اضطراب فراگیر

اضطراب فراگیر؛ نگرانی غیرقابل کنترل و بدون دلیل منطقی در مسائل روزمره زندگی.

در اضطراب فراگیر، افراد نسبت به تمام وقایع و اتفاقات زندگی بدون هیچ دلیل منطقی و روشنی دچار استرس و نگرانی غیر‌عادی می‌شوند که توان مقابله با این حجم از استرس را ندارند و دائماً منتظر اتفاق‌های ناگوار هستند. این نگرانی افراد نه‌تنها بر افکار، بلکه بر تمام رفتار‌ها و فعالیت‌های روزمره و تحصیلی آنها نیز اثر می‌گذارد و افراد مبتلا را رنج می‌دهد.

مفهوم‌شناسی

اختلال اضطراب فراگیر یا منتشر، گونه‌ای از اضطراب افراطی شناخته می‌شود که با مختل کردن ادراک فرد، به‌صورت مداوم احساس ترس و نگرانی را در او به‌ وجود می‌آورد. در این اختلال، سیکل معیوبی از تفکرات منفی به‌صورت مکرر در ذهن فرد اتفاق می‌افتد و تاثیرات منفی بر کارکرد تحصیلی، اجتماعی، شغلی و جسمانی دارد. فرد مبتلا به این اختلال شایع، موقعیت‌های مبهم و گیج‌کننده را برای خود تهدیدآمیز می‌داند.

علائم اضطراب فراگیر

طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلال روانی که توسط انجمن روانپزشکان آمریکا منتشر شده است، فردی مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر است که به مدت شش‌ماه حداقل سه نشانه را داشته باشد؛ ولی در کودک حداقل یک نشانه را داشته باشد، کافی است. نشانه‌ها شامل احساس نگرانی، تحریک‌پذیر، درد عضلانی، مشکلات مرتبط با خواب، عصبی بودن، احساس تهوع و تنگی نفس، انقباض و لرزش ناگهانی بدن، مشکلات گوارشی و تعریق زیاد است. آسیب ناشی از این اضطراب علاوه بر روان، جسم فرد را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. اضطراب فراگیر در بین نوجوان‌ها معمولاً دربارۀ مدرسه، وقت‌شناسی، بروز وقایع، ورزش و سلامتی خود و خانواده است؛ ولی اضطراب بزرگسالان بیشتر دربارۀ امور مالی، رفاه خانواده، سلامتی فرزندان و امنیت شغلی رخ می‌دهد. این علائم شامل موارد ذیل است:

• علائم فکری؛ شامل تمرکز نداشتن، وسواس مداوم در مورد باورها، ناتوانی در کنترل ذهن، آشفتگی فکری، ضعف قضاوت، نشخوار فکری و نگرانی بیش ‌از‌ حد برای مسائل روزمره.
• علائم عاطفی؛ شامل ناامیدی، بدخلقی، احساس درهم‌شکستگی، ترس از تصمیم اشتباه، احساس بد نسبت به خود، احساس تنهایی، احساس افسردگی، احساس بی‌قراری، احساس تحریک‌پذیری، احساس بی‌ارزشی و دوری از دیگران.
• علائم فیزیکی؛ مانند درد و تنش عضلات، تعریق، حالت تهوع، اسهال، سردرد، بی‌خوابی، معده‌درد، لرزیدن، نیاز مداوم به سرویس بهداشتی، تنگی نفس، گرگرفتگی، احساس گرفتگی گلو و خستگی.
• علائم رفتاری؛ مانند تغییر در اشتها، اهمال‌ و فرار از مسئولیت، مصرف مواد مخدر و الکل و داشتن رفتار عصبی.

عوامل اختلال اضطراب فراگیر

عوامل فردی

مشکلات هورمونی؛ افراد مبتلا به پرکاری تیروئید با افزایش هورمون تیروئید در بدن دچار اضطراب می‌شوند.

وراثت؛ ژن‌هایی که فرزندان از والدین به ارث می‌برند، در شکل‌گیری این اختلال دخالت دارد. حدود یک‌سوم خطر ابتلا به اختلال اضطراب فراگیر ژنتیکی است. افرادی که در خانواده یکی از اعضای آن مبتلا به این اضطراب هستند یا قبلا سابقه این بیماری را داشتند، بیشتر در معرض این اختلال قرار می‌گیرند.

