خیانت زناشویی

خیانت زناشویی؛ نقض پیمان شرعی و قانونی میان زن و شوهر.

خیانت زناشویی و برقرای رابطۀ حقیقی یا مجازی با غیر همسر، مرزها و چارچوب‌های شرعی، عرفی و قانونی زناشویی را نقض می‌کند. خیانت زناشویی، یك مشکل اجتماعی پنهان و آسیبی چندبعدی محسوب می‌شود كه پیامدهای آن نهاد خانواده، تربیت فرزندان و سلامت و امنیت جامعه را به خطر می‌اندازد. خیانت زناشویی از نظر شرعی حرام و از نگاه حقوقی جرم محسوب می‌شود و از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نیز نوعی ناهنجاری است. امروزه که سبک‌های متفاوت زندگی از جوامع و فرهنگ‌های گوناگون پیش روی مخاطبان قرار گرفته، ارزش‌هایی نظیر وفاداری، همدردی زن و مرد نسبت به یکدیگر، تولید مثل و تداوم زندگی مشترک، کم‌رنگ شده و آمار خیانت زناشویی بالا رفته است.

مفهوم‌شناسی

واژۀ خیانت به‌معنای حیله، ناراستی و ضد امانت، در حوزۀ روابط زناشویی به برقراری هرگونه رابطۀ جنسی یا عاطفی با نفر سوم گفته می‌شود که تعهد رابطۀ زناشویی را نقض می‌کند و با رنج‌های عاطفی در همسر خیانت‌دیده همراه است. مفهوم خیانت زناشویی در کنش‌های روزمرۀ مردم عبارت است از داشتن رابطۀ عاطفی خارج از زندگی زناشویی با شخصی دیگر که گاهی با عمل جنسی، همراه است.

مراتب و انواع خیانت زناشویی

در معارف دین، خیانت زناشویی مراتبى دارد كه از «نگاه» تا «سكس» را در بر می‌گیرد. همسران در سبک زندگی اسلامی در همۀ ابعاد وجودى‌ خود (دیدارى، شنیدارى، گفتارى، بویایى، قلبى و بدنى)، حریم و قلمروى دارند كه ورود جنسى به آن براى هیچ كس جز همسر، جایز نیست. بر پایۀ متون دینی، انواع خیانت در محورهای ذیل دسته‌بندی شده است:

1. خیانت دیدارى: نگاه‌كردن و داشتن پوشش نامناسب براى غیر همسر؛
2. خیانت گفتارى - شنیدارى: گفت‌وگوى تحریك‌كننده از طریق آهنگ كلام یا موضوع سخن با نامحرم و شنیدن آن؛
3. خیانت لمسى: دست‌دادن، بوسیدن و تماس بدنى غیر جنسی؛
4. خیانت قدمى: حركت و اقدام براى تحقّق انواع دیگر خیانت؛
5. خیانت بویایى: استفاده از بوى خوش براى نامحرم؛
6. خیانت قلبى: عاشق‌شدن و دل‌بستن به غیر همسر؛
7. خیانت جنسی؛
8. خیانت رفتاری: خودآرایی برای غیر همسر.

خیانت زناشویی در فضای مجازی

خیانت در فضای مجازی از مسائل فراگیر دنیاى امروز است؛ با گسترش ارتباطات و گونه‌گونی رسانه‌ها، نوع جدیدی از خیانت در قالب تلفن، ارسال تصویر، چت، پیام کوتاه، ایمیل و بولوتوث پدید آمده است. در این پدیده، افراد در ارتباط الکترونیکی با غیر‌همسر خود، رابطۀ خیانت‌آمیز برقرار می‌کنند. دسترسی آسان، گستره و گوناگونی فعالیت و گمنامی از ویژگی‌های خیانت مجازی است. یک کاربر فضای مجازی با هویت‌های دروغین می‌تواند از تعداد بی‌شماری سوژه‌های جنسی دیدن و نیازهای جنسی متعددی را ارضا کند.

