مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان
مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان؛ اولین و مهم‌ترین مرکز فرهنگی مهاجرین افغانستانی در قم.
مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان، اولین و مهم‌ترین مرکز فرهنگی مهاجرین افغانستانی در قم است. این مرکز با فعالیت‌های وسیع فرهنگی و مطبوعاتی موجب شد تا تحولات زیادی در فعالیت‌های فرهنگی، ادبی و رسانه‌ای بین مهاجرین پدید آید؛ این اثرگذاری بعد از سقوط طالبان در داخل افغانستان نیز دیده شد.
پیشینه مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 1357ش، اولین تشکل مهاجرین در 25 اسفند 1357ش در منطقۀ شهرقائم قم به‌نام «کانون مهاجر (افغانستانی‌های خارج از کشور)» تاسیس و نشریۀ آن به نام «پیام مهاجر» منتشر شد.[۱][۲] در تیر 1358ش نشریۀ پیام مستضعفین شروع به کار کرد که تا 1369ش انتشار آن ادامه یافت.[۳][۴] از بهار 1363ش مجلۀ حبل‌الله منتشر شد که تا تابستان 1377ش، 137 شماره از آن منتشر شد. این سه نشریه در تحولات فرهنگی و سیاسی مهاجران افغانستان و ثبت حماسه‌های مردم و تشویق جوانان مهاجر به نویسندگی، سرودن شعر و ترویج ادبیات مقاومت، نقش زیادی داشتند.[۵][۶]
با تشکیل حزب وحدت در سال 1369ش و توقف فعالیت فرهنگی و مطبوعاتی احزاب شیعی سابق، انتشار هفته‌نامۀ وحدت[۷] و میثاق وحدت موجب گسترش فعالیت‌های ادبی، فرهنگی، رسانه‌ای و مطبوعاتی بین مهاجرین شد.[۸]
پیرو این فعالیت‌ها شهرهای قم و مشهد شاهد تحولات مهم فرهنگی بود که تاسیس مرکز فرهنگی حکمت، مرکز فرهنگی بعثت و مجمع فرهنگی طلاب ارزگان از جملۀ آنها بود.[۹][۱۰] در این شرایط با سفارش عبدالعلی مزاری، دبیرکل وقت شورای مرکزی حزب وحدت اسلامی، در تیر 1372ش مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان تاسیس شد.[۱۱]
اهداف مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان
بر اساس بیانیۀ منتشر شده در مطبوعات آن روز، اهداف این مرکز فرهنگی عبارت بود از:
- حراست از دستاوردهای انقلاب اسلامی افغانستان در جهت تحقق آرمان‌های شهدا؛
- احیای ارزش‌های متعالی الهی و انسانی و آشنا ساختن توده‌ها با مفاهیم حق، حقیقت، عدالت و کرامت انسانی؛
- تبیین و تفسیر آرمان‌ها، اهداف، مشکلات و نیازمندی‌های جامعۀ تشیع افغانستان در زمینه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و اقتصادی؛
- تقویت بنیۀ فرهنگی و علمی و فکری جامعه افغانستان به‌خصوص شیعیان؛
- تشکیل مرکز تحقیقات و مطالعات علمی در بخش‌های مختلف سیاسی، فکری، فرهنگی، به‌خصوص در عرصۀ تاریخ و فرهنگ افغانستان؛
- تشکیل مرکز جمع‌آوری و حفظ اسناد تاریخی و مدارک ارزشمند انقلاب؛
- تشکیل مرکز هنری برای سازماندهی شعب مختلف ادب و هنر و جلب و جذب هنرمندان کشور و حفظ و نشر آثار هنری آنها؛
- برپایی بنگاه فعال نشراتی جهت چاپ و نشر آثار نویسندگان کشور؛
- شناسایی عناصر فرهنگی کشور و ایجاد انسجام فرهنگی و هماهنگ‌ساختن همۀ مجموعه‌ها و مجمع‌های فرهنگی و تحقیقاتی در محور واحد؛
- برقراری ارتباط فعال با مراکز و مجامع فرهنگی جهان و نهضت‌های رهایی‌بخش اسلامی.[۱۲]
ویژگی‌های مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان
بیشتر اعضای مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان دارای سابقه حوزوی بودند؛
همۀ آنان دارای آثار و سابقۀ فعالیت فرهنگی و اجتماعی و رسانه‌ای بودند و به‌ویژه با جرایدی چون «پیام مهاجر»، «پیام مستضعفین»، «حبل‌الله»، «هفته‌نامۀ وحدت» و «میثاق وحدت» همکاری داشتند.[۱۳]