کارکرد شیمیایی مغز؛ مغز افرادی که در بخش انتقال دهنده‌های عصبی، دچار اختلال شده‌، نمی‌تواند پیام را به خوبی از سلولی به سلول دیگر انتقال دهد. این اختلال در عملکرد مغز باعث بروز حالاتی مانند کج‌کاری، اضطراب و تنش می‌شود.

عوامل محیطی

اتفاقات ناگوار؛ برخی رویدادهای ناگوار در زندگی ممکن است در بروز اختلال اضطراب فراگیر نقش داشته باشد؛ نظیر سوء‌استفاده جنسی، فوت اعضای خانواده، طلاق و تغییر ناگهانی محل زندگی کودک.

سبک فرزندپروری؛ فرزندانی که والدین بیش از‌اندازه مراقب آنها هستند و اجازه آزمون و خطا ندارند، در آینده هنگام مواجهه با عوامل ناخوشایند، استرس و اضطراب زیادی را متحمل می‌شوند.

تیپ شخصیتی؛ طبق مطالعات، افراد درون‌گرا، افرادی که شخصیتی ترسو یا فرار از موقعیت‌های منفی دارند، افراد با ویژگی‌ روان‌آزردگی، درون‌گرایی بالا و صفات شخصیتی افراطی، بیشتر در معرض ابتلا به اختلال اضطرابی هستند.

عوامل اجتماعی

کاهش روابط اجتماعی؛ جمع‌گرایی با تقویت روحیه افراد، باعث تقویت نهاد خانواده و پرورش جامعه‌ای بانشاط و سالم و تقویت روحیه همدلی می‌شود؛ اما فردگرایی موجب افزایش نگرانی و افسردگی، سست شدن نهاد خانواده، کاهش نشاط و سرزندگی می‌شود.

عدم حمایت خانواده؛ براساس دیدگاه جامعه‌شناسان، خانواده در جوامع صنعتی اغلب کارکرد‌های حمایتی خود را نسبت به جوامع سنتی از دست داده و موجب افزایش اضطراب در افراد شده است.

بی‌ثباتی اقتصادی؛ ناتوانی در ایجاد رفاه و فراهم کردن نیازهای اولیه، ‌ موجب نگرانی و تشویش فکری فرد، نسبت به آینده خانواده و شرایط اقتصادی آن می‌شود. جامعه‌شناسان، فشار‌های اقتصادی را باعث افزایش خودکشی، افسردگی، آسیب‌های روانی، جرم و جنایت ناشی از استرس می‌دانند.

بی‌ثباتی شغلی؛ افزایش نرخ بیکاری و عدم افزایش سطح دستمزد، نارضایتی شغلی افراد را در پی دارد که از عوامل افزایش استرس و اضطراب است.

عوامل فرهنگی

روانشناسان معتقدند که دعا و ایمان، باعث تقویت روحیه و مقاومت دربرابر فرازونشیب‌های زندگی می‌شود و آرامش و امنیت را در فرد تثبیت می‌کند. آنها همچنین باور دارند که ایمان به خدا موجب تقویت قدرت معنوی شده و فرد را برای رویارویی با ترس‌ها و تنش‌ها مقاوم می‌کند. طبق پژوهش‌های انجام شده، افرادی که دعا می‌کنند، کمتر دچار افسردگی می‌شوند و ارتباط با خدا بر سازگاری و پیشرفت فرد مؤثر است. پژوهش‌های صورت‌گرفته حاکی از آن است که خانواده‌های مذهبی، آرامش روانی بیشتری دارند.

پیشگیری

اختلالات روانی به‌خصوص اختلالات اضطرابی، قابل پیشگیری نیستند؛ ولی با شیوه‌های گوناگون و قابل دسترس، کنترل می‌شوند.