ویژگی‌های خیانت زناشویی در ایران

1. پژوهش‌ها نشان می‌دهد بیشترین آمار قتل‌های خانوادگی که 30 درصد است به زنانی مربوط می‌شود که به‌دلیل رابطۀ نامشروع و سـوءظن، توسط همسران خود به قتل رسیده‌اند؛ از سوی دیگر، 22 درصد از قتل‌های خانوادگی مربوط به‌قتل مردان توسط همسران آنها است که در 40 درصد، زنان با همدستی معشوق خود، شوهران خود را کشته‌اند.
2. خیانت همسران در گذشته بیشتر مربوط به مردان بود، اما امروزه این مسئله به زنان نیز كشیده شده و پیشنهاد رابطه بسیار راحت‌تر از گذشته به زنان متأهل داده می‌شود.
3. مشاوران و روان‌درمان‌گران که با پرونده‌های خیانت زناشویی در ارتباط بوده‌اند معتقدند که از عوامل بسیار مهم خیانت همسران، نارضایتی جنسی زوجین است که در موارد بسیاری، طلاق را نیز در پی دارد.
4. بررسی‌های پژوهشی نشان می‌دهد که خیانت زناشویی بیش از همه میان افراد 25 تا 40 ساله رایج است و روند افزایشی شدیدی دارد.

زمینه‌ها و عوامل خیانت زناشویی

برخى امور، زمینۀ خیانت را فراهم مى‌آورند كه پاره‌اى از آنها به پیش از ازدواج برمى‌گردند و برخى با دورۀ زندگی مشترک، در پیوند است.

الف). پیش از ازدواج

داشتن روابط ناسالم و خارج از قاعده با جنس مخالف، از جمله زمینه‌هاى پیشینىِ خیانت محسوب می‌شود. به نظر روان‌شناسان كسى كه اهل این نوع ارتباط است، به آن عادت مى‌كند و به‌صورت معمول روابط گوناگونى نیز دارد. چنین فردى ممكن است با یكى از آنان ازدواج كند؛ امّا ارتباط با دیگران همچنان مى‌تواند باقى باشد. حتى اگر هیچ‌گاه آنان را نبیند، عادت ارتباط با دیگران، زمینۀ خیانت را فراهم مى‌آورد. کارشناسان، افزایش انواع ارتباط ناسالم حقیقى و مجازى را زنگ خطر جدی براى نهاد خانواده می‌دانند.

ب). هنگام زندگى مشترک

نارضایتى زناشویى

اگر فرد از زندگى خود ناراضى باشد، ممكن است به خیانت روى آورد؛ این نارضایتى مى‌تواند دلایل مختلفى مانند ناکامی عاطفی، ناکامی جنسی و آزار، داشته باشد.

خانواده، كانون دوستى و مهربانى است و یكى از نیازهاى اساسى انسان كه باید در این كانون برآورده شود، ارضاى عاطفى است. نادیده‌گرفتن این مسئله، موجب نارضایتى مى‌شود و مى‌تواند فرد را به‌سوى ابراز علاقه به دیگران، متمایل سازد.

غریزۀ جنسى، از قوى‌ترین نیازهاى انسان است و خانواده، تنها منبع مشروعِ برآوردن این نیاز است. اگر به هر دلیلى، غریزۀ فرد در درون خانواده ارضا نشود، به نارضایتى منجر مى‌شود و فرد را بر آن مى‌دارد تا براى برآوردن نیاز جنسى خود، منبعى خارج از كانون خانواده پیدا كند. امام علی دلیل انحراف جنسى و خیانت زناشویىِ برخى امت‌هاى پیشین را رعایت‌نكردن این مهم از سوى مردان مى‌داند.

پژوهشگران یکی دیگر از زمینه‌هاى خیانت را «همسرآزاری» می‌دانند. به نظر آنها همسرآزارى و بداخلاقى و بدرفتارى با همسر، از عوامل مهم نارضایتى است كه فرد را از همسر خود متنفّر مى‌سازد و زمینۀ خیانت را فراهم مى‌كند..