شعبه‌های مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان
از اواخر 1375ش مقدمات افتتاح شعبۀ مشهد فراهم شد و از 1376ش فصل‌نامۀ ادبی آن نیز منتشر شد. بر اساس برنامه‌ریزی صورت‌گرفته فعالیت‌های ادبی و هنری مرکز فرهنگی نویسندگان در این شعبه متمرکز شد.[۱۴][۱۵] «امثال و حِکَم مردم هزاره»، «دوبیتی‌های عامیانه هزارگی» و «قصه‌های مردم هزارۀ افغانستان» از جمله آثار تولیدی در شعبه مشهد است.[۱۶] عصرهای شعر و داستان مهم‌ترین نشست‌های این دفتر بود. جدا از این جلسات، نشست‌هایی نیز به دیدارها، معرفی، کارگاه، نقد کتاب و موارد مشابه اختصاص داشت.[۱۷] بخش بزرگی از فعالیت‌های این شعبه را آموزش ادبی و هنری تشکیل می‌داد و از ابتدای تاسیس دوره‌های مختلف ادبی و هنری چون آموزش شعر و داستان، ویراستاری، گرافیگ، طراحی، نقاشی و فیلم در محل دفتر مشهد برگزار می‌شد. این شعبه از مرکز تا 1380ش فعال بود و در 1381ش اعضای آن با جداشدن از آن مرکز، مؤسسۀ فرهنگی دُر دَری را تشکیل دادند.[۱۸]
با سقوط طالبان در 1380ش. در 1381ش مرکز تصمیم گرفت فعالیت خود را به داخل کشور انتقال دهد، اما به‌دلیل شباهت نام مرکز با نام «اتحادیۀ نویسندگان افغانستان» نتوانست با عنوان «مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان» مجوز فعالیت بگیرد. مسئولین آن، نام مرکز را به «مرکز فرهنگی و اجتماعی سراج» تغییر دادند و از 1382ش با همین عنوان در کابل و مزارشریف فعال بود و فصل‌نامۀ سراج از شمارۀ 20 (در بهار 1383ش) به‌بعد نیز با همین تغییر منتشر شد و علاوه بر آن فصل‌نامۀ نگاه معاصر، نیز در کابل توسط آنها منتشر شده است.[۱۹][۲۰] با وجود این فعالیت‌ها، تلاش‌های مسئولین مرکز برای کسب مجوز با تغییر نام (مرکز فرهنگی و اجتماعی سراج) نیز به‌دلیل استفاده از سراج و ارتباط آن با جریدۀ «سراج‌الاخبار» محمود طرزی ممکن نشد. در نتیجه اعضای مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان نتوانستند تشکل خود را ثبت کرده و ذیل آن فعالیت کنند و بخشی از اعضای آن بعد از یک دهه حضور در داخل کشور در 1394ش اقدام به تاسیس «بنیاد‌اندیشه» کردند.[۲۱]
فعالیت‌ها
مرکز فرهنگی در طول عمر خود فعالیت‌های گسترده‌ای در بخش‌های مختلف فرهنگی و ادبی از جمله انتشار جراید، چاپ کتاب، برگزاری نشست‌ها و همایش‌ها داشته است. این مرکز با تاسیس «انتشارات سراج» در جهت چاپ کتاب‌های فرهنگی، تاریخی، ادبی، سیاسی و حقوقی تلاش زیادی کرد و موفق شد آثار زیادی به چاپ برساند، از جمله:
- نگاهی به مسئلۀ قانون اساسی در افغانستان؛
- یادنامۀ شهید عبدالخالق؛
- حزب وحدت از کنگره تا کنگره، قربان‌علی عرفانی؛
- افغانستان از مقاومت تا پیروزی، احمد‌علی علیزاده؛
- نگاهی به هویت سیاسی شیعیان افغانستان؛
- صلاحیت مجلس و معیار نمایندگی، حسین شفایی؛
- آماده‌سازی کتاب «سیری در هزاره‌جات، علیداد لعلی؛
- همکاری در چاپ افغانستان در مسیر تاریخ، غبار؛
- احیاء هویت، سخنرانی‌های شهید مزاری؛
- زندگی‌نامه شهید حجت‌الاسلام والمسلمین استاد مزاری و یارانش؛
- تحقیقی دربارۀ: هزاره‌ها و هزارستان؛
- تبر و باغ گل‌سرخ (ج1 و 2)؛
- پروانه‌ها و چادرهای سفید؛
- یادداشت‌هایی دربارۀ سرزمین و رجال هزاره‌جات، حسین نایل؛
