی را ارضا کند.

ویژگی‌های خیانت زناشویی در ایران

1. پژوهش‌ها نشان می‌دهد بیشترین آمار قتل‌های خانوادگی که 30 درصد است به زنانی مربوط می‌شود که به‌دلیل رابطۀ نامشروع و سـوءظن، توسط همسران خود به قتل رسیده‌اند؛ از سوی دیگر، 22 درصد از قتل‌های خانوادگی مربوط به‌قتل مردان توسط همسران آنها است که در 40 درصد، زنان با همدستی معشوق خود، شوهران خود را کشته‌اند.

2. خیانت همسران در گذشته بیشتر مربوط به مردان بود، اما امروزه این مسئله به زنان نیز كشيده شده و پيشنهاد رابطه بسيار راحت‌تر از گذشته به زنان متأهل داده مي‌شود.

3. مشاوران و روان‌درمان‌گران که با پرونده‌های خیانت زناشویی در ارتباط بوده‌اند معتقدند که از عوامل بسیار مهم خیانت همسران، نارضایتی جنسی زوجین است که در موارد بسیاری، طلاق را نیز در پی دارد.

4. بررسي‌هاي پژوهشی نشان می‌دهد که خیانت زناشویی بيش از همه ميان افراد 25 تا 40 ساله رایج است و روند افزایشی شدیدی دارد.

زمينه‌ها و عوامل خيانت زناشویی

برخى امور، زمينۀ خيانت را فراهم مى‌آورند كه پاره‌اى از آنها به پيش از ازدواج برمى‌گردند و برخى با دورۀ زندگى مشترک، در پيوند است.

الف). پيش از ازدواج

داشتن روابط ناسالم و خارج از قاعده با جنس مخالف، از جمله زمينه‌هاى پيشينىِ خيانت محسوب می‌شود. به نظر روان‌شناسان كسى كه اهل اين نوع ارتباط است، به آن عادت مى‌كند و به‌صورت معمول روابط گوناگونى نيز دارد. چنين فردى ممكن است با يكى از آنان ازدواج كند؛ امّا ارتباط با ديگران همچنان مى‌تواند باقى باشد. حتى اگر هيچ‌گاه آنان را نبيند، عادت ارتباط با ديگران، زمينۀ خيانت را فراهم مى‌آورد. کارشناسان، افزايش انواع ارتباط ناسالم حقيقى و مجازى را زنگ خطر جدی براى نهاد خانواده می‌دانند.[13]

ب). هنگام زندگى مشترک

1. نارضايتى زناشويى

اگر فرد از زندگى خود ناراضى باشد، ممكن است به خيانت روى آورد؛ اين نارضايتى مى‌تواند دلايل مختلفى مانند ناکامی عاطفی، ناکامی جنسی و آزار، داشته باشد.

خانواده، كانون دوستى و مهربانى است و يكى از نيازهاى اساسى انسان كه بايد در اين كانون برآورده شود، ارضاى عاطفى است. ناديده‌گرفتن اين مسئله، موجب نارضايتى مى‌شود و مى‌تواند فرد را به‌سوى ابراز علاقه به ديگران، متمايل سازد. [14]

غريزۀ جنسى، از قوى‌ترين نيازهاى انسان است و خانواده، تنها منبع مشروعِ برآوردن اين نياز است. اگر به هر دليلى، غريزۀ فرد در درون خانواده ارضا نشود، به نارضايتى منجر مى‌شود و فرد را بر آن مى‌دارد تا براى برآوردن نياز جنسى خود، منبعى خارج از كانون خانواده پيدا كند. [15] امام على دليل انحراف جنسى و خيانت زناشويىِ برخى امت‌هاى پيشين را رعايت‌نكردن اين مهم از سوى مردان مى‌داند.[16]

پژوهشگران یکی ديگر از زمينه‌هاى خيانت را «همسرآزارى» می‌دانند. به نظر آنها همسرآزارى و بداخلاقى و بدرفتارى با همسر، از عوامل مهم نارضايتى است كه فرد را از همسر خود متنفّر مى‌سازد و زمينۀ خيانت را فراهم مى‌كند..[17]