تحریكات جنسىِ نابه‌جا

در پاره‌اى موارد، تحریك جنسى خارج از خانواده، سبب خیانت مى‌شود. در خانواده‌هایی که روابط اجتماعی باز دارند و ارتباط و پوشش شرعی را رعایت نمی‌کنند، گاه مواردى رخ مى‌دهد كه سبب تحریك جنسى نابه‌جا مى‌شود و زمینۀ خیانت را فراهم مى‌سازد. هر تحریك جنسى، با یك یا چند بُعد از ابعاد دیدارى، گفتارى، شنیدارى، بویایى و لمسى به وجود مى‌آید. استفاده از آرایش و پوشش بدن‌نما و همچنین نگاه ناسالم و معنادار به نامحرم از راه بینایى، استفاده از عطر و خوشبوكننده‌ها از راه بویایى، گفت‌وشنود صمیمى و نزدیك با نامحرم از راه گویایى- شنیدارى، و تماس بدنى پوست به پوست یا لباس به لباس از راه لامسه، موجب تحریك غریزۀ جنسى شده و زمینۀ خیانت را فراهم مى‌آورد. همچنین مجالس مختلط با ویژگى‌هاى خاص خود یا میهمانى‌هاى باز و با افراد ناشایست كه گاه همراه با تماشاى فیلم‌هاى غیراخلاقى، رقص و آوازخوانی نیز همراه است، تحریك نابه‌جا و چند بُعدىِ غریزۀ جنسى را به دنبال دارد و زمینۀ خیانت جنسى را فراهم مى‌آورد.

نبود غیرت دینی

از منظر دینی حریم خانواده، نیازمند پاسداری بوده که نگهبان آن، غیرت دینی است. به‌ویژه غیرت مرد، از عوامل مهم حفظ ناموس خانواده و جلوگیرى از خیانت محسوب می‌شود. نبود این ویژگى، هزینۀ خیانت را كاهش و امكان آن را افزایش مى‌دهد. امام علی وقتی به منطقۀ عراق وارد شد و گزارش صحنه‌هاى ناشایستى از روابط زنان و مردان نامحرم را در كوچه و بازار شنید، ریشۀ آن را در بى‌شرمى و بى‌غیرتى مردان دانست و آنان را نكوهش كرد. البته استفادۀ نادرست و بى‌جا از غیرت نیز افراد پاك را به مرز خیانت و ناپاكى مى‌كشانَد. روایات اسلامى، همان‌گونه که غیرت را تأیید کرده‌اند، از غیرت نابه‌جا نیز پرهیز و هشدار داده‌اند كه حساسیت زیاد در این زمینه مى‌تواند به فساد بینجامد. امام على تأکید می‌کند که از غیرت در غیر جایگاهش حذر شود؛ زیرا زن سالم را به بیمارى و زن پاك را به گمانه‌هاى بد فرا مى‌خواند.

شوخی با نامحرم

شوخی‌کردن با نامحرم، حریم میان آنها را کم‌رنگ کرده و احتمال وقوع گناه را بین آنان تقویت می‌کند. اولیای دین افراد را از مزاح با نامحرم برحذر داشته‌‌اند و هر کلمه چنین مزاحی را موجب هزار سال عذاب آتش در دوزخ دانسته‌اند.

موقعیت حضور

فضای حضور دو جنس مخالف نیز در جهت سلامت یا فساد رابطه تأثیرگذار است؛ در منابع اسلامی توصیه شده که موقعیت حضور نامحرمان نباید به گونه‌ای خلوت باشد که امکان ورود سایر افراد در آن وجود نداشته باشد. خلوت‌گزینی با جنس مخالف، موقعیت را برای تحقق گناه فراهم می‌سازد.