فصل‌نامۀ سراج نشریۀ اصلی مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان در پاییز 1373ش در قم منتشر شد.[۲۴][۲۵][۲۶] در سرمقالۀ اولین شمارۀ فصلنامه با عنوان «اهداف و خط و مشی فصل‌نامۀ سراج» هدف از انتشار نشریه عبارت است از: طرح مباحث اساسی و پایه در حوزۀ فرهنگ و معارف اسلامی، طرح مباحث فرهنگی، ادبی و هنری به‌صورت اساسی و تحقیقی، بررسی‌های تاریخی عمیق و مستند که زوایای تاریک تاریخ را روشن کرده و به بازسازی و آشکار ساختن حقایق و واقعیت‌های تاریخی تازه کمک کند، بررسی دقیق و تحقیقی در مباحثی که به حوزۀ جامعه و سیاست مربوط می‌شود، گشودن باب بررسی و نقد آثار و کشاندن نیروهای جوان و مستعد فکری و فرهنگی در خط تحقیق. همچنین احیای هویت فرهنگی، سیاسی و تاریخی شیعیان افغانستان، تفاهم ملی، منافع ملی، دفاع از حقوق اقوام و ملیت‌های محروم و احترام به فرهنگ و زبان ملیت‌ها از اصول این فصلنامه ذکر شده است.[۲۷]
- علاقه‌مندی مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان به فعالیت‌های ادبی و هنری در نهایت موجب پدید‌آمدن مجلۀ ادبی دُرّ دری در 1376ش شد. انتشار موفق این مجله باعث شد تا در 1380ش «مؤسسۀ فرهنگی دُرّ دری» در مشهد تاسیس شود.[۲۸][۲۹] در این جریده مطالب مختلف ادبی چون شعر و داستان، مقاله، گفتگو، نقد، گزارش. معرفی و خاطره به چاپ می‌رسید. در دری متنوع‌ترین جریدۀ افغانستان از جهت ساختار و محتوا و دارای صفحه‌آرایی، طراحی، ویراستاری، شکل و ساختار حرفه‌ای بود. نویسندگان، هنرمندان، فرهنگیان و ادیبان افغانستانی سراسر جهان در تولید محتوای آن سهم داشتند. آثار ادیبان، شاعران و نویسندگان ایرانی و برخی از کشورهای دیگر نیز در آن نشریه به چاپ می‌رسید.[۳۰]
- فصلنامه نگاه معاصر، نشریۀ شعبه داخل کشور مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان بود که اولین شمارۀ آن در بهار 1382ش و آخرین شمارۀ آن در پاییز 1382ش در کابل منتشر شد. از این فصلنامه فقط سه شماره توسط شعبۀ افغانستان مرکز فرهنگی به چاپ رسید ولی یک دهه بعد چاپ آن در دهۀ نود شمسی توسط بنیاد‌اندیشه کابل ادامه یافت.[۳۱]
مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان در طول فعالیت خود همایش‌ها، نشست‌ها، کارگاه‌ها، جلسات نقد و دید و بازدیدهای علمی بسیاری برگزار کرده است که گزارش آنها به‌صورت مفصل در نشریات آن مرکز درج شده است.[۳۲]
هزینه‌های مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان
هزینه‌های مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان در ایران اغلب با کمک ستاد پشتیبانی افغانستان در وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران تامین می‌شده است. این مرکز از طریق برخی از افراد و مراکز دیگر و حزب وحدت اسلامی نیز به تامین بودجه خود اقدام می‌‌‌‌کرد.[۳۳]
تاثیرات مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان
اعضای این مرکز علاوه بر چاپ کتاب‌ها، جراید و برگزاری همایش‌ها و نشست‌ها در همکاری با دیگر مراکز و افراد در انتشار نشریات، کتاب‌ها و فعالیت‌های مهم فرهنگی، تاریخی، ادبی و سیاسی نقش بازی کردند. بعد از سقوط طالبان، اعضای این مرکز در دورۀ جمهوریت نقش پررنگی داشتند و علاوه بر نقش‌آفرینی در نگارش برخی از قوانین جدید کشور همانند «قانون اساسی افغانستان» برخی از آنان مناصب و پست‌های مهم دولتی و از جمله معاونت دوم ریاست جمهوری را به‌عهده گرفتند.[۳۴]
انحلال مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان
بعد از تشکیل بنیاد‌اندیشه در کابل، در 1399ش، مؤسسان مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان انحلال و الحاق آن مرکز را به بنیاد‌اندیشه تصویب و امضا کردند.[۳۵][۳۶]
پانویس
- ↑ . سانچارکی، کلک موج و احوال دریا، 1402ش، ص114.
- ↑ علیزادۀ مالستانی، نامۀ اعمال، 1400ش، ص251.
- ↑ . «سخنی با...» ، پیام مستضعفین، 1358ش، ص1.
