ترس

ترس، هیجان طبیعی ناخوشایند در مواجهه حضوری یا ذهنیِ محرک خطرناک
ترس، هم‌معنا با بیم، هراس، واهمه، خوف و رُعب، حالتی هیجانی است که در حضور محرک مضر و خطرناک یا پیش‌بینی آن، عارض می‌شود. این هیجان در پیوستاری از دلواپسی خفیف تا هول شدید در نوسان است. ترس، به عنوان یک هیجانی طبیعی اما ناخوشایند به صورت یک واکنش سازش‌یافته در موقعیتِ تهدیدکننده، برای حفظ و بقای بشر لازم است، البته، خطر یا موقعیت تهدیدکننده می‌تواند واقعی یا ذهنی و حتی خیالی باشد. این واکنش در حد طبیعی، معتدل و منطقی ضروری است چرا که از یک‌سو هشداری است برای آمادگی و غلبه بر خطر و از سوی دیگر به‌عنوان یک اهرم حفاظتی و حمایت‌کننده به‌شمار می‌رود. اما گاهی ترس با توجه به زمینه‌های فردی یا موقعیت بیرونی از حالت طبیعی خارج شده و شکلی بیمارگونه به خود می‌گیرد و باعث اختلال در کارکرد فرد می‌شود. ترس بیمارگونه یا مرضی با عنوان هراس یا فوبیا ترس شدیدی است که با ترس‌های معمولی از نظر شدت، پایداری، غیرطبیعی بودن و ایجاد ناتوانی به خاطر امتناع از موقعیت‌های ایجادکننده فوبی، متمایز می‌شود.

ابعاد مطالعاتی هیجان ترس

به اعتقاد برخی روانشناسان از سه جنبه می‌توان به مطالعه ترس و سایر هیجان‌ها پرداخت: یکی با نگاه فیزیولوژیکی، به معنای بررسی علائم جسمانیِ هیجان ترس مانند افزایش ضربان قلب، لرزش زانوها و عرق کردن کف دست، جنبه دوم مطالعه علائم رفتاریِ هیجان ترس نظیر فرار، مبارزه یا شوکه شدن و سوم مطالعه‌ی شناختی یا بازنمایی شناختی هیجان ترس مانند طرز فکر و صحبت کردن در مورد آن.

انواع ترس

هیجان ترس از دیدگاه‌های متعدد قابل تقسیم است. مثلا بر اساس کارکرد به ترس طبیعی یا سالم و ترس مرضی تقسیم می‌شود؛ همچنين بر اساس موضوع به انواعی مانند ترس کودکان، ترس از مرگ، ترس از اجتماع و ترس‌های موهوم قابل تقسیم است.

ترس از منظر آموزه‌های اسلامی

ترس با نگاه اخلاقی که بیشتر در حوزه علوم دینی مورد بحث قرار گرفته به دو گونه ارزشی و ضدارزشی تقسیم می‌شود. خوف و خشیت در مقابلِ جُبن، حاصل این تقسیم است. البته باید ترس از مردم، ترس از آسیب مالی و مرگ را نیز به ترس‌های ضدارزشی افزود. به تناسب در منابع دینی و اخلاقی آثار مثبت و منفی برای ترس‌های ارزشی و ضدارزشی برشمرده‌اند. بندگی الاهی، ازدیاد ایمان، آرامش روان و آسایش جسم آثاری است که خوف و خشیت به دنبال دارد و بخل و آزمندی، وابستگی مادی، اعراض از جهاد و پذیرش ولایت شیطان از جمله آثار ترس ضد ارزشی است.

منابع

• پلاچیک، روبرت، هیجان‌ها، ترجمه محمود رمضان‌زاده، مشهد، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، 1365ش.
• پورافکاری، نصرت‌الله، فرهنگ جامع روان‌شناسی ـ روان‌پزشکی، تهران، فرهنگ معاصر، 1386ش.
• خداپناهی، محمدکریم، روانشناسی فیزیولوژیک، تهران، سمت، 1398ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377ش.
• علائی رحمانی، فاطمه و حسن‌زاده، مهری، واکاوی مفهوم ترس با تکیه بر نوع ضد ارزشی آن در قرآن، معرفت اخلاقی، س4، ش1، 1392ش.