2. تحريكات جنسىِ نابه‌جا

در پاره‌اى موارد، تحريك جنسى خارج از خانواده، سبب خيانت مى‌شود. در خانواده‌هایی که روابط اجتماعی باز دارند و ارتباط و پوشش شرعی را رعایت نمی‌کنند، گاه مواردى رخ مى‌دهد كه سبب تحريك جنسى نابه‌جا مى‌شود و زمينۀ خيانت را فراهم مى‌سازد. هر تحريك جنسى، با يك يا چند بُعد از ابعاد ديدارى، گفتارى، شنيدارى، بويايى و لمسى به وجود مى‌آيد. استفاده از آرايش و پوشش بدن‌نما و همچنين نگاه ناسالم و معنادار به نامحرم از راه بينايى، استفاده از عطر و خوشبوكننده‌ها از راه بويايى، گفت‌وشنود صميمى و نزديك با نامحرم از راه گويايى- شنيدارى، و تماس بدنى پوست به پوست يا لباس به لباس از راه لامسه، موجب تحريك غريزۀ جنسى شده و زمينۀ خيانت را فراهم مى‌آورد. همچنين مجالس مختلط با ويژگى‌هاى خاص خود يا ميهمانى‌هاى باز و با افراد ناشايست كه گاه همراه با تماشاى فيلم‌هاى غيراخلاقى، رقص و آوازخوانی نيز همراه است، تحريك نابه‌جا و چند بُعدىِ غريزۀ جنسى را به دنبال دارد و زمينۀ خيانت جنسى را فراهم مى‌آورد. [18]

3. نبود غيرت دینی

از منظر دینی حريم خانواده، نيازمند پاسداری بوده که نگهبان آن، غيرت دینی است. به‌ویژه غيرت مرد، از عوامل مهم حفظ ناموس خانواده و جلوگيرى از خيانت محسوب می‌شود. نبود اين ويژگى، هزينۀ خيانت را كاهش و امكان آن را افزايش مى‌دهد. [19]امام علی وقتی به منطقۀ عراق وارد شد و گزارش صحنه‌هاى ناشايستى از روابط زنان و مردان نامحرم را در كوچه و بازار شنيد، ريشۀ آن را در بى‌شرمى و بى‌غيرتى مردان دانست و آنان را نكوهش كرد.[20] البته استفادۀ نادرست و بى‌جا از غیرت نیز افراد پاك را به مرز خيانت و ناپاكى مى‌كشانَد. روايات اسلامى، همان‌گونه که غیرت را تأیید کرده‌اند، از غيرت نابه‌جا نيز پرهيز و هشدار داده‌اند كه حساسيت زياد در اين زمينه مى‌تواند به فساد بينجامد. امام على تأکید می‌کند که از غيرت در غير جايگاهش حذر شود؛ زيرا زن سالم را به بيمارى و زن پاك را به گمانه‌هاى بد فرا مى‌خواند.[21]

4. شوخی با نامحرم

شوخی‌کردن با نامحرم، حریم میان آنها را کم‌رنگ کرده و احتمال وقوع گناه را بین آنان تقویت می‌کند. اولیای دین افراد را از مزاح با نامحرم برحذر داشته‌‌اند و هر کلمه چنین مزاحی را موجب هزار سال عذاب آتش در دوزخ دانسته‌اند.[22]

5. موقعیت حضور

فضای حضور دو جنس مخالف نیز در جهت سلامت یا فساد رابطه تأثیرگذار است؛ در منابع اسلامی توصیه شده که موقعیت حضور نامحرمان نباید به گونه‌ای خلوت باشد که امکان ورود سایر افراد در آن وجود نداشته باشد. خلوت‌گزینی با جنس مخالف، موقعیت را برای تحقق گناه فراهم می‌سازد.[23]

