معیارهای انتخاب همسر

معیارهای انتخاب همسر، ویژگی‌ها و شاخص‌های مطلوب یا مهم برای همسرگزینی.

انتخاب همسر، تصمیمی مهم و سرنوشت‌ساز است که می‌تواند مسیر زندگی فرد را به‌طور کلی دگرگون کند. این انتخاب نیازمند آگاهی و شناخت درست است. معیارهای اساسی مانند ایمان، اخلاق، سلامت روانی و تناسب فرهنگی، بنیان زندگی مشترک را تشکیل می‌دهند. در کنار اینها، معیارهای ثانویه مانند تناسب ظاهری و علایق مشترک نیز می‌توانند در انتخاب همسر نقش داشته باشند. برای داشتن انتخابی آگاهانه، راه‌حل‌های مختلفی مانند مشاوره تخصصی ازدواج، همفکری خانواده‌ها و پرهیز از کمال‌گرایی مطرح شده است.

مفهوم‌شناسی

معیارهای انتخاب همسر، مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و شرایطی هستند که فرد برای انتخاب شریک زندگی خود در نظر می‌گیرد. این معیارها مانند نقشۀ ‌راه عمل می‌کنند و به فرد کمک می‌کنند تا افراد مناسب را از افراد نامناسب تشخیص دهد و انتخابی آگاهانه و رضایت‌بخش داشته باشد. معیارها می‌توانند شامل ارزش‌ها، اعتقادات، اهداف، انتظارات، ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی، نیازها، خواسته‌ها و حتی ویژگی‌های ظاهری باشند.

انواع انتخاب همسر

انتخاب عاقلانه

انتخاب عاقلانه همسر به‌معنای گزینش مبتنی بر شناخت واقع‌بینانه از شخصیت و ویژگی‌های فرد مورد نظر است که در این فرایند توجه به معیارهای مهمی مانند دین، اخلاق، سلامت جسمی و روانی و تناسب فرهنگی ضروری است. این نوع انتخاب، به مصلحت و آینده‌نگری اهمیت می‌دهد و سعی دارد با ارزیابی دقیق و منطقی، تصمیمی بگیرد که در بلندمدت به سود طرفین و خانواده آنها باشد.

انتخاب رویایی

انتخاب رویایی همسر به‌معنای گزینش بر اساس معیارهای غیرواقعی و فانتزی است که تصورات ایده‌آل‌گرایانه و غیرمنطقی را در اولویت قرار می‌دهد. این نوع انتخاب به دلیل تکیه بر احساسات گذرا و تصورات غیرواقع‌بینانه، ممکن است منجر به سرخوردگی و پشیمانی شده و با آشکار شدن مشکلات جدی در آینده، به تضعیف بنیان خانواده و ناپایداری ازدواج بینجامد.

معیارهای اساسی

ارزش‌ها

ارزش‌ها، مجموعه‌ای از اصول برآمده از باورها است که در زندگی برای فرد اهمیت دارد و مسیر زندگی او را هدایت می‌کند. هم‌خوانی در ارزش‌ها بین زوجین، پایه‌ای محکم برای ارتباطی پایدار و موفق می‌سازد. زمانی که دو نفر در اصول بنیادین زندگی اشتراک دارند، احتمال بروز اختلافات جدی و چالش‌های غیرقابل حل کم می‌شود و همسویی در اهداف و دیدگاه‌ها افزایش می‌یابد و این امر به ایجاد یک زندگی مشترک هماهنگ و متعادل کمک می‌کند.

اخلاق و شخصیت

صفات اخلاقی مانند صداقت، وفاداری، تعهد، احترام متقابل، مسئولیت‌پذیری، فداکاری، انصاف، صبر، بردباری و گذشت، بنیان زندگی مشترکِ مبتنی بر اعتماد، درک و حمایت را تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر، داشتن شخصیتی متعادل، شاداب، خوش‌بین، مثبت‌اندیش، انعطاف‌پذیر، سازگار، خلّاق، باانگیزه، دارای روحیه تلاش و پشتکار در همسر آینده، می‌تواند به ایجاد تعاملات مثبت و لذت‌بخش در زندگی مشترک کمک کند.

