استخاره
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک آموزه دینی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
اِستِخاره، طلب خیر از خداوند هنگام تردید در انجام یک کار.
معنای استخاره
استخاره در لغت به‌معنای طلب خیر است[۱] و در اصطلاح به‌معنای تفأل‌زدن با قرآن یا تسبیح و مانند آن جهت انجام دادن کاری است که در آن تردید دارند.[۲]
استخاره در ادیان
استخاره در میان پیروان ادیان آسمانی، امری دیرینه است و انسان‌های دین‌مدار همواره کوشیده‌اند با اتصال به منبع بی‌پایان آگاهی و خیر، از وادی حیرت و سرگردانی خارج شوند. پیروان هرکدام از ادیان با کمک آموزه‌های دینی خود، آداب ویژه‌ای را برای استخاره به‌کار گرفته‌اند.[۳]
استخاره نزد مسلمانان
استخاره در فرهنگ مسلمانان، امری کاملاً شناخته‌شده است و برخی از مسلمانان در زندگی خود، جایگاه ویژه‌ای برای استخاره در نظر می‌گیرند و حتی شیوه‌ی استخاره را با اهتمام خاصی به فرزندان خود نیز آموزش می‌دهند.[۴] قلمرو استخاره بسیاری از کنش‌های مهم اجتماعی را در برمی‌گیرد؛ بسیاری از مسلمانان از گذشته تاکنون، هرگاه در انجام کارهایی مانند خریدوفروش، شوهر دادن دختر و رفتن به سفر دچار تردید در تصمیم‌گیری شده‌اند به استخاره و مشورت با خداوند پناه آورده‌اند.[۵]
استخاره از منظر فقیهان
از منظر عالمان مسلمان، استخاره به هنگام عسر و حرج مستحب است.[۶] بیشتر فقیهان مسلمان در مشروعیت استخاره اتفاق‌نظر دارند و تنها در آداب و روش آن، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. همچنین فقیهان مسلمان بر این نکته تأکید کرده‌اند که استخاره فقط در موارد حیرت و سرگردانی جایز است و نباید آن را جایگزین تفکر و تعقل کرد.[۷]
استخاره در فرهنگ ایرانیان
در فرهنگ ایران‌زمین، بسیاری از مردم باور قوی به استخاره دارند تا آنجا که برای انجام هر کاری، حتی دانستن خوش‌یُمنی سال نو، وفور نعمت یا خشک‌سالی، اتفاقات خوش یا ناگوار در سال جدید با توسل به خداوند، طلب ارشاد و راهنمایی می‌کنند.[۸] معمولاً افراد برای انجام استخاره به علما و روحانیون مورد اعتماد خود یا پیش‌نماز مسجد محل خود مراجعه می‌کنند.[۹]
استخاره در ادبیات فارسی
در ادبیات فارسی، استخاره به‌صورت گسترده موردتوجه قرار گرفته است. البته شاعران و ادیبان فارسی‌زبان با اثرپذیری از فقیهان مسلمان، استخاره را راه‌کاری برای رهایی انسان از حیرت و سرگردانی دانسته‌اند و بر این رویکرد پای فشرده‌اند که هرگاه کسی با تفکر و تعقل به تصمیمی برسد، نیازی به استخاره ندارد. حافظ در یکی از غزل‌های خود چنین گفته است: «در کار خیر، حاجت هیچ استخاره نیست»؛[۱۰] صائب تبریزی در یکی از غزلیات خود چنین آورده است: «تو سست‌عزم در گرو استخاره‌ای».[۱۱] عطار نیشابوری نیز در کتاب تذکرة‌الاولیاء در وصف حال «شیخ ابواسحاق شهریار کازرونی» به نماز دورکعتی استخاره اشاره کرده است.[۱۲]
انواع استخاره
در منابع روایی اهل سنت و شیعه، انواع مختلفی برای استخاره بیان شده است. هریک از این اقسام استخاره نیز به چند روش مختلف قابل انجام است:
شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح‌الجنان برخی از روش‌های استخاره را به تفصیل ذکر کرده است.[۱۳]
شرایط و نحوۀ استخاره
در روایات بر این نکته تأکید شده است که هرگاه شخصی تصمیم به کاری گرفت، در ابتدا با تأمل و تعقل، جوانب امر را بررسی کند و اگر به نتیجه رسید، همان را ملاک عمل قرار دهد؛ اما اگر سر دوراهی تحیّر رسید و فکرش عاجز از نشان دادن راه گردید، به مشورت با افراد دارای صلاحیت پرداخته و از تجربیات و علم آنها حق را بدست آورد.[۱۴] به قول مولوی:[۱۵]
| مشورت ادارک و هشیاری دهد | عقل‌ها مر عقل را یاری دهد |
اگر مشورت کارساز نبود، آنگاه از استخاره سخن به میان می‌آید. از جمله شرایط مهم و واجب در استخاره، رعایت پاکی ظاهر و درستی نیت و باطن است.[۱۶] همچنین از استخاره دربارۀ چیزهای ناروا و واجبات شرعی نیز باید اجتناب شود.[۱۷] افزون بر این توصیه شده است که هر کس برای خودش استخاره بگیرد و عالمانی چون سیدبن طاووس و مجلسی دوم بر این مسئله صحه گذاشته‌اند.[۱۸]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه استخاره.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه استخاره.
