ناموس
ناموس؛ ارزشی فرهنگی برای تکریم بانوان در جامعه.
ناموس، که در طول تاریخ با معنای قانون، راز و درستی، همراه بوده است در سال‌های اخیر، از سوی برخی جریان‌های فکری به‌عنوان ویژگی جوامع مردسالار معرفی می‌شود. در فرهنگ اسلامی- ایرانی، ناموس دربارۀ احترام به زن و حفظ حرمت و جایگاه او به‌کار می‌رود، اما کژتابی‌های مفهومی از این اصطلاح در برخی خردهفرهنگها موجب سوءاستفاده علیه زنان شده است.
مفهوم‌شناسی
واژۀ ناموس، در زبان فارسی با مفاهیمی مانند شریعت، قاعده، تدبیر، آبرو، حرمت، اعتبار، عفت و حیا، پیوند دارد.[۱] در فرهنگ ایرانیان، ناموس به دختر، خواهر، مادر و همسرِ مرد گفته می‌شود که او وظیفۀ حفظ حرمت آنها و حمایت از آنها در مقابل هر نوع تعرض و خطر را به‌عهده دارد. این معنا بیانگر جایگاه و منزلت والای زن در فرهنگ ایرانی و مکلف بودن مردان به دفاع از این جایگاه است.[۲]
ناموس در فرهنگ مسلمانان
در سده‌های آغازین عصر اسلامی، «ناموس» در معانی حقیقت، راستی و دادگری کاربرد داشته است. در سده‌های اخیر نیز واژه ناموس برای اشاره به احترام به نهاد خانواده، رعایت حیا و عفت و به‌خصوص تعهد به بایدها و نبایدهای جنسی و ارزش‌های اخلاقی مرتبط با نظام خانواده و خویشاوندی، کاربرد داشته است.[۳]
برخی منابع، ناموس را به‌معنای «صاحب اسرار خیر» می‌دانند؛[۴] در روایات و گزارش‌های متعددی به جبرئیل، لقب «ناموس اکبر» داده شده است؛[۵] زیرا خداوند او را برای انتقال وحی و اسرار خود به‌سوی پیامبر انتخاب کرد.[۶] در برخی متون از پیامبر اسلام با عنوان ناموس اکبر یاد شده است[۷] و در روایتی دیگر از امام علی، به‌عنوان ناموس اکبر نام برده شده است.[۸]
قتل ناموسی
از گذشته تا اکنون در برخی خردهفرهنگها، افرادی به خود اجازه می‌دهند که همسر یا یکی از نزدیکان خود را به‌خاطر هنجارشکنی‌های اخلاقی بکشند که از آن در ادبیات برخی رسانه‌ها و جریان‌های فکری به قتل ناموسی تعبیر شده است.[۹] اما از نظر نظر اسلام‌شناسان، کاربرد این واژه هدف دیگری دارد و آن اسلام‌هراسی، اسلام‌ستیزی، فقه‌ستیزی و بدنام ساختن شریعت اسلام و مذهب تشیع است. این در حالی است که بر اساس آموزه‌های اسلام جان انسان از اعتبار بسیار بالایی برخوردار است و هیچ کسی بدون مجوز شرعی حق کشتن کسی را ندارد؛ حتی در صورت رخ‌دادن رفتار منافی عفت از سوی زن یا مرد، نباید خودسرانه اقدام کرد و نباید آبروی کسی ریخته شود و هیچ مردی حق ندارد حتی در صورت اثبات رفتار خلاف شرع همسر یا دیگر نزدیکان، خود او اقدام کند و باید او را به دادگاه و قاضی بسپارد. در اسلام فقط حاکم شرعِ فقیه عادل، صلاحیت اجرای حدود شرعی را دارد. هیچ شاهد تاریخی که اثبات کند آموزه‌های اسلام چنین قتلی را تایید کرده باشد وجود ندارد.[۱۰] کارشناسان فقه این نوع عمل را غیر قانونی، غیر انسانی، ضد شریعت، بدعت بد، انحراف، چالش اجتماعی، ناهنجاری معرفی کرده‌اند و رواج این گونه رفتارها را نتیجه عدم پایبندی به دین و شریعت می‌دانند.