اهداف و خواسته‌ها

یکی از معیارهای اساسی در انتخاب همسر، تطابق در اهداف و خواسته‌های بلندمدت زندگی همچون چگونگی تشکیل خانواده، فرزندآوری، مکان زندگی و مسیر شغلی است. علاوه بر این، توجه به اهداف و خواسته‌های فردی نیز حایز اهمیت است، تضادهای جدی در این امور می‌تواند مشکلات مهمی در زندگی مشترک را به همراه داشته باشد.

زمینۀ خانوادگی

سابقه، روابط، ارزش‌ها و باورهای خانوادگی فرد، نقشی اساسی در شکل‌گیری شخصیت فرد و نحوه تعامل وی با دیگران دارد. ارتباطات سالم و مثبت در خانواده، اشتراک در ارزش‌ها و باورها و توانایی حل مسائل خانوادگی، از نشانه‌های یک زمینۀ خانوادگی مطلوب هستند.

معیارهای ثانویه

سلامت جسمانی و روانی

سلامت جسمانی، از معیارهای ثانویه اما حایز اهمیت در انتخاب همسر است. برخی از مشکلات جسمانی و روانی، جزیی و قابل درمان هستند و آسیب جدی به زندگی مشترک نمی‌زنند، اما توجه به نقص‌ها و معلولیت‌های عمیق و غیرقابل درمان، همچنین توجه به مشکلات روانی حادّ، در انتخاب همسر اهمیت زیادی دارد و تصمیم احساسی و غیرمنطقی در این زمینه، مشکلات زیادی در آیندۀ زندگی مشترک ایجاد می‌کند.

جذابیت ظاهری

جذابیت ظاهری از معیارهای ثانویه انتخاب همسر است که در روایات نیز بر آن تأکید شده است. این جذابیت‌ها شامل تناسب اندام، ترکیب اجزای صورت، سلامتی پوست و مو و آراستگی است، اما جذابیت درونی نیز بسیار مهم است. جذابیت‌های درونی شامل هوش، اعتماد به نفس، صداقت، وفاداری و تطابق شخصیتی با همسر است. انتخاب همسری که هم از جهت ظاهری و هم درونی برای فرد، جذاب باشد، استحکام زندگی مشترک را افزایش می‌دهد. جذابیت ظاهری به این معنا است که شخص مقابل، جذاب به نظر برسد و به دل بنشیند.

معیارهای اختصاصی

در کنار معیارهای اساسی و معیارهای ثانویه انتخاب همسر، هر فرد با توجه به شرایط و تجربیات منحصر به فرد خود، ممکن است نیازها و خواسته‌های خاصی در انتخاب همسر داشته باشد. معیارهایی مانند تناسب سنّی، تناسب قد و وزن، قومیّت، علاقه‌مندی‌های خاص مشترک و سابقۀ ازدواج از جملۀ این معیارها هستند. توجه به این نکته که هر فردی نقاط ضعف خاص خودش را دارد و یافتن انسانی که هیچ عیب و ایرادی نداشته باشد در عمل ممکن نیست، ضرورت دوری از معیارهای سخت‌گیرانه و کمال‌گرایی (کامل‌گرایی) را روشن می‌سازد.

کفویّت

کفویّت یا همسانی در ازدواج، به تناسب زن و شوهر در برخی ویژگی‌ها اشاره دارد. دیدگاه‌های مختلف،هر کدام تفسیر خاصی از کفویت دارند. برخی، کفویت را در تناسب ظاهری، همشهری‌بودن، تشابه مدرک تحصیلی یا هم‌ترازبودن در سطوح مادی می‌بینند. عده‌ای دیگر، معیارهای سخت‌گیرانه‌تر و غیرواقعی‌تر حتی تشابه در دوست‌داشتن رنگ خاص را ملاک کفویت می‌دانند. به‌باور متخصصان، هر دو این دیدگاه‌ها افراطی و غلط است. تکیه بر معیارهای سطحی و غیرمهم، زندگی مشترک را بر پایه‌ای سست بنا می‌کند و افراط در معیارها و کمال‌گرایی، مانع ازدواج و یافتن شریک زندگی مناسب می‌شود. در واقع در انتخاب همسر، ایجاد تعادل بین تناسب و واقع‌بینی، ضروری بوده و مراجعه به معیارهای مورد تأیید عقل، دین و علم راهگشا است.