انتخاب همسر مناسب

در آموزه‌های دینی متناسب با عوامل و زمينه‌هاى خيانت همسران، به انتخاب همسر مناسب سفارش شده است. بى‌توجهی به معیارهای همسرگزینی، از عوامل مهم خيانت‌ديدن است. مهم‌ترين معيار همسرگزینی، برخوردارى از دين و ايمان است؛ امّا براى تشخيص اين ويژگى، سفارش شده كه به صداقت و امانت‌دارى فرد توجّه شود.[24] بر اساس متون دینی اگر امانت‌دارى در همسران وجود داشته باشد، حتى فراهم‌بودن زمينه‌ها نیز نمى‌تواند آنان را به خيانت بكشاند.[25] بهره‌مندی از مهارت‌های زناشويى مانند مهارت ارضای عاطفی و مهارت ارضای نیاز جنسی و همچنین اهتمام به فراگیری آنها نیز از معیارهای انتخاب همسر مناسب است که سبب رضامندى و وفاى زناشويى می‌شود. در این چارچوب، ارضاى عاطفى، موجب استحكام خانواده و ايمنى از هرزگى مى‌شود. در روايات اسلامى، به همسردوستى، سفارش فراوان شده است. اهميت اين موضوع، تا حدی است كه همسردوستى، هم‌پاى ايمان دانسته شده و اندازۀ آن، متناسب با رشد ايمان، افزايش مى‌يابد.[26] ارضاى نياز جنسى نیز نقش مهمّى در رضايت‌مندى و پيشگيرى از خيانت زناشويى دارد. آموزه‌هاى دينى، بر اين موضوع، تأكيد جدى دارند و ترك آن را به شدّت نكوهش مى‌كنند. حقّ هم‌خوابگى، به لحاظ حقوقى نيز تأكيد شده و حداقل‌هايى براى روابط جنسى، در نظر گرفته شده است. فراتر از اين، رضايت جنسى نيز از امورى است كه دين، به آن توجّه جدّى كرده و مهارت‌هاى ويژه‌اى را برای آن بيان كرده است.

پیامدهای خیانت زناشویی

الف) آسیب‌های فردی

تحققات نشان داده است که خیانت همسران می‌تواند باعث آسیب‌های جسمی از جمله ناراحتی قلبی و عروقی، اختلال در تغذیه و خواب، سردرد، بی‌حسی و کرختی بدن و کاهش یا افزایش فشار خون، زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌ها و یا تشدید بیماری‌های قلبی شود. مشکل جسمانی ناشی از خیانت زناشویی ممکن است بر عملکرد فرد در وظایف روزمرۀ والدین، وظایف شغلی و خانوادگی نیز تأثیر نامطلوب بر جای بگذارد. به‌دلیل تغییرات فیزیولوژی عصبی و هورمونی، فرد خیانت‌دیده مواردی چون از دست‌دادن آرامش و خواب راحت، از خواب‌پریدن مکرر، بی‌خوابی و وسواس، منگی و گیجی پس از بیدارشدن از خواب را تجربه می‌کند.[27] همچنین خیانت زناشویی، انواع آسیب‌های روانی را برای زوجین درگیر خیانت در پی دارد، از جمله: افسردگی، اضطراب، بی‌اعتمادی، کاهش عزت نفس، شوک و واکنش بهت‌زدگی، زودرنجی، خشم و پرخاشگری، بی‌قراری، درگیری ذهنی و عدم تمرکز، احساس پوچی، ترس و تهدید، شک و تردید، میل به کشتن همسر، ناتوانی در کنترل هیجانات، احساس ناامیدی، احساس بی‌ارزشی، احساس درماندگی، از دست‌دادن احساس تعلق، افکار و اقدام به خودکشی، بدبینی به ازدواج، آشفتگی روانی، واکنش‌های هیجانی، تشدید حساسیت بین فردی، تشدید اختلالات روانی، احساسات منفی، احساس خردشدن و حقارت، احساس نگرانی و تشویش، احساس ناراحتی و نفرت، حواس‌پرتی، احساس ناتوانی، بی‌توجهی و بی‌حوصلگی، احساس بی‌ثباتی در زندگی، بی‌اهمیتی، احساس تنهایی، از دست‌دادن عزم و اراده و احساس قربانی‌شدن.[28] هر کدام این آسیب‌ها ممکن است باعث مشکلات جسمی دیگر در فرد شود. برای مثال اضطراب در فرد به‌صورت مزمن و طولانی می‌تواند موجب تغییرات فیزیولوژیکی زیانبار نیز در بدن شود. این تأثیرات شامل تضعیف سامانۀ ایمنی بدن، افرایش میزان کلسترول خون، افرایش احتمال بروز بیمارهای قلبی و عروقی، افزاش فشار خون، سردردهای میگرنی، اخلالات گوارشی و بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات روانی‌تنی می‌شود.[29]