درمان‌

با توجه به تاثیر قابل توجهی که اضطراب فراگیر بر زندگی روزمره دارد، حتما باید تحت درمان روانشناس و روانپزشک، این اضطراب را کنترل و درمان کرد. امروزه از سه روش دارودرمانی، روان‌درمانی و تغییر سبک ‌زندگی برای درمان اضطراب فراگیر استفاده می‌شود. رایج‌ترین درمان روانشناختی، درمان شناختی-رفتاری است که همزمان، رفتار و شناخت فرد را مورد توجه قرار می‌دهد. در این روش سعی می‌شود که افراد، افکار و احساسات ناکارآمد خود را درک و الگوی رفتار خود را در جهت صحیح، سامان‌دهی کنند.

برای درمان اختلال اضطراب فراگیر، باید در کنار تدابیر روانشناسی، سبک‌زندگی نیز تغییر کند. تغییر سبک‌زندگی در کنترل اضطراب نقش به‌سزایی دارد.

ورزش؛ با فعالیت ورزشی، جریان خون و اکسیژن‌رسانی به مغز افزایش می‌یابد، هورمون‌های‌اندورفین، دوپامین و سروتنین ترشح می‌شود و در پی آن شادی افزایش و استرس کاهش می‌یابد. حداقل زمان توصیه شده 30 دقیقه ورزش روزانه است.

ترک الکل و مواد مخدر؛ اثرات الکل و مواد مخدر، عملکرد سیستم مغزی را کاهش می‌دهد و با توجه به اینکه این نوع مواد، محرکی قوی برای اضطراب هستند، در زمینه‌هایی مانند یادگیری، تصمیم‌گیری، حافظه و کنترل استرس، اختلال ایجاد می‌کنند.

خواب کافی؛ یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین علائم اضطراب، کمبود خواب است که استرس را به‌صورت قابل توجهی افزایش می‌دهد و عملکرد فرد را در مسائل‌ مختلف تضعیف می‌کند. .

کاهش مصرف کافئین؛ خوراکی‌های دارای کافئین مانند قهوه، کاکائو، چای، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، نسکافه و شکلات باعث افزایش ضربان قلب و در پی آن افزایش ترس و اضطراب می‌شوند. کافئین با خاصیت جذب بالا در دستگاه گوارش، نشانه‌های دیگری مانند خواب‌آلودگی، سردرد، افسردگی، ضعف حافظه و تحریک‌پذیری به همراه دارد که احتمال ابتلا به اختلالات اضطرابی و افسردگی را تشدید می‌کند.

رژیم غذایی سالم؛ داشتن رژیم غذایی مناسب و حاوی سبزیجات، میوه، حبوبات، پروتئین و غلات کامل، در کاهش اضطراب مؤثر است.

تقویت معنویت؛ به عقیده کارشناسان دینی دعا کردن و سپردن کارها به خداوند و به یاد آوردن خداوند در تمام مراحل زندگی باعث تقویت روحیه فرد می‌شود. این شیوه، نشاط را افزایش و سستی را از بین می‌برد.

عوارض اضطراب فراگیر

اضطراب فراگیر در صورت استمرار، به مشکلات روانی مانند کاهش تمرکز، افزایش احتمال ابتلا به افسردگی، کاهش انرژی، اقدام به خودکشی، انزوای اجتماعی و مصرف مواد مخدر و مشکلات جسمانی همچون سردرد، میگرن، مشکلات خواب، مشکلات قلبی-عروقی و مشکلات گوارشی می‌انجامد. این ا ختلال علاوه بر مشکلات روانی و جسمانی، موجب مشکلات اجتماعی همچون عدم برقراری تماس چشمی، اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی و مختل شدن عملکرد شغلی، اجتماعی و تحصیلی می‌شود.

اختلال اضطراب فراگیر جزو دسته‌ای از اختلالات است که معمولا با گونه‌های دیگری از اختلال، همراه است. شایع‌ترین آنها شامل جمعیت‌هراسی، اختلال افسردگی، هراس اختصاصی، وحشت‌زدگی، اختلال افسرده‌خویی، اختلال ناشی از مواد و اختلال هراس است.