انتخاب همسر مناسب

در آموزه‌های دینی متناسب با عوامل و زمینه‌هاى خیانت همسران، به انتخاب همسر مناسب سفارش شده است. بى‌توجهی به معیارهای همسرگزینی، از عوامل مهم خیانت‌دیدن است. مهم‌ترین معیار همسرگزینی، برخوردارى از دین و ایمان است؛ امّا براى تشخیص این ویژگى، سفارش شده كه به صداقت و امانت‌دارى فرد توجّه شود. بر اساس متون دینی اگر امانت‌دارى در همسران وجود داشته باشد، حتى فراهم‌بودن زمینه‌ها نیز نمى‌تواند آنان را به خیانت بكشاند. بهره‌مندی از مهارت‌های زناشویى مانند مهارت ارضای عاطفی و مهارت ارضای نیاز جنسی و همچنین اهتمام به فراگیری آنها نیز از معیارهای انتخاب همسر مناسب است که سبب رضایتمندى و وفاى زناشویى می‌شود. در این چارچوب، ارضاى عاطفى، موجب استحكام خانواده و ایمنى از هرزگى مى‌شود. در روایات اسلامى، به همسردوستى، سفارش فراوان شده است. اهمیت این موضوع، تا حدی است كه همسردوستى، هم‌پاى ایمان دانسته شده و اندازۀ آن، متناسب با رشد ایمان، افزایش مى‌یابد. ارضاى نیاز جنسى نیز نقش مهمّى در رضایت‌مندى و پیشگیرى از خیانت زناشویى دارد. آموزه‌هاى دینى، بر این موضوع، تأكید جدى دارند و ترك آن را به شدّت نكوهش مى‌كنند. حقّ هم‌خوابگى، به لحاظ حقوقى نیز تأكید شده و حداقل‌هایى براى روابط جنسى، در نظر گرفته شده است. فراتر از این، رضایت جنسى نیز از امورى است كه دین، به آن توجّه جدّى كرده و مهارت‌هاى ویژه‌اى را برای آن بیان كرده است.

پیامدهای خیانت زناشویی

آسیب‌های فردی

تحققات نشان داده است که خیانت همسران می‌تواند باعث آسیب‌های جسمی از جمله ناراحتی قلبی و عروقی، اختلال در تغذیه و خواب، سردرد، بی‌حسی و کرختی بدن و کاهش یا افزایش فشار خون، زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌ها و یا تشدید بیماری‌های قلبی شود. مشکل جسمانی ناشی از خیانت زناشویی ممکن است بر عملکرد فرد در وظایف روزمرۀ والدین، وظایف شغلی و خانوادگی نیز تأثیر نامطلوب بر جای بگذارد. به‌دلیل تغییرات فیزیولوژی عصبی و هورمونی، فرد خیانت‌دیده مواردی چون از دست‌دادن آرامش و خواب راحت، از خواب‌پریدن مکرر، بی‌خوابی و وسواس، منگی و گیجی پس از بیدارشدن از خواب را تجربه می‌کند. همچنین خیانت زناشویی، انواع آسیب‌های روانی را برای زوجین درگیر خیانت در پی دارد، از جمله: افسردگی، اضطراب، بی‌اعتمادی، کاهش عزت نفس، شوک و واکنش بهت‌زدگی، زودرنجی، خشم و پرخاشگری، بی‌قراری، درگیری ذهنی و عدم تمرکز، احساس پوچی، ترس و تهدید، شک و تردید، میل به کشتن همسر، ناتوانی در کنترل هیجانات، احساس ناامیدی، احساس بی‌ارزشی، احساس درماندگی، از دست‌دادن احساس تعلق، افکار و اقدام به خودکشی، بدبینی به ازدواج، آشفتگی روانی، واکنش‌های هیجانی، تشدید حساسیت بین فردی، تشدید اختلالات روانی، احساسات منفی، احساس خردشدن و حقارت، احساس نگرانی و تشویش، احساس ناراحتی و نفرت، حواس‌پرتی، احساس ناتوانی، بی‌توجهی و بی‌حوصلگی، احساس بی‌ثباتی در زندگی، بی‌اهمیتی، احساس تنهایی، از دست‌دادن عزم و اراده و احساس قربانی‌شدن. هر کدام این آسیب‌ها ممکن است باعث مشکلات جسمی دیگر در فرد شود. برای مثال اضطراب در فرد به‌صورت مزمن و طولانی می‌تواند موجب تغییرات فیزیولوژیکی زیانبار نیز در بدن شود. این تأثیرات شامل تضعیف سامانۀ ایمنی بدن، افرایش میزان کلسترول خون، افرایش احتمال بروز بیمارهای قلبی و عروقی، افزایش فشار خون، سردردهای میگرنی، اختلالات گوارشی و بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات روانی‌تنی می‌شود.