ب) آسیب‌های خانوادگی

خیانت زناشویی، موجب تنش درخانواده و کاهش روابط عاطفی و سردی رابطۀ زناشویی و از بین رفتن صمیمیت خانوادگی، تغییر نگرش اقوام و مشکل با اقوام می‌شود. در صورتی که خانواده‌ها و اقارب از خیانت زناشویی آگاه شوند، آسیب‌های ناشی از خیانت شدت بیشتری می‌یابد و ممکن است زوجین ارتباط خود را با اقوام قطع کنند و اقوام نیز آنها را طرد کنند. همچنین نگرش اقوام نسبت به فرد خیانت‌کار تغییر می‌کند. زوجین درگیر خیانت زناشویی پس از افشای خیانت با اختلال در وظایف والدینی روبه‌رو می‌شوند و ممکن است نتوانند وظایف خود را در برابر فرزندان به‌خوبی انجام دهند. فرزندان نیز از آسیب‌های خیانت اثر می‌پذیرند و مشکل رفتاری، کاهش علاقه به خانواده، افت تحصیلی و گوشه‌گیری و ازدواج نامناسب را تجربه می‌کنند.[30]

ج) آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی

بر اساس نتایج پژوهش‌ها، زوجین درگیر در خیانت‌های زناشویی به‌دلیل درگیری‌های ذهنی، مشکلات جسمانی، روانی و خانوادگی ناشی از خیانت زناشویی در عملکرد شغلی خود با مشکلاتی روبه‎رو می‌شوند که جروبحث در محل کار، مشکلات شغلی و از دست‌دادن شغل از این جمله است. همچنین خیانت زناشویی آسیب‌های زیادی بر وضعیت اقتصادی زوجین بر جای می‌گذارد مانند از دست‌دادن سرمایه به‌ویژه اگر رابطۀ زوجین به طلاق ختم شود. از بین‌رفتن آبرو یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی است که این آسیب به نوبۀ خود موجب آسیب‌های دیگری ازجمله احساس خجالت، نگرش منفی دیگران نسبت به فرد، از دست‌دادن ارتباط با دوستان، تغییر نگرش دوستان، از دست‌دادن جایگاه اجتماعی، قطع ارتباط با دیگران و مشکل در روابط با دیگران می‌شود.[31]

د) پیامدهای معنوی

عذاب وجدان، تضعیف باورهای دینی، احساس شدید گناه و پشیمانی در زوجین درگیر با خیانت زناشویی، از پیامدهای معنوی خیانت زناشویی است.[32]

منابع

ابن‌بابویه، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1410ق.

ابی‌داوود، سلیمان بن اشعث سجستانی، سنن ابى‌داوود، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دار احیاء السنة النبویه، بی‌تا.

«بررسي ادعاها درباره افزايش خيانت»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۳۹۶ش.

پسندیده، عباس، رضایت زناشویی، قم، مؤسسۀ علمی فرهنگی دارالحديث، سازمان چاپ و نشر،1391ش.

چوپانی، مریم و دیگران، «پدیدارهای وجودی در خیانت زناشویی مردان»، قصلنامۀ خانواده و پژوهش، سال هفدهم، شمارۀ 67، پاییز 1400ش.

«خیانت، عامل ۸۰ درصد طلاق‌ها»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱ شهريور ۱۳۹۸ش.

دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 28 مرداد 1403ش.

سرابی، پیام و دیگران، «واکاوی علل زمینه‌ساز و پیامدهای روابط فرازناشویی (خیانت زناشویی) از دیدگاه جوانان متاهل شهر کرمانشاه: یک مطالعۀ نظریۀ زمینه‌ای»، مجلۀ رویش روانشناسی، سال 11، شمارۀ 6، شهریور، 1401ش.

سرمدی، یاسمن و احمدی، خدابخش، «انواع آسیب‌های ناشی از خیانت زناشویی در زوجین»، مجلۀ فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، دورۀ 16، شمارۀ 42، 1400ش.

صمدی کاشان، سحر و دیگران، «خیانت زناشویی: کاوشی در دیدگاه‌ها، عوامل و پیامدها»، مجلۀ رویش روانشناسی سال هشتم، شمارۀ 4،  تیر 1398ش.

قنبری، مرضیه، «راه‌های اعتمادافزایی در خانواده»، مجلۀ تبلیغ و خانواده، دورۀ 2، شمارۀ 4، تیز 1403ش.

کلینی، محمد بن یعقوب، الكافى، بیروت، دارالتعارف، 1401ق.

مجلسی،  محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.

نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1408ق.

نهج‌البلاغه، جمع و تدوین موسوی، محمد بن الحسین، تصحیح محمد عبده، بیروت، موسسه اعلمی، بی‌تا.

---