شیوع اختلال اضطراب فراگیر

شیوع این اختلال در میان زنان دو برابر مردان گزارش شده است که شیوع اختلال اضطراب فراگیر در جمعیت عمومی حدود 4 تا 5 درصد گزارش شده است. این اختلال در بین دانشجویان نیز از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی محسوب می‌شود. این اختلال در اواسط سال‌های زندگی فرد به اوج می‌رسد و به‌مرور در بزرگسالی کم‌رنگ می‌شود. این اختلال در زمان بلوغ و نوجوانی کمتر بروز می‌کند. طبق پژوهشی که دربارۀ دانشجویان دانشگاه زنجان صورت گرفت، حدود 20 درصد از دانشجویان، مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر هستند. حدود 12 درصد از مراجعان کلینیک روانپزشکی و 25 درصد از مراجعان کلینیک‌های اختلال اضطرابی، مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر هستند.

تفاوت اختلال اضطراب فراگیر با دیگر اختلالات

اختلال اضطرابی ناشی از بیماری طبی؛ اگر بر اساس سوابق و آزمایشات، استرس و اضطراب فرد ناشی از تاثیر جسمانی تشخیص داده شود، مربوط به اختلال اضطرابی ناشی از بیماری جسمانی می‌شود.

اختلال اضطراب اجتماعی؛ افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی مدام نگران ارزیابی دیگران هستند؛ اما در اضطراب فراگیر بدون در نظر گرفتن دیگران همیشه و در همه مسائل تنش و اضطراب دارند.

اختلال سازگاری؛ در اختلال فراگیر، فرد به‌صورت مداوم در شرایط مختلف، اضطراب و تنش دارد؛ ولی افراد دارای اختلال سازگاری فقط در موقع تغییر شرایط زندگی استرس را تجربه می‌کنند.

اختلال استرس پس از آسیب؛ در اختلال فراگیر، فرد نگرانی افراطی بدون دلیل دارد؛ اما در این اختلال اضطراب و تنش پس از اتفاق خاص و ناگواری به‌ وجود می‌آید.

اختلال وسواس فکری-عملی؛ در افراد مبتلا به وسواس فکری-عملی، افکار وسواسی باعث به‌هم‌ریختگی عملکرد و افزایش استرس می‌شود؛ اما در افراد مضطرب فراگیر نگرانی افراطی درمورد حوادث و رویداد‌هایی است که عامل مشخصی ندارند.

