انجمن نویسندگان افغانستان
انجمن نویسندگان افغانستان؛ اولین مرکز سراسری فرهنگی و ادبی افغانستان.
انجمن نویسندگان افغانستان، ابتدا به‌نام اتحادیۀ نویسندگان جمهوری دموکراتیک افغانستان تاسیس شد. این انجمن در بخش‌های مختلف فرهنگی، ادبی، ادبیات کودک، نقد، پژوهش و ترجمه، آثار متنوعی به زبان‌های فارسی، پشتو و اوزبکی منتشر کرده است.
پیشینۀ انجمن نویسندگان افغانستان
در سال 1309ش انجمن ادبی کابل و انجمن ادبی هرات تاسیس شد.[۱] انجمن ادبی قندهار نیز در 1311ش تاسیس شد. پس از تدوین قانون اساسی در 1343ش، ادبیات افغانستان نیز متحول شد. در این دوره فعالیت‌های فرهنگی، ادبی و رسانه‌ای زیادی در کشور صورت گرفت و نشریات و کتاب‌های بسیاری منتشر شد.[۲]
با کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان در 7 ثور/اردیبهشت 1357ش، تلاش برای ترویج ادبیات سرخ شدت یافت. در 12 میزان/مهرماه 1359ش اتحادیۀ نویسندگان جمهوری دموکراتیک افغانستان تاسیس شد. این اتحادیه در حدود شش سال فعالیت مداوم خود، آثار زیادی را به‌صورت کتاب و مجله منتشر کرد.[۳]
در 1366ش با خروج نیروهای شوروی از افغانستان، اتحادیه نویسندگان جمهوری دموکراتیک افغانستان به انجمن نویسندگان افغانستان تغییر نام داد و با قدرت‌یابی افراد مستقل در آن انجمن، فعالیت‌های ادبی آن نیز افزایش یافت.[۴]
در حمل/فروردین 1371ش با ورود احزاب جهادی به کابل، انجمن توسط مجاهدین حزب اتحاد اسلامی سیاف تصرف شد.[۵] در این دوره نام انجمن به «انجمن اسلامی نویسندگان افغانستان» تغییر یافت، [۶] ولی با تشدید جنگ‌های داخلی بین احزاب جهادی، نویسندگان و شاعران پراکنده شدند و انجمن نتوانست فعالیت زیادی انجام دهد.[۷]
در دورۀ اول طالبان (1375-1380ش) انجمن عملاً تعطیل شد. با استقرار دولت جدید در 1380ش، انجمن فعالیت مجدد خود را با عنوان «اتحادیۀ نویسندگان افغانستان» آغاز کرد که تا پایان دورۀ جمهوری اسلامی افغانستان ادامه یافت.[۸]
ویژگی‌های انجمن نویسندگان افغانستان
ترویج ادبیات سوسیالیستی شوروی، مهمترین ویژگی انجمن نویسندگان افغانستان بود. آموزش دانشجویان افغانستان در شوروی، روابط حسنه دو کشور و رفت‌وآمدهای زیاد، ارسال آثار ادیبان جدید شوروی چون ماکسیم گورکی، شولوخوف و چنگیز آیتماتوف به افغانستان موجب شد که پیدایش آثار و داستان‌های رئالیستی آرمانخواهانه رایج شود.[۹]
در این دوره تلاش‌هایی برای ایجاد ادبیات سرخ زیر پوشش انجمن صورت گرفت و برخی از ادیبان کشور به نوشتن داستان و سرودن اشعار سوسیالیستی و کارگری روی آورده و با ترویج قهرمان‌پروری زمینۀ دفاع از رژیم را در برابر مقاومت مردم تقویت کردند. انجمن با ایجاد نمایندگی در پادگان‌ها و رفت‌وآمد ادیبان در مراکز نظامی نوعی ادبیات حماسی، دفاعی و شعاری را ایجاد و تقویت کردند.[۱۰]
با وجود تلاش دولت برای استفادۀ سوسیالیستی از انجمن، ادیبان نقش واقعی خود را در جامعه به‌دست آورده و با دریافت حقوق مناسب از دولت و دست‌یابی به هویت مستقل توانستند به فعالیت ادبی خود بپردازند. فعالیت گستردۀ ادیبان افغانستان در این دوره، موجب گسترش ادبیات و جلب جوانان به فعالیت‌های ادبی شد.[۱۱]