آسیب‌های خانوادگی

خیانت زناشویی، موجب تنش درخانواده و کاهش روابط عاطفی و سردی رابطۀ زناشویی و از بین رفتن صمیمیت خانوادگی، تغییر نگرش اقوام و مشکل با اقوام می‌شود. در صورتی که خانواده‌ها و اقارب از خیانت زناشویی آگاه شوند، آسیب‌های ناشی از خیانت شدت بیشتری می‌یابد و ممکن است زوجین ارتباط خود را با اقوام قطع کنند و اقوام نیز آنها را طرد کنند. همچنین نگرش اقوام نسبت به فرد خیانت‌کار تغییر می‌کند. زوجین درگیر خیانت زناشویی پس از افشای خیانت با اختلال در وظایف والدینی روبه‌رو می‌شوند و ممکن است نتوانند وظایف خود را در برابر فرزندان به‌خوبی انجام دهند. فرزندان نیز از آسیب‌های خیانت اثر می‌پذیرند و مشکل رفتاری، کاهش علاقه به خانواده، افت تحصیلی و گوشه‌گیری و ازدواج نامناسب را تجربه می‌کنند.

آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی

بر اساس نتایج پژوهش‌ها، زوجین درگیر در خیانت‌های زناشویی به‌دلیل درگیری‌های ذهنی، مشکلات جسمانی، روانی و خانوادگی ناشی از خیانت زناشویی در عملکرد شغلی خود با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند که جروبحث در محل کار، مشکلات شغلی و از دست‌دادن شغل از این جمله است. همچنین خیانت زناشویی آسیب‌های زیادی بر وضعیت اقتصادی زوجین بر جای می‌گذارد مانند از دست‌دادن سرمایه به‌ویژه اگر رابطۀ زوجین به طلاق ختم شود. از بین‌رفتن آبرو یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی است که این آسیب به نوبۀ خود موجب آسیب‌های دیگری ازجمله احساس خجالت، نگرش منفی دیگران نسبت به فرد، از دست‌دادن ارتباط با دوستان، تغییر نگرش دوستان، از دست‌دادن جایگاه اجتماعی، قطع ارتباط با دیگران و مشکل در روابط با دیگران می‌شود.

پیامدهای معنوی

عذاب وجدان، تضعیف باورهای دینی، احساس شدید گناه و پشیمانی در زوجین درگیر با خیانت زناشویی، از پیامدهای معنوی خیانت زناشویی است.

منابع

ابن‌بابویه، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1410ق.

ابی‌داوود، سلیمان بن اشعث سجستانی، سنن ابى‌داوود، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دار احیاء السنة النبویه، بی‌تا.

«بررسی ادعاها درباره افزایش خیانت»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۳۹۶ش.

پسندیده، عباس، رضایت زناشویی، قم، مؤسسۀ علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر،1391ش.

چوپانی، مریم و دیگران، «پدیدارهای وجودی در خیانت زناشویی مردان»، قصلنامۀ خانواده و پژوهش، سال هفدهم، شمارۀ 67، پاییز 1400ش.

«خیانت، عامل ۸۰ درصد طلاق‌ها»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱ شهریور ۱۳۹۸ش.

دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 28 مرداد 1403ش.

سرابی، پیام و دیگران، «واکاوی علل زمینه‌ساز و پیامدهای روابط فرازناشویی (خیانت زناشویی) از دیدگاه جوانان متاهل شهر کرمانشاه: یک مطالعۀ نظریۀ زمینه‌ای»، مجلۀ رویش روانشناسی، سال 11، شمارۀ 6، شهریور، 1401ش.

سرمدی، یاسمن و احمدی، خدابخش، «انواع آسیب‌های ناشی از خیانت زناشویی در زوجین»، مجلۀ فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، دورۀ 16، شمارۀ 42، 1400ش.

صمدی کاشان، سحر و دیگران، «خیانت زناشویی: کاوشی در دیدگاه‌ها، عوامل و پیامدها»، مجلۀ رویش روانشناسی سال هشتم، شمارۀ 4،  تیر 1398ش.

قنبری، مرضیه، «راه‌های اعتمادافزایی در خانواده»، مجلۀ تبلیغ و خانواده، دورۀ 2، شمارۀ 4، تیز 1403ش.

کلینی، محمد بن یعقوب، الكافى، بیروت، دارالتعارف، 1401ق.

مجلسی،  محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.

نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1408ق.

نهج‌البلاغه، جمع و تدوین موسوی، محمد بن الحسین، تصحیح محمد عبده، بیروت، موسسه اعلمی، بی‌تا.