ایمان
ایمان؛ باور قلبی به مجموعه‌ای از امور غیبی یا مرتبط با غیب مانند خدا، رستاخیز، پیامبران و کتاب‌های آسمانی.
مفهوم‌شناسی
ایمان، به معنی آرامش، اطمینان قلب و ضد ترس است.[۱] در اصطلاح، به تصدیق و تسلیم قلبی نسبت به چیزی یا کسی، ایمان گفته می‌شود.[۲] ایمان، تسلیمِ محض شدن است؛ علم به چیزی بدون تسلیم شدن، دل‌سپردن و سرسپردگی، ایمان محسوب نمی‌شود.[۳]
دیدگاه‌های مختلف درباره‌ی ایمان
ایمان نزد مرجئه، اقرار به شهادتین حتی بدون تصدیق قلبی است.[۴] معتزله، ایمان را انجام همه‌ی طاعاتِ واجب و مستحب و اجتناب از محرمات می‌دانند.[۵] در دیدگاه امامیه، ایمان تصدیق یگانگی، عدالت و حکمت الهی و همچنین تصدیق نبوت و ضروریات دین با اقرار به آن و تصدیق امامتِ دوازده امام است.[۶]
ایمان در عرف و نزد عموم مردم به‌معنای باور کامل به چيزى است که اطاعت و پیروی را به دنبال داشته باشد. اهل‌بیت، ایمان را تسليم شدن در برابر فرمان خدا دانسته و تصدیق قلبی، اقرار زبان و عمل جوارح را از لوازم ایمان شمرده‌اند.[۷]
جلوه رفتاری ایمان
ایمان قابلیت افزایش و کاهش دارد. التزام عملی و انجام اعمال عبادی، ایمان را جلوه‌گر می‌سازد[۸] و کلِ ایمان، کردار است.[۹] شعاعِ وابستگی و دلبستگی به چیزی یا کسی در عمل منعکس می‌شود؛ اگر چنین انعکاسی وجود نداشته باشد، ایمان و تسلیم حقیقی ایجاد نشده تا حرکت و عمل را به ارمغان آورد.[۱۰] عقیده‌ی قلبی جهت‌دهنده و محور ارزش‌گذاری اندیشه‌ها و عملکردها است.[۱۱]
مصادیق ایمان در قرآن و روایات
در آیه‌ی 136سوره‌ی نساء، باور به خدا، رسول و كتب ارسالی جدید و قدیم از مصادیق ایمان معرفی شده است. در روایات نیز از ایمان به خدا، روز قیامت، فرشتگان، کتاب، پیامبران، مرگ، زندگی اخروی، بهشت و جهنم، حساب، میزان، و قدَر الهی به عنوان متعلقات ایمان نام برده شده است.[۱۲] در برخی احادیث، اعتقاد و حبِ معصومین را کمالِ ایمان شمرده‌اند.[۱۳]
ایمان، شرطِ قبولی عبادات
ایمان، شرطِ درستی و پذیرش عبادت‌ها و عدم ایمان موجب بطلان عبادات است.[۱۴]
مراتب ایمان
قرآن کریم، اولین مرتبه‌ی ایمان را تسلیم و گرویدن به اسلام دانسته است.[۱۵] دومین مرتبه، باور قلبی به اعتقادات حقه‌ای است که منجر به انجام اعمال صالح گردد.[۱۶] در مراتب بالاتر، حالاتی برای فرد مؤمن به وجود می‌آید که ترس و حزن در او راه پیدا نمی‌کند.[۱۷] ایمان، با صرف ادعا کردن، به‌دست نمی‌آید، بلکه نیازمند پایبندی به دستورات الهی است.[۱۸]
ویژگی‌های ایمان در آیات و روایات
- اختیاری؛ وجود مومنین و کافران در دنیا، گواه بر این ویژگی ایمان است.[۱۹]
- آزمون‌پذیر؛ ایمان‌آورندگان، مورد آزمون قرار می‌گیرند.[۲۰]
- تقویت‌شونده؛ با دیدن و شنیدن آیات الهی بر ایمان افزوده می‌شود.[۲۱]
- درجه‌پذیر؛ ایمان، درجه‌بندی شده است.[۲۲]
تفاوت اسلام با ایمان
اسلام، امری ظاهری و ایمان، امری باطنی است.[۲۳] اسلام، اقرار بدون عمل، ولی ایمان اقرار همراه با عمل است. به واسطه اسلام آوردن، خون مسلمان محفوظ، ازدواج با اوحلال و ادای امانت به او واجب است ولی اعطای پاداش بر اساس ایمان سنجیده می‌شود. ایمان با اسلام شریک است، اما اسلام با ایمان شریک نیست.[۲۴]
پانویس
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، 1414ق، ج12، ص294.
- ↑ خمینی، شرح چهل حدیث، ۱۳۸۸، ص108.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ١٤٠٣ق، ج69، ص23.
- ↑ البغدادي، الملل و النحل، 1992م، ج1، ص139.
- ↑ حمصی رازی، المنقذ من التقليد، 1412ق، ج2، ص163.
- ↑ قمی، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، بی‌تا، ج1، ص154.
- ↑ خامنه‌ای، «نهج البلاغه ۳ | ایمان خود را با عمل صالح تقویت کنیم»، 1392ش.
- ↑ طباطبایی، المیزان، بی‌تا، ج18، ص261.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ١٤٠٣ق، ج69، ص23.
- ↑ طباطبایی، المیزان، بی‌تا، ج5، ص112.
- ↑ خامنه‌ای، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، 1399ش، ص20.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ١٤٠٣ق، ج7، ص186.
- ↑ قمی، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، بی‌تا، ج2، ص19.
- ↑ سوره مائده، آیه 5.
- ↑ سوره حجرات، آیه 14.
- ↑ سوره زخرف، آیه 69.
- ↑ سوره یونس، آیه 62.
- ↑ سوره نور، آیه 47.
- ↑ سوره بقره، آیه 253.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه 2.
- ↑ سوره انفال، آیه 2.
- ↑ کلینی، الکافی، ج2، 1407ق، ص45.
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج2، بی‌تا، ص715.
- ↑ کلینی، الکافی، ج2، 1407ق، ص24.
منابع
- قرآن کریم
- ابن‌منظور، جمال‌الدین، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.
- البغدادي، عبد‌القاهر، الملل و النحل، بيروت، دار المشرق، 1992م.
- حمصی رازی، سدیدالدین، المنقذ من التقليد، قم، النشر الإسلامي،1412ق.
- خامنه‌ای، سیدعلی، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، قم، موسسه ایمان جهادی، 1399ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، «نهج البلاغه ۳ | ایمان خود را با عمل صالح تقویت کنیم»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1392ش.
- خمینی،روح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، قم، دار المعرفة، بی‌تا.
- طباطبایی،سید محمدحسین، ،المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، بی‌جا، اسماعیلیان، بی‌تا.
- قمی، عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، اسوه، بی‌تا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، الوفاء، ١٤٠٣ق.