توجه به همۀ اقوام و زبان‌های کشور، دیگر ویژگی انجمن بود. در این انجمن همۀ افراد از همۀ اقوام می‌توانستند بدون محدودیت، آثاری به زبان خود خلق کرده و زمینۀ انتشار آن را از طریق انجمن فراهم کنند.[۱۲]
فعالیت‌های انجمن نویسندگان افغانستان
انجمن در طول عمر خود و به‌خصوص در دهۀ 1360 شمسی فعالیت‌های گسترده‌ای در بخش‌های مختلف فرهنگی و ادبی از جمله چاپ کتاب، انتشار جراید، تاسیس انجمن‌های فرعی، برگزاری نشست‌ها و همایش‌ها داشت.[۱۳]
مجلۀ ژوندون، مجلۀ قلم و نشریۀ سیمرغ، از نشریات این انجمن بود که در دهۀ 1360 منتشر می‌شد.[۱۴] انجمن همچنین حدود 250 عنوان کتاب در بخش‌های مختلف ادبی منتشر کرد.[۱۵]
انجمن از زمان تاسیس در 1359ش تا 1371ش موفق به برگزاری بیش از صد گردهمایی فرهنگی و ادبی، نقد، کنفرانس و همایش شد. براساس موافقت‌نامۀ رسمی بین شوروی و افغانستان، روزهای ادبیات افغانستان در شوروی و روزهای ادبیات شوروی در افغانستان به صورت ماهیانه برگزار می‌شد. در دورۀ مجاهدین نیز در بهار 1375ش گردهمایی بزرگ ادبی به مناسبت سال نو در هوتل انتر‌کانتیننتال کابل برپا شد.[۱۶]
انجمن دارای کتابخانۀ بزرگ و مجهزی در کابل بود که در دفتر مرکزی انجمن قرار داشت. آن کتابخانه دارای حدود 3000 عنوان کتاب ادبی، تاریخی، سیاسی و هنری به زبان‌های مختلف داخلی و خارجی بود.[۱۷]
شعبه‌های انجمن نویسندگان افغانستان
انجمن علاوه بر ایجاد شعبات و نمایندگی در تمام ولایات، با هدف پرورش استعدادهای ادبی جوانان اقدام به تاسیس انجمن‌های ادبی در لیسه‌های کابل از جمله لیسۀ زرغونه (شامل لیسه‌های ملالی و جمهوریت) در عقرب/مرداد 1361ش کرد. تشکیل محافل شعر‌خوانی و جلسه برای اصول درست نگارش با همکاری اتحادیۀ نویسندگان و آکادمی علوم و دانشگاه کابل از جمله برنامه‌های این انجمن‌ها بود.
در این لیسه‌ها هر هفته یک روز برنامۀ ادبی برگزار می‌شد. همچنین محفل ادبی در لیسۀ امانی با همکاری اتحادیه‌های صنفی در 17 سنبله/شهریور 1361ش از دیگر انجمن‌های ادبی در لیسه‌های کابل بود.
تاسیس کمیسیون ادبیات رزمی میهنی در 19 سنبله/شهریور 1365ش توسط اتحادیه که افراد آن از میان رؤسای سیاسی قوای مسلح و فرهنگیان برگزیده شد از دیگر اقدامات انجمن بود.[۱۸]
ارتباطات انجمن نویسندگان افغانستان
انجمن در ابتدای تاسیس دارای ارتباط گسترده با شوروی و دیگر کشورهای مارکسیستی بود. اعضای انجمن به آن کشورها رفت‌وآمد داشتند و از آثار ادبی و فرهنگی آنها به‌صورت گسترده استفاده می‌کردند. بعد از سقوط نجیب‌الله در 1371ش اعضای انجمن تلاش کردند تا با برخی دیگر از کشورهای همسایه مانند ایران و پاکستان نیز ارتباط برقرار کنند.[۱۹]
تاثیرات انجمن نویسندگان افغانستان
در آن دوره تمام آثار نویسندگان شوروی و آثار مارکس ترجمه و به افغانستان ارسال می‌شد که تاثیر بسیار مهم بین نویسندگان افغانستان داشت. با تاسیس انجمن، نویسندگان به رسمیت شناخته شده و هویت مستقل به‌دست آوردند. انجمن در توسعه و رشد ادبیات افغانستان نقش چشمگیری بازی کرد.[۲۰]
در دورۀ ببرک کارمل (سومین رئیس دولت حزب دموکراتیک خلق)، این انجمن توانست ادبیات را به مکاتب، دانشگاه‌ها و بین سربازان و نظامیان انتقال دهد. حضور در مکاتب و مدارس و دانشگاه‌ها موجب شد تا جوانان بسیاری به ادبیات روی آورند.
