استخاره
اِسْتِخاره، طلب خیر کردن از خداوند هنگام تردید داشتن در انجام یک کار.
معنای استخاره
استخاره در لغت به‌معنای طلب خیر است و در اصلاح به‌معنای تفأل¬زدن با قرآن یا تسبیح و مانند آن جهت انجام دادن کاری که در آن تردید دارند، به‌کار می¬رود.
استخاره در ادیان
استخاره در میان پیروان ادیان آسمانی، امری دیرینه است و انسان‌های دین‌مدار همواره کوشیده‌اند با اتصال به منبع بی¬پایان آگاهی و خیر، از وادی حیرت و سرگردانی خارج شوند. پیروان هرکدام از ادیان با کمک آموزه‌های دینی خود، آداب ویژه‌ای را برای استخاره به‌کار گرفته‌اند.
استخاره نزد مسلمانان
استخاره در فرهنگ مسلمانان، امری کاملاً شناخته‌شده است و برخی از مسلمانان در زندگی خود، جایگاه ویژه‌ای برای استخاره در نظر می‌گیرند و حتی شیوه‌ی استخاره را با اهتمام خاصی به فرزندان خود نیز آموزش می‌دهند. قلمرو استخاره بسیاری از کنش‌های مهم اجتماعی را در برمی‌گیرد؛ بسیاری از مسلمانان از گذشته تاکنون، هرگاه در انجام کارهایی مانند خریدوفروش، شوهر دادن دختر و رفتن به سفر دچار تردید در تصمیم¬گیری شده‌اند به استخاره و مشورت با خداوند پناه آورده‌اند.
استخاره در روایات
در روایات بر این نکته تأکید شده است که هرگاه شخصی تصمیم بر کاری گرفت، لازم است در ابتدا تأمل و تعقل نموده و جوانب امر را بررسی نماید و اگر به نتیجه رسید، همان را ملاک عمل قرار دهد، اما اگر سر دوراهی تحیّر رسید و فکرش عاجز از نشان دادن راه گردید، به مشورت با افراد دارای صلاحیت پرداخته و از تجربیات و علم آن¬ها حق را بدست آورد. به قول مولوی: مشورت ادارک و هشیاری دهد *** عقل ها مر عقل را یاری دهد
استخاره از منظر فقها
از منظر علمای مسلمان، استخاره بهنگام عسر و حرج مستحب است. بیشتر فقیهان مسلمان در مشروعیت استخاره اتفاق‌نظر دارند و تنها در آداب و روش انجام آن، دیدگاه‌های متفاوت دارند. همچنین فقیهان مسلمان بر این نکته تأکید کرده‌اند که استخاره فقط در موارد حیرت و سرگردانی جایز است و نباید آن را جایگزین تفکر و تعقل نمود.
استخاره در فرهنگ ایرانیان
در فرهنگ ایران‌زمین، بسیاری از مردم باور قوی به استخاره دارند تا آنجا که برای انجام هر کاری، حتی دانستن خوش‌یُمنی سال نو، وفور نعمت یا خشک‌سالی، اتفاقات خوش یا ناگوار در سال جدید با توسل به خداوند، طلب ارشاد و راهنمایی می‌کنند. معمولاً افراد برای انجام استخاره به علما و روحانیون مورد اعتماد خود یا پیش‌نماز مسجد محل خود مراجعه می‌کنند.
استخاره در ادبیات فارسی
در ادبیات فارسی، استخاره به‌صورت گسترده موردتوجه قرار گرفته است. البته شاعران و ادیبان فارسی‌زبان با اثرپذیری از فقیهان مسلمان، استخاره را راه‌کاری برای رهایی انسان از حیرت و سرگردانی دانسته‌اند و بر این رویکرد پای فشرده‌اند که هرگاه کسی با تفکر و تعقل به تصمیمی برسد، نیازی به استخاره ندارد. حافظ در یکی از غزل¬های خود چنین گفته است: «در کار خیر، حاجت هیچ استخاره نیست»؛ صائب تبریزی در یکی از غزلیات خود چنین آورده است: «تو سست‌عزم در گرو استخاره‌ای». عطار نیشابوری نیز در کتاب تذکرة‌الاولیاء در وصف حال «شیخ ابواسحاق شهریار کازرونی» به نماز دورکعتی استخاره اشاره کرده است.
انواع استخاره
در منابع روایی اهل سنت و تشیع، انواع مختلفی برای استخاره بیان شده است. هریک از این اقسام استخاره نیز به چند روش مختلف قابل انجام است. ۱ - استخاره با نماز ۲ - استخاره با دعا ۳ - استخاره ذات الرقاع ۴ - استخاره با قرآن ۵ - استخاره با تسبیح شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح‌الجنان برخی از روش‌های استخاره را به تفصیل ذکر کرده است.
شرایط استخاره
از جمله شرایط مهم و واجب در استخاره، رعایت کردن پاکی ظاهر، و درستی نیت و باطن است. از استخاره کردن دربارۀ چیزهای ناروا و واجبات شرعی نیز باید اجتناب کرد.
پانویس
منابع
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، تهران، بی¬نا، ۱۳۴۵ش.
- «تاریخ استخاره و استخاره¬های تاریخ¬ساز»، پایگاه اطلاع¬رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 19 دیماه 1397ش. حافظ شیرازی، غزلیات حافظ، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 مهر 1400ش.
- تنوخی، محسن، الفرج بعد الشدة، بیروت، بی¬نا، ۱۳۹۸ق / ۱۹۷۸م.
- زرین¬کوب، عبدالحسین، فال و استخاره، تهران، صفحه سفید، 1382ش.
- صائب تبریزی دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 مهر 1400ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، تهران، اَشجَع، ۱۳۸۹ش.
- فیض¬الاسلام، علینقی، ترجمه و شرح فیض الاسلام، تهران، فقیه، 1376ش.
- قمی، عباس، مفاتیح‌الجنان، تهران، بی¬نا، ۱۳۸۱ق.
- «معنای استخاره و جایگاه آن در زندگی»، پایگاه اطلاع¬رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1385ش.
- مولوی، مثنوی معنوی، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 14 مهر 1400ش.
- وحیدنیا، سیف‌الله، «استخاره‌های محمدعلی شاه»، در نشریۀ دانشکدۀ ادبیات اصفهان، اصفهان، سال ۲، شماره ۲ و ۳، ۱۳۴۵ش.