ورزش

ورزش؛ حرکت دادن پیاپی اعضای بدن برای تقویت اعصاب و عضلات.

ورزش به تمامی فعالیت‌ها یا مهارت‌های عادی جسمانی گفته می‌شود که بر پایۀ یک رشته قوانین مورد توافق همگانی انجام می‌شوند. این فعالیت‌ها، با اهداف مختلفی همچون تفریح، مسابقه، نشاط شخصی، دستیابی به ورزیدگی، مهارت‌جویی یا ترکیبی از این اهداف همراه هستند. ورزش منظم، یکی از بهترین اقداماتی است که انسان می‌تواند در راستای افزایش سلامت، بهزیستی و افزایش طول عمر خود انجام دهد.

مفهوم‌شناسی

ورزش در فرهنگ‌های مختلف فارسی دارای معانی متعددی است که از آن جمله می‌توان به اجرای مرتب تمرین‌های بدنی به‌منظور تکمیل قوای جسمی و روحی، تمرین، کار پیاپی و مرتب و نیز انجام حرکات بدنی خاص برای تقویت عضلات اشاره کرد.

تاریخچه

کشف‌های صورت گرفته در کشورهایی چون فرانسه، آفریقا و استرالیا، حکایت از فعالیت‌های بدنی مشابه با ورزش امروزی دارند که تاریخچۀ آنها به بیش از سه هزار سال قبل بازمی‌گردد. برخی آثار هنری بر جای مانده از تاریخ باستان چین نیز حکایت از حضور برخی از انواع ورزش‌ها، در چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح دارند. در ایران نیز فعالیت‌هایی مانند هنر نظامی ایرانیان در زمان زرتشتیان ارتباط نزدیکی با مهارت‌های دفاعی و رزمی جنگی داشته است؛ چوگان و شمشیربازی نیز از دیگر ورزش‌های رایج در ایران باستان بوده است.

کارشناسان معتقدند که تا دهۀ 1960م، تنها برخی از جوانان و افراد بااستعداد به ورزش می‌پرداختند و در رقابت‌هایی همچون بازی‌های المپیک، جام‌های بین‌المللی و لیگ‌های مختلف شرکت می‌کردند. در آن دوران، تمرکز ورزشکاران بر سطح بالای آمادگی جسمانی بود که این نگرش در آغاز همان دهه با تغییراتی مواجه شد. در آن سال‌ها، ابتکارهایی مانند ایجاد وزارت‌خانه‌ای برای ورزش و راه‌اندازی انجمن‌های مختلف ورزشی شکل گرفت. این تغییرات سبب شد تا همۀ افراد توانایی ورزش را پیدا کنند و به حضور در میدان‌ها و مکان‌های مختلف ورزشی تشویق شوند. امروزه، ورزش، دیگر به نخبگان اختصاص ندارد و افراد در سطوح مختلفی به آن می‌پردازند؛ برای مثال، در سال‌های اخیر، به‌جای تأکید بر تناسب‌اندام، با لحاظ کردن سلامت جسم و روان انسان‌ها، از ورزش به‌عنوان مانعی در برابر مشکلات روحی، روانی و جسمی یاد می‌شود. واژۀ ورزش که از دیرباز به‌معنای تمرین و ممارست بود، در 16 شهریور 1306ش، هنگام تصویب قانون «ورزش اجباری در مدارس»، در لیست واژگان دولتی ایران، وارد شد.

انواع ورزش

برخی کارشناسان، انواع رشته‌های ورزشی را در دوازده گروه دسته‌بندی کرده‌اند:

