همسرآزاری

همسرآزاري؛ هرگونه رفتار آزاردهنده از سوی زن و یا شوهر نسبت به یکدیگر.

همسرآزاری از جمله خشونت‌های خانگیِ بسیار شایع و از جمله آسیب‌های اجتماعی است که از علل مختلفی سرچشمه می‌گیرد و پیامدهای فردی و اجتماعی زیادی در بردارد. زنان بیشتر در معرض سوءرفتار و آزار جسمی، جنسی، روانی همسر خود قرار می‌گیرند. برای پیشگیری از این موضوع راهکارهای مشخصی ارائه شده است. همچنین در صورت بروز، این‌گونه مسائل از سوی نهادهای قانونی قابل پیگیری است.

مفهوم‌شناسی

هرگونه عمل خشونت‌آمیز که منجر به آسیب و صدمه، اذیت، آزار، تهدید، محدودیت و محرومیت‌های مختلف شود، همسرآزاری نامیده می‌شود.

همسرآزاری در دنیا

همسرآزاری با پیامدهای منفی جسمی و روان‌شناختی زیادی همراه است. آسیای جنوب‌شرقی، آفریقا و اقیانوسیه، به‌ترتیب بالاترین آمار همسرآزاری را به خود اختصاص داده‌اند؛ در کشورهای آمریکایی نیز ۲۹ درصد، خشونت علیه زنان به چشم می‌خورد. باراک اوباما، از رؤسای‌جمهور آمریکا، در گزارشی در روزنامۀ نیویورک‌تایمز در سال 2016 اعلام کرد که یک‌چهارم زنان آمریکا در طول عمر خود خشونت خانگی را تجربه می‌کنند و در هر ۱۵ ثانیه زنی مورد تهاجم قرار می‌گیرد. همچنین در انگلستان از هر ده زن، یك زن به حد مرگ از شوهر خود كتك می‌خورد. در سوئیس نیز یک‌پنجم زنان، قربانی خشونت جسمی و روانی در طول زندگی شده‌اند. در بسیاری از كشورهای در حال توسعه، همسرآزاری و به‌ویژه زن‌آزاری، بخشی از فرهنگ و روال طبیعی زندگی بوده و زنان نیز آن را به‌عنوان یك مسأله عادی در زندگی خود پذیرفته‌اند. میزان خشونت کلامی در کشور ترکیه 54 درصد، خشونت جسمی 30 درصد و خشونت جنسی 6.3 درصد اعلام شده است. در کشورهای حوزۀ خلیج فارس مانند عربستان، زن از حق‌وحقوق پایینی برخوردار است. گاه مردان چنین می‌اندیشند كه با آزردن همسر خود و اختیار كردن همسر دیگری، زندگی‌شان بهتر خواهد شد.

همسرآزاری در ایران

همسرآزاري گرچه در ایران ريشۀ تاريخي دارد؛ اما زنان ایرانی بنا به ملاحظات فرهنگی و اخلاقی، تا سال‌های اخیر خشونت شوهران را معمولاً ابراز نمی‌کردند. زيرا زنان و مردان ایرانی معتقدند خانواده، حيطۀ خصوصي است و نبايد اسرار آن به بيرون از خانه بروز پیدا کند. بر اساس آمار منتشره مرکز آمار ایران در سال 1399ش، از مجموع ۸۰ هزار مراجعه مدعیان همسرآزاری جسمی به پزشکی قانونی، ۹۶ درصد مربوط به زنان و چهار درصد مختص مردان بوده است.

مصادیق همسرآزاری

سازمان بهداشت جهانی برای همسرآزاری انواع مختلفی را برشمرده که عبارت است از:

1) خشونت روحی؛ هرگونه آزار و اذیت از طرف همسر که منجر به صدمات روحی و روانی شود و اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس فرد را کاهش دهد؛ مانند افسردگی و بیماری‌های اضطرابی.

2) خشونت جسمی؛ هر نوع خشونتی که هدفش آسیب‌رساندن و صدمات جسمانی باشد؛ مانند هل‌دادن، کتک‌زدن، مشت‌ و سیلی‌زدن و سوزاندن.

3) خشونت جنسی؛ هر نوع عمل جنسی که با خشونت و تحقیر همراه بوده و یا خارج از عرف باشد؛ مانند تحمیل نسبت ناروا به همسر و در معرض فحشا و فساد قراردادن وی به خاطر اعتیاد.