چالش‌های انتخاب همسر

کمال‌گرایی

کمال‌گرایی (کامل‌گرایی) در انتخاب همسر، به‌معنای جستجوی فرد بی‌عیب و نقص و بدون کمبود است. این رویکرد می‌تواند به انتظارات غیرواقعی، وسواس فکری و در نهایت، ناکامی در یافتن شریک زندگی مناسب منجر شود. کمال‌گراها اغلب در دام مقایسۀ افراد با معیارهای ذهنی و ایده‌آل خود گرفتار می‌شوند و به جای تمرکز بر نقاط قوت و ویژگی‌های مثبت افراد، به‌طور دایم به دنبال نقص‌ها می‌گردند. اصلاح خطاهای شناختی، توجه‌دادن افراد به این مسأله که یافتن انسان کامل در عمل ممکن نیست و در موارد سخت آن، درمان روانشناختی کمال‌گرایی از راهکارهای حل این مسأله عنوان شده است.

معیارهای غیرواقعی

معیارهای غیرواقعی در انتخاب همسر شامل انتظارات و آرزوهایی است که با شرایط واقعی زندگی مطابقت ندارد. این معیارها ممکن است شامل ایده‌آل‌های غیرقابل دسترسی، فرضیات غیرمنطقی و تصورات غیرواقعی از زندگی مشترک باشند. به‌عنوان مثال، انتظار برای یک زندگی لوکس، و بدون سختی، آرزوی داشتن همسری کامل و بی‌نقص و انتظار برای روابطی بدون مشکلات، معیارهای غیرواقعی هستند. تعیین معیارهای غیرواقعی در انتخاب همسر، می‌تواند به سرخوردگی، ناامیدی و در نهایت، ناکامی در یافتن شریک زندگی مناسب منجر شود.

فشارهای اجتماعی و خانوادگی

فشارهای اطرافیان مانند والدین، اقوام، دوستان و جامعه می‌تواند بر انتخاب فرد تاثیر بگذارد. مقایسه با دیگران، تحمیل معیارهای غیرواقعی و فشار برای ازدواج با افراد خاص از جملۀ این فشارها هستند. اگرچه استفاده از تجربیات و نظرات اطرافیان و خانواده نقش مهمی در انتخاب درست دارد، اما تحت تأثیر قرارگرفتن به‌گونه‌ای که شخص در عمل اختیاری از خود نداشته باشد، آسیب‌های جدی را به‌دنبال دارد. آموزش حل مسأله، استقلال رأی در عین مشورت با اهل تجربه و تقویت قدرت نه گفتن به خواسته‌های غیرمنطقی، از راهکارهای حل این مسأله عنوان شده است.

عدم صداقت و شفافیت

از جمله مصادیق عدم صداقت، پنهان‌کردن اطلاعات مهم، اغراق در مورد خود، تظاهر به شخصیت و علایق غیرواقعی و عدم صداقت در مورد احساسات و تعهدات است. عدم صداقت و شفافیت، اعتماد را از بین برده و پایه‌های یک رابطه سالم و پایدار را سست می‌کند. ازدواج با عدم صداقت و شفافیت، در نهایت ممکن است به تضعیف رابطه زوجی و حتی به پایان‌‌رسیدن آن منجر شود.

شتابزدگی

شتابزدگی در انتخاب همسر می‌تواند به پشیمانی و حسرت در آینده منجر شود. برخی به دلیل ترس از تنهایی، تحت فشار اطرافیان، یا به دلیل جاذبه ظاهری فرد مقابل و احساسات زودگذر، بدون شناخت کافی و در نظرگرفتن جوانب مختلف، اقدام به انتخاب همسر می‌کنند. این مسأله، فرصت کافی برای شناخت عمیق شخصیت، اخلاق، ارزش‌ها و تناسبات فردی و اجتماعی را از بین می‌برد. پرهیز از عجله، شرکت در جلسات مشاورۀ پیش از ازدواج، تمرین برای کنترل هیجانات، تعیین معیارهای دقیق و منطقی ازدواج و استفاده از تجربیات دیگران از راهکارهای حل این مسأله عنوان شده است.