1. ورزش‌های نشانه‌روی: این گروه از ورزش‌ها منجر به افزایش دقت، انعطاف‌پذیری، تمرکز و هماهنگی میان دست‌ها و چشم‌ها می‌شوند؛ مانند تیراندازی با تفنگ، بولینگ و گلف.
2. ورزش‌های ماجراجویانه: این ورزش‌ها شامل پارامترهایی همچون سرعت، ارتفاع، خطر، استفاده از وسایل بسیار تخصصی و میزان بسیاری از تنش جسمانی هستند که ممکن است برای ورزشکار، خطر جانی ایجاد کنند؛ مانند پینت‌بال، شیرجه در آسمان و یخ‌نوردی.
3. ورزش‌های سواری: مشخصۀ بارز این گروه ورزشی، هیجان و سرعت است؛ مانند اتوموبیل‌رانی، اسکیت، دوچرخه‌سواری و اسب‌سواری.
4. ورزش‌های هوایی: بسیاری، این گروه از انواع ورزش را جزء ورزش‌های تفریحی می‌دانند؛ مانند پاراگلایدر و بالن‌سواری.
5. ورزش‌های آبی: این دسته از فعالیت‌ها، به شکل‌های گوناگونی همچون روی آب، زیر آب و درون آب انجام می‌شوند؛ مانند موج‌سواری با باد، جت‌اسکی و قایق‌رانی.
6. ورزش‌های پرورش اندام: در این دسته، ورزشکار با تمرین‌های گوناگون استقامتی و قدرتی، در کنار تغذیه و استراحت کافی، به کنترل و توسعۀ عضلات خود می‌پردازد؛ مانند بدن‌سازی، وزنه‌برداری و مچ‌اندازی.
7. ورزش‌های پهلوانی: این ورزش، شامل مجموعه‌ای از حرکات فیزیکی به‌منظور پرورش جسم و همچنین آموزه‌های دینی در راستای ارتقای روح است؛ مانند کشتی آزاد و ورزش‌های زورخانه‌ای.
8. ورزش‌های حرکتی: این گروه از فعالیت‌های بدنی، موجب تقویت جسم، روح و تعادل و تناسب اندام افراد می‌شوند؛ مانند ایروبیک، ژیمناستیک و یوگا.
9. ورزش‌های گروهی: افراد شرکت‌کننده در این گروه، برای یک هدف مشترک تلاش می‌کنند؛ مانند فوتبال، والیبال و چوگان.
10. ورزش‌های رزمی: این گروه از ورزش‌ها، سنت‌های مدونی از تکنیک‌ها و فنون مبارزه هستند که بیشتر برای سرگرمی انجام می‌شوند؛ مانند کاراته، تکواندو و جودو.
11. ورزش‌های فکری: نام دیگر این دسته از ورزش‌ها، ورزش‌های ذهنی است که بر اساس توانایی فکری و برخلاف تمرین بدنی صورت می‌گیرند؛ مانند شطرنج، دومینو و منچ.
12. ورزش‌های معلولان: ورزش‌هایی که توسط افراد دارای معلولیت جسمی و ذهنی انجام می‌شوند؛ مانند والیبال نشسته، بسکتبال با ویلچر و فوتبال پنج یا هفت نفره.

فواید ورزش

انواع ورزش، به‌خصوص ورزش‌هایی که به‌صورت منظم انجام می‌شوند، تأثیرات بسیاری بر جسم و روح آدمی دارند. بهبود عملکرد سیستم اسکلتی، عضلانی، سیستم قلبی- عروقی، سیستم تنفسی، سوخت‌وساز و نیز عملکرد بهتر مغز، از جمله فواید ورزش است. علاوه بر اینها، ورزش احتمال ابتلا به دیابت، بیماری‌های کلیوی، ریوی و برخی از انواع سرطان‌ها را کاهش می‌دهد و از جمله راه‌های کاهش ابتلا به بیماری‌های به شمار می‌رود. از دیگر مزایای ورزش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. بهبود خلق‌وخوی انسان: با فعالیت‌های بدنی، مواد شیمیایی مختلف مغزی تحریک می‌شود و احساس شادی و آرامش را برای فرد به ارمغان می‌آورد. این اقدام‌ها، همچنین، با تغییر دیدگاه فرد نسبت به ظاهر خود، منجر به تقویت اعتماد به نفس و عزت نفس می‌شود.
2. خواب بهتر: ورزش‌های منظم، منجر به بهبود خواب و عمیق‌تر شدن آن می‌شوند. کارشناسان ورزشی توصیه می‌کنند که نزدیک زمان خواب، ورزش نکنید؛ زیرا این کار موجب از دست رفتن انرژی زیادی می‌شود و اجازۀ خواب آرام را از فرد می‌گیرد.
3. بهبود رابطۀ جنسی؛
4. بهبود عملکرد ایمنی بدن؛
5. کاهش احتمال ابتلا به عفونت‌ها؛
6. پیشگیری از اُفت شناختی و جسمی ناشی از افزایش سن؛
7. کاهش وزن و درمان چاقی.