4) خشونت اجتماعی؛ هر نوع عملی که زن و موقعیت اجتماعی او را محدود کرده و باعث انزوای او شود؛ از جمله قطع ارتباط با خانواده، مخالفت‌کردن با بیرون‌رفتن زنان، اجازه‌ندادن به اشتغال و تحصیل همسر.

5) خشونت اقتصادی؛ هر نوع عملی که زن از نظر مادی یا مالی تحت‌فشار مالی قرار گیرد؛ مانند خرجی‌ندادن و در اصطلاح فقهی نفقه‌ندادن مردان به همسران خود.

علل همسرآزاری

عوامل متعدد روانشناختی، فرهنگی، اجتماعی، عوامل زیست‌شناختی، ژنتیکی در شکل‌گیری همسرآزاری یا جلوگیری از بروز آن نقش دارند. از جمله عوامل زمینه‌ساز همسرآزاری عبارت است از: تأثیر وضعیت تحصیلی و اشتغال زنان، برآورده‌نشدن هر یک از نیازها در زمینه‌های مالی، روانی و جنسی،. فقر، اعتیاد، بی‌دقتی در انتخاب همسر، عدم باور مردان در رشد اقتصادی زنان، مرد و یا زن‌سالاری، نقش رسانه‌ها در ارائه چهره‌ای نادرست از زنان و ازدواج‌های قبل از رشادت.

پیامدهای خشونت خانگی

افسردگی اصلی‌ترین پیامد روان‌شناختی همسرآزاری است و منجر به تغییر ویژگی‌های شخصیتی فرد؛ از جمله افزایش روان‌رنجور‌شدن و کاهش توافق‌جویی می‌شود. همسرآزاری، فرزندان و جامعه را نيز درگیر انواع آسيب‌های روحي، رواني، سلامتي و بهداشتي می‌کند. این امر باعث مي‌شود كودكان، از عوارض و تبعات ناشي از آن، به‌خصوص در بزرگسالي، رنج ببرند؛ حتی در زندگي آینده با همسران خود از چنين رفتاري پيروي كنند. گاهی نیز صدمات و آسیب‌های جبران‌ناپذیری را برای جامعه و نهادهاي دولتي و غيردولتي به‌ بار می‌آورد و آنها را درگیر مشکلات گوناگون اقتصادي، فرهنگي و خدماتي مي‌كند. تا جايي كه در بسياري موارد اين نهادها قادر نيستند بهاي سنگين آن را بپردازند؛ در نتيجه پديده خشونت تشديد و تقويت مي‌شود. از دیگر پیامدهای همسرآزاری در برخی موارد جدایی موقت زن و شوهر از یکدیگر است که زمینۀ جدایی دائم را فراهم می‌سازد.

ویژگی همسر آزارگر

مردان و زنان آزارگر نشانه‌هایی دارند که مهم‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:

1. مداخله و ایجاد محدودیت در روابط اجتماعی
2. کنترل‌گری
3. عدم کنترل خشم
4. تهدید و آزار همسر
5. انعطاف‌ناپذیری در موقعیت‌های گوناگون.

مجازات همسرآزاری

جرم همسرآزاری دوسویه است و زشت و جرم‌بودن آن نسبت به زن و شوهر یکسان است. همسرآزاری فقط محدود به آزار بدنی نمی‌شود؛ بلکه آسیب‌های مادی و معنوی را نیز در برمی‌گیرد. بنابراین همان‌طور که صدمۀ بدنی، چه از سوی مرد و چه از طرف زن، جرم است و مجازات جزایی، قصاص و دیه دارد؛ توهین، افتراء، نشر اکاذیب و دشنام نیز که ضرر و زیان معنوی‌اند؛ جرم هستند و به‌حسب مورد، قابل‌تعقیب و دارای مجازات کیفری‌اند. چند مورد از مجازات همسرآزاری که مشمول جرائم کیفری است عبارت‌اند از:

• توهین و فحاشی: حبس از ۱ ماه تا ۱ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق؛ یکی از آن‌ها یا هر دو.
• نسبت اعمال خلاف عفت عمومی: نسبت‌دادن اعمالی که حد شرعی دارد: مانند زنا، اگر در دادگاه ثابت نشود جرم قذف شناخته می‌شود و مجازات آن ۸۰ ضربه شلاق است.
• صدمات بدنی که باعث سیاهی، کبودی یا جراحت بر بدن شود طبق قانون مجازات اسلامی، دیه یا ارش دارد.