[۱۱] از این منظر، در فرهنگ اسلام ناموس از جایگاهی برخوردار است که فرد نه‌تنها حق کشتن آن را ندارد، بلکه وظیفه دارد که جان خود را در راه محافظت از او بدهد و حفظ ناموس یکی از مقاصد شریعت است. از نظر کارشناسان این ارزش اسلامی برعکس تفسیر شده و برخی رفتارهای ناشی از عصبیت و جاهلیت یا رفتارهای احساسی فرد را بدون داشتن دلیل و پشتوانۀ منطقی، به غیرت دینی، اسلام، شیعه و فقه پیوند می‌دهند و درصدد هستند که با این کار چهرۀ اسلام، غیرت دینی و ناموس را وارونه جلوه دهند. از نظر دین‌شناسان و متخصصین فقه اسلامی، این مفهوم از اساس، در منظومۀ فرهنگی اسلام وجود نداشته و یک مفهوم برساخته و تحمیل‌شده است که نباید از آن برای توصیف چنین مواردی استفاده شود. از نظر مصداقی نیز ثابت شده که این افراد در حقیقت انگیزۀ دینی نداشته و تنها برای توجیه رفتار خود، آن را شرعی جلوه می‌دهند. در عین حال این نوع قتل‌ها اختصاص به زنان ندارد و گاهی در مورد مردان نیز اتفاق افتاده است.[۱۲] علاوه برآن این نوع قتل در کشورهای غیر اسلامی چون هند، رژیم صهیونیستی، هلند، انگلستان، ایتالیا، اکوادر، فرانسه، بریزیل، لبنان، فلیپین و تعداد کشورهای دیگر نیز وجود دارد.[۱۳]
ناموس در ادبیات فارسی
برخی از نویسندگان و شاعران کهن، واژۀ ناموس را در متون خود و در معانی مختلفی به کار برده‌اند؛ برای مثال، حافظ گفته است:[۱۴]
| ساقی بیار باده که ماهِ صیام رفت | دَر دِه قدح که موسمِ ناموس و نام رفت |
عطار نیز در شعری به این واژه اشاره کرده است:[۱۵]
| چند از این ناموس و تزویر و ریا | توبه کن هر سه و دیندار باش |
ملک‌الشعرای بهار نیز بارها این واژه را در معنای اخیر آن به‌کار گرفته است:[۱۶]
| در ره ناموس ملک و ملت و خویش و تبار | با نشاط شیر و با عزم پلنگ آماده شو |
علاوه بر آن، در ادبیات عامه نیز این واژه در اصطلاحات و تعابیر مختلفی به‌کار رفته است؛ مانند «بی‌ناموس» به‌معنای بی‌عفت و بی‌حیا؛ «ناموس و نام» به‌معنای حیثیت و اعتبار؛ «رفتن ناموس» به‌معنای بی‌اعتبار شدن؛ «رعایت ناموس» به‌معنای پاس داشتن آبرو و حفظ صورت ظاهر؛ «بردن ناموس» به‌معنای بی‌آبرو کردن کسی؛ «ناموس شکستن» به‌معنای رسوا کردن و «شکسته شدن ناموس» به‌معنای آشکار شدن راز.[۱۷]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ ناموس.
- ↑ حاجی‌پور، «قتل ناموسی یا صیانت از ناموس»، وب‌سایت آرمان ملی.
- ↑ «ناموس، حق و داد»، وب‌سایت سوشیانس.
- ↑ جزری، النهایه فی غریبالحدیث و الأثر، ج5، 1367ش، ص119.
- ↑ مقریزی، کتابالعین، ج7، 1410ق، ص276.
- ↑ مجلسی، مرآهالعقول فی شرح اخبار آلالرسول، ج25، 1404ق، ص67.
- ↑ حسینی کیلانی، حکم‌الفصوص و حکم‌الفتوحات المسمی مجمع‌البحرین فی شرح‌الفصین، 1428ق، ص61.
- ↑ شیخ حر عاملی، اقبات‌الهداه بالنصوص و المعجزات، ج3، 1425ق، ص497.
- ↑ جوانمرد و دیگران، «بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر قتل‌های ناموسی»، 1399ش، ص56.؛
ابراهیمی لویه، «بررسی ماهیت قتل‌های ناموسی و رویکرد نظام حقوق بشر نسبت به آن»، 1392ش، ص139.]