منابع

• «اختلال اضطراب فراگیر چیست و چگونه درمان می‌‌‌‌شود؟»، وب‌سایت مجله سلامت دکتر بهشتیان، تاریخ درج مطلب: 5 مهر 1398ش.
• «اختلال اضطراب فراگیر در DSM-5»، وب‌سایت مجله ای‌سنج، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.
• «اختلال اضطراب فراگیر یا GAD چیست و روش‌های درمان آن»، وب‌سایت کلینیک روانشناسی افرا، تاریخ درج مطلب: 6 آبان 1402ش.
• «اختلال اضطراب فراگیر»، وب‌سایت کلینیک هیربد، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.
• اسدی‌فرد، احسان، «اختلال اضطراب فراگیر (GAD)»، وب‌سایت احسان اسدی‌فرد، تاریخ درج مطلب: 13 آبان 1402ش.
• «اضطراب فراگیر چیست و آیا قابل پیشگیری است؟»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی تهران، تاریخ درج مطلب: 23 مرداد 1397ش.
• «اضطراب فراگیر منتشر یا GAD چیست؟»، وب‌سایت زیما درمان، تاریخ درج مطلب: 13 آبان 1402ش.
• «اضطراب فراگیر و وسواس فکری عملی چیست؟»، وب‌سایت پلتفرم پرسنال برندینگ دکتر اصالتیان، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.
• آزاد مرزآبادی، اسفندیار و اعظمی، یوسف، «عوامل ایجادکننده استرس از دیدگاه قرآن و احادیث»، دوره 18، شماره 4، 1395ش.
• باقری‌راد، ساناز، «تاثیر مستقیم بی‌ثباتی اقتصادی بر افزایش اختلالات روانی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 9 مهر 1397ش.
• بخشایش، علیرضا، «بررسی رابطه توکل بر خدا، عزت نفس و پیشرفت تحصیلی در دانش‌آموزان»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 27 خرداد 1391ش.
• «تاثیر بازار متلاطم بر سلامت روان مردم؛ حس ناامنی»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1397ش.
• «تحقیق بررسی تاثیر خواندن آیات قرآن و اذکار بر ایجاد آرامش حین امتحان»، وب‌سایت بانک مقاله، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1402ش.
• «تفاوت بین اختلال اضطراب عمومی (GAD) و اختلال سازگاری»، وب‌سایت همکده، تاریخ درج مطلب: 2 شهریور 1400ش.
• «ثبات شغلی، مهم‌ترین دغدغه جامعه کاراست»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 18 مرداد 1390ش.
• جباری، علیرضا، «اضطراب اجتماعی و بهترین روانپزشک برای درمان آن»، وب‌سایت دکتر علیرضا جباری، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1402ش.
• جباری، علیرضا، «اضطراب منتشر یا فراگیر (GAD)»، وب‌سایت دکتر علیرضا جباری، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.
• جواهریان، مریم و اسدبیگی، علی، «کاهش اضطراب زنان دارای اختلال اضطراب فراگیر از خلال درمان فراشناختی»، کنگره انجمن روانشناسی ایران، دوره 5، 1394ش.
• حسین‌پور، سید روح‌الله، «کارکردهای حمایتی خانواده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 13 اردیبهشت 1397ش.
• خداپناه، آیدا، «آشنایی با 18 نوع از مواد مخدر صنعتی و سنتی به‌همراه علائم اعتیاد و نحوه ترک»، وب‌سایت دکترتو، تاریخ درج مطلب: 11 مهر 1400ش.
• دانشمندی، سعیده و دیگران، «مقایسه اختلال اضطراب بیماری با اختلال وسواس فکری عملی و اختلال اضطراب فراگیر براساس سازه‌های فراتشخیصی شناختی»، دوره 12، 1401ش.
• «درمان اختلال اضطراب فراگیر (GAD) با تغییر سبک زندگی»، وب‌سایت مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی احیا، تاریخ بازدید: 25 آبان 1402ش.
• «درمان اختلال اضطراب فراگیر»، وب‌سایت مرکز مشاوره روان آرام، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.
• دولت‌آبادی، مرضیه، «اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder) چیست و چگونه درمان می‌شود؟»، وب‌سایت پزشک خوب، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.
• دهشیری، غلامرضا، «اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر اضطراب و نگرانی افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر»، نشریه روانشناسی بالینی، دوره 4، شماره 2، 1391ش.
• رازقیان، لیلا، «آیا مصرف مواد کافئین‌دار بر میزان استرس و اضطراب تاثیر دارد؟»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز، تاریخ درج مطلب: 23 دی 1398ش.
• رشتبری، علیرضا و دیگران، «بررسی میزان شیوع اختلال اضطراب فراگیر و ارتباط آن با نگرانی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی زنجان»، نشریه توسعه آموزش در علوم پزشکی، دوره 12، شماره 36، 1398ش.
• رضایی، ارسطو، «ملاک‌های تشخیصی اختلال اضطراب فراگیر»، وب‌سایت مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی خودبیداری، تاریخ درج مطلب: 5 اسفند 1400ش.
• شعبان، ماندانا، «اختلال اضطراب فراگیر را چگونه کنترل کنیم؟»، وب‌سایت دکتر ماندانا شعبان، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.
• «علائم استرس (24 علامت اصلی)»، وب‌سایت مجله سلامت دکتر بهشتیان، تاریخ درج مطلب: 27 اردیبهشت 1402ش.
• «فردگرایی، رنجی که جامعه را از توسعه بازمی‌دارد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 26 خرداد 1398ش.
• کریمی، مجتبی، «علائم اختلال اضطراب فراگیر چیست؟»، وب‌سایت دکتر مجتبی کریمی، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1401ش.
• لطفی‌نیا، حسین، «علایم اختلال اضطراب منتشر و روش‌های درمان آن»، وب‌سایت دکتر لطفی‌نیا، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1402ش.
• محمد‌زاده، علی و جمهری کهنه شهری، سید رحیم، «مقایسه صفات شخصیت، اضطراب صفت - حالت و اضطراب وجودی در بیماران مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر و افراد عادی»، دوره 8، شماره 1، 1395ش.
• «همه چیز درباره اضطراب فراگیر یا منتشر (GAD)» وب‌سایت سیماروم، تاریخ درج مطلب: 30 فروردین 1401ش.
• «9خوردنی برای کاهش اضطراب»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: 29 مرداد 1397ش.