سلامت معنوی

سلامت معنوی: ارتباط سالم و متعادل انسان با خود، خداوند، دیگر موجودات زنده و طبیعت.

تعریف سلامت در گذشته، به بحث‌های جسمی، روانی و اجتماعی انسان خلاصه شده بود؛ اما سازمان بهداشت جهانی در چند دهه اخیر، توجه به بُعد معنوی را نیز ضروری دانست. سلامت معنوی در ارتباط هماهنگ و نزدیك با خویشتن، خدا، جامعه و محیط معنا پیدا می‌کند.

پیشینه

نخستین بار مفهوم سلامت معنوی، در سال 1971م، توسط موبرگ و با عنوان «بهزیستی معنوی» مورد توجه قرار گرفت و بر ارتباط صحیح انسان با خود و خداوند تأکید دارد. پس از آن، علم روانشناسی، بهزیستی معنوی را مورد بررسی بیشتری قرار داد. امروزه تمام دولت‌های اروپایی بر اساس بيانيۀ کپنهاگ، متعهد شده‌اند که با توجه ویژه به نيازهای معنوی افراد، خانواده‌ها و جوامع، سياست‌های خود را به سمت بينش اقتصادی، سياسی، اخلاقی و معنوی برای رشد اجتماعی جهت‌دهی کنند. به‌تازگی در منشور بانکوک نیز بر بُعد معنوی سلامت، تأکيد شده است.

مفهوم‌شناسی

واژۀ سلامت به معنای خلاص‌شدن از بیماری، بی‌عیب شدن، امنیت، عافیت، رهایی‌یافتن، رستگاری، نجات، صلح و آرامش است. سلامت معنوی به حالتی گفته می‌شود که بشر یا جامعه از ارتباطی سالم با حیات حقیقی و عالم معنا برخوردار باشد. سلامت معنوی، یکی از ابعاد چهارگانۀ سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است و به برخورداری از اخلاق و احساس ارتباط متقابل مثبت با یك قدرت برتر الهی، احساسات مثبت و حس پذیرش اطلاق می‌شود که در طول یك فرآیند پویا و هماهنگ شناختی، عاطفی، کنشی و پیامدی ایجاد می‌شود.

سلامت معنوی در اسلام

سلامت معنوی در نگاه اسلامی، خاستگاه سلامت اخلاقی و سلامت اجتماعی است. گستره سلامت معنوی، حیات انسان در دنیا و آخرت را در بر می‌گیرد و سلامت معنوی در دنیا باید به سلامت معنوی در آخرت منجر شود. همچنین سلامت معنوی دارای سه بعد عاطفی، رفتاری و فکری است. سلامت معنوی در نگاه غيردینی، شامل احساسات ملموسی نظیر اميد، نشاط و آرامش است که بر فعاليت‌هایی مانند هنر، ورزش و تکنيک‌های تمرکز اعصاب اثر می‌گذارد؛ اما از نگاه دینی، معنویت فراتر از مظاهر محسوس مانند اميد، نشاط و آرامش است. در فرهنگ قرآن، قلب، خاستگاه سلامت معنوی است و حیات طیبه و قلب سلیم از مصادیق آن است.

سلامت معنوی در پزشکی

دانش پزشکی از سلامت معنوی برای درمان جسمی بیماران و نیز در حل مشکلات روحی و روانی بیماران، کمك می‌گیرد. بخشی از سلامت به جنبۀ روحی و بُعد متعالی انسان مربوط می‌شود. بسیاری از صاحب‌نظران، وجود باورهای مذهبی در فرد را عاملی مؤثر بر سلامت او می‌دانند.

آثار و فواید سلامت معنوی

امید به زندگی، در افراد مذهبی، بیشتر است. این افراد از شادی، امیدواری و ثبات روانی بیشتری برخوردار هستند، از نظر جسمی سالم‌تر بوده و کم‌تر نیازمند استفاده از خدمات درمانی می‌شوند. سلامت معنوی همچنین به رضایت‌مندی، اطمینان قلب، آرامش و ارتباط مبتنی بر مکارم اخلاق، عشق و محبت می‌انجامد. انسان در پرتو معنویت، احساس حمایت اجتماعی دارد. اعتقادات معنوی مثبت، فرد را برای سازگاری با استرس تقویت می‌کند و منجر به حفظ تعادل فیزیکی و روحی می‌شود. از سوی دیگر، زمانی که سلامت معنوی فرد در معرض خطر قرار می‌گیرد؛ زندگی برای او بی‌معنا شده و دچار اختلالات روانی مانند افسردگی و ناامیدی می‌شود.

فقدان سلامت معنوی

برخی مطالعات و بررسی‌ها نشانگر آن است که بدون سلامت معنوی، ابعاد زیستی، روا‌‌‌نشناختی و اجتماعی عملکرد صحیحی ندارند. بسیارى از بیمارى‌هاى روانى و حتى مشکلات جسمى، معلول فقدان معنویت و سلامت معنوى است. یکى از زمینه‌های مشکلات روانى و بیمارى‌ها، احساس بیهودگى و پوچى است. این احساس، ناشى از بی‌توجهی به بُعد معنوى سلامت در انسان است.

منابع

• قرآن.
• ابوالقاسمى، محمدجواد، «مفهوم‌شناسى سلامت معنوى و گستره آن در نگرش دینى»، اخلاق پزشکى، شماره 20، 1391ش.
• اسماعیلی، مصطفی، مبانی و شاخص‌های سلامت معنوی در قرآن وحدیث، پایان‌نامه دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، دانشکده الهیات، 1392ش.
• اسماعیلی، مصطفی و دیگران، «ساختار مفهومی سلامت معنوی در منابع اسلامی (قرآن و نهج‌البلاغه)»، مجلۀ پژوهش در دین و سلامت، 1395ش.
• امیدوارى، سپیده، «سلامت معنوى؛ مفاهیم و چالش‌ها»، پژوهش‌هاى میان‌رشته‌اى قرآنى، شماره 1، 1387ش.
• تهانوی، محمد علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 1996م.
• حسنی بافرانی، طلعت، «جایگاه زیارت در سلامت معنوی»، مجموعه مقالات نخستین کنگره بین‌المللی امامزدگان، اصفهان، سازمان چاپ و انتشارات، 1392ش.
• ساجدی، ابوالفضل، «سلامت معنوی بالاترین سطح ممکن از کمال وجودی است»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 29 آبان 1399ش.
• مصباح، مجتبی و دیگران، سلامت معنوی از ديدگاه اسلام: مفاهیم، شاخص‌ها، مبانی، تهران، حقوقی، 1392ش.
• عباسی، محمود و دیگران، درآمدی بر سلامت معنوی، تهران، حقوقی، چاپ دوم، 1393ش.
• عزیزی، فریدون و همکاران، سلامت معنوی چیستی، چرایی و چگونگی، تهران، حقوقی، 1393ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 دی 1401ش.
• نورمحمدی، غلامرضا، «نگرشی به مفهوم طب اسلامی»، پژوهش و حوزه، شماره 17 و 18، 1383ش.