نادیده‌گرفتن علایم هشدار

در روند همسرگزینی، گاهی افراد با نشانه‌هایی روبرو می‌شوند که می‌توانند زنگ خطر و نشان‌دهندۀ وجود مشکلات جدی در آشنایی باشند. نادیده‌گرفتن این علایم هشدار و اصرار بر ازدواج، می‌تواند پشیمانی در آینده به همراه داشته باشد. از جملۀ علایم هشداردهنده، این موارد هستند: عدم احترام، نادیده‌گرفتن احساسات، عدم صداقت، پنهان‌کاری و حرف‌های ضد و نقیض، اختلافات عمیق در باورها و ارزش‌ها، عدم مسئولیت‌پذیری، بروز رفتارهای سلطه‌جویانه، تحقیرکردن، بروز رفتارهای پرخاشگرانه، علایم اعتیاد به مواد مخدر، طفره‌‌رفتن افراطی از پاسخ به سؤالات، پرهیز از صحبت دربارۀ خانوادۀ خود و پرهیز از صحبت دربارۀ گذشتۀ خود.

بی‌توجهی به مشاورۀ پیش از ازدواج

مشاورۀ پیش از ازدواج، فرصتی برای شناخت عمیق‌تر خود و طرف مقابل، بررسی تناسبات فردی و اجتماعی، و شناسایی مشکلات بالقوه در رابطه است. برخی از افراد به دلایل مختلف مانند ترس، خجالت، یا تصور بی‌نیازی، از این مشاوره استفاده نمی‌کنند و در نتیجه، ریسک انتخاب اشتباه همسر را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهند. برای مشاورۀ پیش از ازدواج با افراد متخصص، ثمرات مختلفی ذکر شده است که عبارتند از: کسب تجربه، آشنایی عمیق‌تر، کنترل هیجانات، دریافت راهنمایی تخصصی و کاهش آمار طلاق.

راهکارهای چالش‌های انتخاب همسر

برای غلبه بر چالش‌های انتخاب همسر، راه‌حل‌های مختلفی مطرح شده است که به‌برخی از آنها اشاره می‌شود:

استفاده از ظرفیت مشاوره تخصصی

استفاده از مشاوره تخصصی در انتخاب همسر می‌تواند به فرد کمک کند تا با درک بهتر ویژگی‌ها، نیازها و اولویت‌های خود، تصمیمی آگاهانه‌تر بگیرد. مشاوران ازدواج با ارائه راهنمایی‌های علمی و تخصصی، به شناسایی نقاط قوت و ضعف فرد و همسر آینده‌اش کمک می‌کنند و از طریق بررسی‌های حرفه‌ای، تطابق شخصیتی و ارزشی میان طرفین را ارزیابی می‌کنند. این فرآیند می‌تواند به پیشگیری از مشکلات احتمالی در آینده و تقویت پایه‌های یک زندگی مشترک موفق کمک کند.

تأمین نیازهای اولیه اقتصادی

در کنار معیارهای اخلاقی، شخصیتی و خانوادگی، ملاحظات اقتصادی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. همت و تلاش زوجین و خانوادۀ آنها برای ایجاد شرایط و امکانات ضروری، مانند شغل و درآمد مناسب و مسکن، لازم بوده و ثبات و آرامش را به ارمغان می‌آورد.

همراهی خانواده‌ها

همراهی و کمک فکری خانواده‌ها و پرهیز آنها از تحمیل نظرات خود، مسیر انتخاب صحیح را هموارتر ساخته و ازدواج عاقلانه‌تری را رقم می‌زند.

معدّل‌گیری و پرهیز از کمال‌گرایی

در انتخاب همسر، ایمان، اخلاق نیکو و نسب شریف به‌عنوان معیارهای اساسی و غیرقابل چشم‌پوشی، در اولویت هستند؛ اما در بقیۀ صفات، باید با واقع‌بینی و انعطاف‌پذیری عمل کرد و به دنبال فردی با تناسبات و معدّل خوب بود. هیچ‌کس کامل نیست و هر فردی نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارد. انتخاب معیارهای واقعی و پرهیز از معیارهای سخت‌گیرانه و کنترل روحیۀ کمال‌گرا، انتخاب دقیق‌تر را ممکن می‌سازد.