- ↑ «تاریخ استخاره و استخاره‌های تاریخ‌ساز»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، 19 دیماه 1397ش.
- ↑ فیض‌الاسلام، ترجمه و شرح فیض الاسلام، 1376ش ص۲۲8.
- ↑ تنوخی، الفرج بعد الشدة، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۱۸۲-۱۸۵.
- ↑ زرین‌کوب، فال و استخاره، 1382ش، ص۵۵۴.
- ↑ «تاریخ استخاره و استخاره‌های تاریخ‌ساز»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، 19 دیماه 1397ش.
- ↑ اعتمادالسلطنه، روزنامه خاطرات، 1345ش، ص۷۱۹.
- ↑ وحیدنیا، استخاره‌های محمدعلی شاه، 1345ش، ص۴۹-۱۰۹.
- ↑ حافظ، غزلیات حافظ، غزل شماره 72، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 مهر 1400ش.
- ↑ صائب تبریزی، دیوان اشعار، غزل شماره 6909، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 مهر 1400ش.
- ↑ «تاریخ استخاره و استخاره‌های تاریخ‌ساز»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، 19 دیماه 1397ش.
- ↑ قمی، مفاتیح‌الجنان، ۱۳۷۶ش، ص851-842.
- ↑ «معنای استخاره و جایگاه آن در زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، 11 دی 1385ش.
- ↑ مولوی، مثنوی معنوی، دفتر اول، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 14 مهر 1400ش.
- ↑ فیض‌الاسلام، حواشی و شرح صحیفۀ کاملۀ سجادیه، 1375ق، ص۲۲۹.
- ↑ زرین‌کوب، فال و استخاره، 1382ش، ص۵۵۴-۵۵۵.
- ↑ «استخاره و تفال در نگاه بزرگان دين»، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ درج مطلب،: 19 دی 1389ش.
منابع
- «استخاره و تفال در نگاه بزرگان دين»، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ درج مطلب،: 19 دی 1389ش.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، تهران، بی‌نا، ۱۳۴۵ش.
- «تاریخ استخاره و استخاره‌های تاریخ‌ساز»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 19 دیماه 1397ش. حافظ شیرازی، غزلیات حافظ، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 مهر 1400ش.
- تنوخی، محسن، الفرج بعد الشدة، بیروت، بی‌نا، ۱۳۹۸ق / ۱۹۷۸م.
- زرین‌کوب، عبدالحسین، فال و استخاره، تهران، صفحه سفید، 1382ش.
- صائب تبریزی دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 مهر 1400ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، تهران، اَشجَع، ۱۳۸۹ش.
- فیض‌الاسلام، علینقی، ترجمه و شرح فیض الاسلام، تهران، فقیه، 1376ش.
- قمی، عباس، مفاتیح‌الجنان، تهران، بی‌نا، ۱۳۸۱ق.
- «معنای استخاره و جایگاه آن در زندگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1385ش.
- مولوی، مثنوی معنوی، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 14 مهر 1400ش.
- وحیدنیا، سیف‌الله، «استخاره‌های محمدعلی شاه»، در نشریۀ دانشکدۀ ادبیات اصفهان، اصفهان، سال ۲، شماره ۲ و ۳، ۱۳۴۵ش.