حاجی‌پور، «قتل ناموسی یا صیانت از ناموس»، وب‌سایت آرمان ملی. - ↑ «تعصب ناموسی در اسلام معنا ندارد»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.؛
نجفی اصفهانی، «قتل‌های ناموسی ریشه در تعصب جاهلیت دارد نه شریعت اسلام/ حدود الهی منحصراً به ید حاکم شرع جاری می‌شود»، وب‌سایت شبکه اجتهاد. - ↑ حیدری، «قتل‌های ناموسی؛ خشونتی ضد شریعت/ فرهنگ‌سازی جدی گرفته شود»، خبرگزاری مهر.
- ↑ سرلک، «در اسلام چنین غیرتی وجود ندارد!/ گناه قاتل اهوازی فقط به گردن خودش نیست»؛ وب‌سایت خبری تحلیلی الف؛
نجفی اصفهانی، «قتل‌های ناموسی ریشه در تعصب جاهلیت دارد نه شریعت اسلام/ حدود الهی منحصراً به ید حاکم شرع جاری می‌شود»، وب‌سایت شبکه اجتهاد. - ↑ «آمار قتل‌های ناموسی در کشورهای مختلف؛ اعدادی که پنهان می‌شوند»، وب‌سایت خبر آنلاین.
- ↑ حافظ، غزلیات، غزل شمارۀ 84، وب‌سایت گنجور.
- ↑ عطار، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شمارۀ 70، وب‌سایت گنجور.
- ↑ ملک‌الشعرای بهار، قصاید، شمارۀ 223، تنازع بقا، وب‌سایت گنجور.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ ناموس.
منابع
- «آمار قتل‌های ناموسی در کشورهای مختلف؛ اعدادی که پنهان می‌شوند»، وب‌سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1399ش.
- ابراهیمی لویه، سهیلا، «بررسی ماهیت قتل‌های ناموسی و رویکرد نظام حقوق بشر نسبت به آن»، پژوهش‌های حقوق، دوره 12، شماره 23، 1392ش.
- «تعصب ناموسی در اسلام معنا ندارد»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 16 خرداد 1399ش.
- جزری، ابن‌اثیر، النهایه فی غریبالحدیث و الأثر، قم، مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان، چ1، 1367ش.
- جوانمرد و دیگران، «بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر قتل‌های ناموسی»، فصلنامۀ مددکاری اجتماعی، دوره 9، شماره 3، پیاپی 33، 1399ش.
- حاجی‌پور، سیمین، «قتل ناموسی یا صیانت از ناموس»، وب‌سایت آرمان ملی، تاریخ بازدید: 17 فروردین 1402ش.
- حافظ، شمس‌الدین محمد، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 17 فروردین 1402ش.
- حسینی کیلانی، ناصر بن حسن، حکم الفصوص و حکم الفتوحات‌المسمی مجمع‌البحرین فی شرح‌الفصین، قاهره، دار الآفاق العربیه، چ1، 1428ق.
- حیدری، محسن، «قتل های ناموسی؛ خشونتی ضد شریعت/ فرهنگ سازی جدی گرفته شود»، خبرگزاری مهر، 19 دی 1401ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 17 فروردین 1402ش.
- سرلک، علی، «در اسلام چنین غیرتی وجود ندارد!/ گناه قاتل اهوازی فقط به گردن خودش نیست»، وب‌سایت الف نیوز، تاریخ بارگزاری: 18 بهمن 1400ش.
- سرلک، علی، «در اسلام چنین غیرتی وجود ندارد!/ گناه قاتل اهوازی فقط به گردن خودش نیست»، وب‌سایت خبری تحلیلی الف، تاریخ انتشار: 18 بهمن 1400ش.
- شیخ حر عاملی، اقبات‌الهداه بالنصوص و المعجزات، بیروت، اعلمی، چ1، 1425ق.
- عطار، دیوان اشعار، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 17 فروردین 1402ش.
- مجلسی، محمدباقر، مرآهالعقول فی شرح اخبار آلالرسول، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه، چ2، 1404ق،
- مقریزی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، هجرت، چ2، 1410ق.
- ملک‌الشعرای بهار، قصاید، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 31 اردیبهشت 1402ش.
- «ناموس، حق و داد»، وب‌سایت سوشیانس، تاریخ بارگذاری: 18 بهمن 1400ش.
- نجفی اصفهانی، هادی، «قتل‌های ناموسی ریشه در تعصب جاهلیت دارد نه شریعت اسلام/ حدود الهی منحصراً به ید حاکم شرع جاری می‌شود»، وب‌سایت شبکۀ اجتهاد، تاریخ بارگزاری: 2 اسفند 1400ش.