همسرآزاری در آموزه‌های دینی

قرآن، همسر و نهاد خانواده را عامل ایجاد سکینه و آرامش بین اعضای خانواده و جامعه می‎داند و رعایت مصلحت خانواده را موجب خیر کثیر معرفی کرده است. در فرهنگ مسلمانی، بنیان خانواده بر پایۀ روابط سالم، اخلاقی و رهایی از خودخواهی و رعایت احترام متقابل، فداکاری و دگرخواهی بنا شده است. پیامبر اکرم، بدرفتاری شوهر با همسرش را موجب عدم قبولی صدقه و عبادات او می‌داند. امام صادق نیز زنان را به خوش‎رفتاری با همسرشان توصیه می‌کند و معتقد است در صورتی که حق همسرش پایمال شود، عبادات او مورد قبول خداوند نیست.

راهکارهای پیشگیری از همسرآزاری

مهم‌ترین راه برای پیشگیری از همسرآزاری، شناخت مناسب قبل از ازدواج و هنگام انتخاب همسر است که با اطمینان کامل شریک آینده زندگی را انتخاب کنند. همچنین راهکارهايي جهت كاهش آسيب‌هاي همسرآزاری از طريق حقوقي و قانوني و هم از راه تعليم‌وتربيت در صورت بروز چنین شرایطی توصيه شده است؛ که مهمترین آنها عبارتند ‌از: ايجاد پناهگاه‌ها، حمايت‌هاي مالي، خدمات اورژانس اجتماعي، خدمات آموزشي و مشاوره‌اي به‌شكل فردي و گروهي، زوج درماني، بالابردن باورهاي معنوي، اخلاقي و ديني، توجه به تأثير عميق همه‌جانبه رسانه‌هاي جمعي مانند صداوسیما، تشویق مردان به گفت‌وگو و همكاري.

تصویرگری

تهمینه میلانی از جمله کارگردانانی است که در فیلم‌هایش به بررسی حقوق زنان و جایگاه آنان در جامعه از طریق نشان‌دادن خشونت علیه زنان می‌پردازد. با همین دیدگاه فیلم سینمایی «ملی و راه‌های نرفته‌اش» به چالش‌های مسائل زنان به‌ویژه مسالۀ همسرآزاری می‌پردازد. همچنین در شبکه سلامت صداوسیما برنامۀ مستند گونۀ «گپ گشت» به ‌تبیین و تحلیل آسیب‌های اجتماعی و انواع همسرآزاری می‌پردازد. در بین کتاب‌های انتشاریافته نیز کتابی با عنوان «همسرآزاری: برای زنان و برای آن‌هایی که قربانی خشونت هستند» به نویسندگی آقای بوالهری و خانم قهاری در دسترس همگان قرار گرفته است.

 

منابع

• ادیب‌زاده، عبدالرئوف، «نگاهی به مسئلۀ همسرآزاری» پژوهشکدۀ باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 5 اسفند 1389ش.
• «جرم همسرآزاری چیست و چگونه با آن مبارزه کنیم»، در سایت اقتصادآنلاین، تاریخ بازدید: 25 مرداد 1401ش.
• سعادت، برهان، «مفهوم همسرآزاری»، در سایت حقوق و خانواده، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1396ش.
• طباطبایی، فرزاد، «خشونت مالی و اقتصادی»، در سایت حامی هنر زندگی، تاریخ بازدید: 6 مهر 1401ش.
• قاسمی روشن، ابراهیم،«همسرآزاری»، مطالعات راهبردی زنان، شمارۀ20، 1382ش.
• قهاری، خادم‌الرضا، شهربانو، نوشین، «همسرآزاری در ایران: امروز کجا هستیم؟»، مجله روان پزشگی و روانشناسی، شماره4، 1397ش.
• «ملی و ناکجا آباد»، پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 30 آبان 1396ش.
• نازپرور، بشیر، «همسرآزاری»، پژوهش زنان، شماره3، 1381ش.
• «نقد همسرآزاری در شبکه سلامت»، شبکه سلامت، تاریخ بازدید: 30 مرداد 1401ش.
• «همسرآزاری»، درشبکه جامع گیسوم، تاریخ بازدید: 30 مرداد 1401ش.
• «همسرآزاری»، سایت مشاوره توحید، تاریخ درج مطلب: 12 اردیبهشت 1389ش.
• «همسرآزاری جسمی»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: 2 شهریور 1400ش.
• «همسرآزاری، پدیده‌ای ناخوشایند در زندگی»، ایمنا، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1401ش..
• «یک همسر آزارگر چه ویژگی‌هایی دارد.»، در سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 2 شهریور 1401ش.