فواید روانی ورزش

از جمله آثار ورزش بر روح و روان آدمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. پیشگیری از افسردگی و بالا بردن روحیۀ عمومی؛
2. تأثیر در زندگی خانوادگی، اجتماعی و شغلی؛
3. پیشگیری از ابتلا به آلودگی‌های اجتماعی؛
4. تقویت عملکرد ذهن در یادگیری و هماهنگی؛
5. برقراری تعادل روانی و عاطفی از طریق کنترل هیجان‌ها و استرس‌ها؛
6. کمک به درمان برخی عوارض روانی؛
7. افزایش اعتماد‌به‌نفس و خودپنداری مثبت؛
8. توسعۀ خصوصیات شخصیتی مثبت؛ مانند جوانمردی و شهامت؛
9. رشد عادت‌های روانی مطلوب؛ مانند انضباط، دقت و هدفمند بودن؛
10. افزایش توانایی برخورد با مشکلات و استرس‌های روزمره.

توسعۀ ورزش

توسعۀ ورزش به سیاست‌ها، فرآیندها و اقداماتی گفته می‌شود که از ترکیب آنها به‌منظور ایجاد فرصت‌ها و تجارب ورزشی برای تمامی افراد جامعه استفاده می‌شود. این مفهوم، با مفاهیمی دیگر از جمله مفهوم ورزش همگانی، مشارکت ورزشی، ورزش قهرمانی و حرفه‌ای و نیز ورزش نخبه (ورزشی که تنها با هدف کسب رکورد و موفقیت‌های ملی و بین‌المللی در بالاترین سطح رقابت‌های ورزشی دنبال می‌شود)، در ارتباط است. امروزه، تشکیل ساختارهای تخصصی و حرفه‌ای برای استعدادیابی و تربیت ورزشکاران نخبه، به‌منظور توسعۀ ورزش در جوامع، اهمیت زیادی پیدا کرده است. کارشناسان بر این باورند که در توسعۀ ورزش حرفه‌ای، پس از سیاست‌ها و مدل‌سازی‌ها، مدیریت سیستم ورزشکاران نخبه، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

ورزش در ادبیات فارسی

واژۀ ورزش، از دیرباز در ادبیات فارسی‌زبانان حضور داشته است؛ برای مثال، فردوسی در شعر خود گفته است:

که چندین بورزید مرد جهود

چو روزی نبودش ز ورزش چه سود

اوحدی نیز در شعر خود به این واژه اشاره کرده است:

یاد ارواح پاک ورزش کن

خویشتن را بلند ارزش کن

ملک‌الشعرای بهار نیز گفته است:

ورزش کند تن را قوی، روح و خرد را مستوی

مر نفس‌ها را معنوی، مر فکرها را منتخب

منابع

• اوحدی، جام جم، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• «اهداف و فواید ورزش»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• «تعریف ورزش»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• «دسته‌بندی رشته‌های ورزشی»، وب‌سایت رنگوارنگ، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• رمضانی‌نژاد، رحیم و هژبری، کاظم، ««مبانی توسعۀ ورزش و کاربرد آن در ورزش ایران»، مجلس و راهبرد، دورۀ 24، شماره 91، 1396ش.
• رمضانی‌نژاد و همکاران، «مدیریت ورزش نخبه: تجارب کشورهای موفق»، چ1، آمل، شمال پایدار، 1394ش، ص15-20.
• فردوسی، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• ملک‌الشعرای بهار، قصاید، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.
• «ورزش چیست»، وب‌سایت فیلیا، تاریخ بازدید: 17 دی 1401ش.