در دورۀ نجیب‌الله آیین‌نامه و نام انجمن تغییر کرد و عناصر غیرحزبی ابتکار عمل را به دست گرفتند. در این دوره تاثیر اعضای انجمن بیشتر شد و توانستند در جامعه نقش بهتری بازی کرده و به معرفی ادبیات در جامعه اهتمام بورزند.[۲۱]
همچنین برخی اعضای انجمن در کنار فعالیت‌های خود توانستند ادبیات مقاومت را درون آن مرکز فرهنگی ایجاد کرده و با استفاده از نمادها و استعاره‌ها به خلق آثار مردمی و مبارزاتی در مقابل اشغاگران روی آورند.[۲۲]
افراد شاخص انجمن نویسندگان افغانستان
در انجمن اشخاص شاخص زیادی عضو بودند که بیشتر آنها از جمله بزرگ‌ترین ادیبان، شاعران و داستان‌نویسان کشور به‌حساب می‌آیند، ازجمله:
سلیمان لایق، بارق شفیعی، اسدالله حبیب، دستگیر پنجشیری، عبدالله نایبی، اکرم عثمان، واصف باختری، پرتو نادری، جلیل شبگیر پولادیان، لیلا صراحت روشنی، ثریا واحدی، خالده فروغ، عبدالسمیع حامد، رهنورد زریاب، پویا فاریابی و قهار عاصی.[۲۳]
پانویس
- ↑ . جعفریان، «دیروز، امروز و فردای شعر افغانستان در گفتگو با واصف باختری»، 1373ش، ص72.
- ↑ . حجتی، «انجمن ادبی در افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی ویژه افغانستان، 1381ش، ص128.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص33.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص32.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص33.
- ↑ . نادری، «کتاب‌سوزان در انجمن نویسنده‌گان افغانستان»، وب‌سایت هود.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص33.
- ↑ . مهدی‌زاده کابلی، «اتحادیۀ نویسندگان افغانستان»، وب‌سایت دانشنامۀ آریانا.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص31.
- ↑ . «اتحادیۀ نویسندگان افغانستان در گفتوگویی با استاد رهنورد زریاب، استاد محب بارش و محمد افسر رهبین»، وب‌سایت کابل‌ناته.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص31.
- ↑ . «اتحادیۀ نویسندگان افغانستان در گفتوگویی با استاد رهنورد زریاب، استاد محب بارش و محمد افسر رهبین»، وب‌سایت کابل‌ناته.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص31.
- ↑ . «اتحادیۀ نویسندگان افغانستان در گفتوگویی با استاد رهنورد زریاب، استاد محب بارش و محمد افسر رهبین»، وب‌سایت کابل‌ناته.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص33.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص33.
- ↑ . نادری، «روزهای دشوار انجمن نویسندگان افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین.
- ↑ . حجتی، «انجمن ادبی در افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی ویژه افغانستان، 1381ش، ص128 و 129.
- ↑ . عاصی، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، 1373ش، ص31.
- ↑ . «اتحادیۀ نویسندگان افغانستان در گفتوگویی با استاد رهنورد زریاب، استاد محب بارش و محمد افسر رهبین»، وب‌سایت کابل‌ناته.
- ↑ . «اتحادیۀ نویسندگان افغانستان در گفتوگویی با استاد رهنورد زریاب، استاد محب بارش و محمد افسر رهبین»، وب‌سایت کابل‌ناته.
- ↑ . حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی ویژه افغانستان، 1381ش، ص99.
- ↑ . جعفریان، «شعر فارسی افغانستان»، 1373ش، ص50؛ حسینی، نخبگان صد سال اخیر افغانستان، 1402ش، ج1، ص70، 94، 106، 123، 163، ج2، ص82، 88 و 98.
منابع
- «اتحادیۀ نویسندگان افغانستان در گفتوگویی با استاد رهنورد زریاب، استاد محب بارش و محمد افسر رهبین»، وب‌سایت کابل‌ناته، بازدید در تاریخ: 23 دیماه 1403ش.
- جعفریان، محمد‌حسین، «دیروز، امروز و فردای شعر افغانستان در گفتگو با واصف باختری»، مجلۀ شعر، شمارۀ 14، آبان 1373ش.
- جعفریان، محمد‌حسین، «شعر فارسی افغانستان»، مجلۀ شعر، شمارۀ 14، آبان 1373ش.
- حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی ویژه افغانستان، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
- حجتی، حمیده، «انجمن ادبی در افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
- حسینی، سید موسی، نخبگان صد سال اخیر افغانستان، قم، صبح امید دانش، 1403ش.
- عاصی، قهار، «انجمن نویسندگان افغانستان و وضع کنونی آن»، مجلۀ شعر، شمارۀ 14 آبان 1373ش،
- فرهنگ، محمد‌صدیق، افغانستان در پنج‌قرن اخیر، پیشاور، احسان‌االله مایار، 1367ش.
- مهدی‌زاده کابلی، اتحادیۀ نویسندگان افغانستان»، وب‌سایت دانشنامۀ آریانا، درج مطلب در تاریخ: 1 آبان 1387ش.
- نادری، پرتو، «روزهای دشوار انجمن نویسندگان افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین، درج مطلب در تاریخ: 14 ثور 1396ش.
- نادری، پرتو، «کتاب‌سوزان در انجمن نویسنده‌گان افغانستان»، وب‌سایت هود، بازدید در تاریخ: 23 دیماه 1403ش.