منابع

• ابراهیمی، سیروان، «اثربخشی مشاورۀ پیش از ازدواج با برنامه مراقبت مراجعانCARE بر انتظارات زناشویی و باورهای ارتباطی افراد در شرف ازدواج»، در مجله مشاوره و روان‌درمانی خانواده، شماره 27، بهار و تابستان 1398ش.
• «بررسی تاثیر جایگاه اجتماعی خانواده ها در ازدواج»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 24 خرداد 1399ش.
• «بررسی ملاک زیبایی ظاهر در انتخاب همسر»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 فروردین 1399ش.
• بیجاری، هانیه و همکاران، «ملاک‌های انتخاب همسر از دید افراد راضی از ازدواج (در دورۀ عقد): یک مطالعه کیفی»، در مجلۀ علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 34، پاییز و زمستان 1398ش.
• «تاثیر و نقش خانواده در یک ازدواج ناموفق»، وب‌سایت حمید صادقیان، تاریخ درج مطلب: 19 اردیبهشت 1402ش.
• جاودانی، آرزو، «نگاهي به تاثير مشاورۀ قبل از ازدواج در كاهش طلاق»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 29 فروردین 1394ش.
• جبرائیلی، هاشم و همکاران، «نقش ویژگی‌های شخصیتی در ملاک‌های انتخاب همسر»، در مجله اصول بهداشت روانی،شماره 63، تابستان 1393ش.
• جعفری، اصغر و الیاسی، الهام، «پیشبینی صداقت در روابط زناشویی براساس کفایت اجتماعی و سلامت معنوی با نقش واسطه‌ای امید در دانشجویان متأهل»، در مجله پژوهش‌نامه روانشناسی مثبت،‌ شماره 28، زمستان 1400ش.
• حسین‌پور، سیدروح‌الله، «در تصمیم‌گیری برای ازدواج شتاب‌زده عمل نکنید»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 15 مرداد 1397ش.
• حسین‌خانی نایینی، هادی، «معیارهای انتخاب همسر از دیدگاه اسلام»، در مجله اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال دوم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1398ش.
• داوودی، «ازدواج، عاشقانه یا عاقلانه؟»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 1 بهمن 1388ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 اردیبهشت 1403ش.
• روحانی، محمدصالح، «ملاک‌هاي انتخاب همسر»، وب‌سایت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم، تاریخ بازدید: 26 اردیبهشت 1403ش.
• شریفی، احمدحسین، «رعایت اصول و ارزش‌ها در انتخاب همسر»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 27 اردیبهشت 1397ش.
• شیخ حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت لإحیاء التراث، بی‌تا.
• «صداقت حلقۀ مفقودۀ زندگی زناشویی/ راه‌های تشخیص خواستگار صادق»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 8 اردیبهشت 1396ش.
• صفاری‌زاده، فرشته و رضائیان بیلندی، حسین، «نگرش‌های مربوط به انتخاب همسر: نقش کمال‌گرایی و طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه»، در مجله اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، شماره 7، بهار و تابستان 1396ش.
• عظیم‌لو، مهدیه، «عاقلانه انتخاب کن، عاشقانه زندگی کن»، وب‌سایت روزنامه جوان، تاریخ درج مطلب: 3 شهریور 1398ش.
• «علایم هشداردهنده در دورۀ آشنایی پیش از ازدواج»، وب‌سایت خانه خرد، تاریخ درج مطلب: 22 آذر 1399ش.
• غفاری، مسعود، «انتخاب عاقلانه، زندگي عاشقانه»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 6 اسفند 1386ش.
• غلامعلی لواسانی، مسعود، «ارزش‌های زیربنایی انتخاب همسر، مطالعه‌ای داده‌بنیاد»، در مجله رویش روان‌شناسی، سال 10، شماره 9، شماره پیاپی 66، آذر 1400ش.
• کیفرخی، اصغر، «کفائت در نکاح از منظر مذاهب اسلامی»، وب‌سایت پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: 29 اردیبهشت 1403ش.
• «مشاورۀ قبل از ازدواج چیست و به چه دردی می‌خورد؟»، وب‌سایت کلینیک ایران، تاریخ بازدید: 6 مهر 1402ش.
• مظاهری اصفهانی، علی‌اکبر، «در اصل ازدواج عجله کنید»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1393ش.
• «معیارهای انتخاب همسر از نگاه دین»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 25 اردیبهشت 1399ش.
• «ملاک‌های انتخاب همسر از دیدگاه دین و عرف»، وب‌سایت دانشگاه شهید بهشتی، تاریخ بازدید: 26 اردیبهشت 1403ش.
• نخعی، علی، «کفويت و هم‌شأني، در ازدواج شرط مهم و اساسي است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 16 آذر 1392ش.
• «نقش خانواده در انتخاب همسر»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید: 26 اردیبهشت 1403ش.
• «نقش و اهمیت زیبایی در ازدواج و انتخاب همسر»، وب‌سایت الشیعه، تاریخ بازدید: 26 اردیبهشت 1403ش.