- ↑ کریمی، «نگاهی تاریخی به ادبیات معاصر دری افغانستان» ، 1399ش، ص58.
- ↑ . «آگاهی» حبل‌الله، 1363ش، ص4.
- ↑ حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، 1381ش، ص93.
- ↑ . کاظمی، «کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی»، 1373ش، ص14.
- ↑ . «میثاق وحدت»، 1369ش، ص2.
- ↑ . «بیانیۀ مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان»، 1372ش، ص10 و 14.
- ↑ حجتی، «انجمن ادبی در افغانستان»، 1381ش، ص128.
- ↑ . الطاف، «آیین رونمایی از فصلنامه علمی-تخصصی نگاه معاصر»، وب‌سایت بنیاد‌اندیشه.
- ↑ . «بیانیۀ مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان»، 1372ش، ص10 و 14.
- ↑ . «اهداف و خط و مشی فصل‌نامۀ سراج»، 1373ش، ص7، 9 و 10.
- ↑ . کاظمی، «شعر مقاومت در افغانستان»، 1384ش، ص121.
- ↑ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.
- ↑ . مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص8.
- ↑ . خاوری، «شرح پریشانی ما»، 1380ش، ص25.
- ↑ . مظفری، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، 1393ش، ص6.
- ↑ . «آثار و فعالیت‌ها»، 1387ش، ص511.
- ↑ «سرمقاله»، 1383ش، ص3.
- ↑ . الطاف، «آیین رونمایی از فصل‌نامۀ علمی-تخصصی نگاه معاصر»، وب‌سایت بنیاد‌اندیشه.
- ↑ . «اهداف و خط و مشی فصل‌نامۀ سراج»، 1373ش، ص7، 9 و 10.
- ↑ «آثار و فعالیت‌ها»، 1387ش، ص511.
- ↑ . «اهداف و خط و مشی فصل‌نامۀ سراج»، 1373ش، ص7، 9 و 10.
- ↑ «شناسنامه»، 1383ش، ص2.
- ↑ «شناسنامه»، 1387ش، ص2.
- ↑ . «اهداف و خط و مشی فصل‌نامۀ سراج»، 1373ش، ص7، 9 و 10.
- ↑ . «شعر مقاومت در افغانستان»، 1384ش، ص121.
- ↑ مظفری، سالنامۀ در دری، 1387ش، ص78.
- ↑ . خاوری، «شرح پریشانی ما»، 1380ش، ص25.
- ↑ . «سرمقاله»، 1382ش، ص3.
- ↑ . «آثار و فعالیت‌ها»، 1387ش، ص511.
- ↑ . «شناسنامه»، 1373ش، ص2.
- ↑ . علی‌آبادی، جامعه و فرهنگ افغانستان، 1395ش، 85.
- ↑ . اساسنامه بنیاد‌اندیشه، ص11.
- ↑ جلسه مشترک اعضای مجمع عمومی و هیات مؤسسان بنیاد‌اندیشه، وب سایت بنیاد‌اندیشه.
منابع
- «آثار و فعالیت‌ها»، فصل‌نامۀ سراج، شمارههای 31 و 32، خزان و زمستان 1387ش.
- «آگاهی»، حبل‌الله، شمارۀ صفر، بهار 1363ش.
- اساسنامۀ بنیاد، بنیاد‌اندیشه، قم، 1403ش.
- الطاف، عصمت، «آیین رونمایی از فصل‌نامۀ علمی-تخصصی نگاه معاصر»، وب‌سایت بنیاد‌اندیشه، درج مطلب در تاریخ: 13 دلو/بهمن 1397ش.
- «اهداف و خط و مشی فصلنامه سراج»، فصل‌نامۀ سراج، شمارۀ اول، پاییز 1373ش.
- «بیانیۀ مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان»، هفته‌نامۀ وحدت، شمارۀ 109، پنجشنبه 14 اسد 1372ش.
- جلسه مشترک اعضای مجمع عمومی و هیات مؤسسان بنیاد‌اندیشه، وب سایت بنیاد‌اندیشه، درج مطلب در تاریخ: 16 سنبله 1403ش.
- حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی ویژه افغانستان، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
- حجتی، حمیده، «انجمن ادبی در افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
- حسینی، نخبگان صد سال اخیر افغانستان، قم، صبح امید دانش. 1402ش.
- خاوری، جواد، شرح پریشانی ما، در دری، شماره 13، پاییز 1380ش.
- سانچارکی، سید آقاحسین، کلک موج و احوال دریا، قم، صبح امید دانش. 1402ش.
- «سخنی با...» ، پیام مستضعفین، شمارۀ اول، سرطان 1358ش.
- «سرمقاله»، فصل‌نامۀ سراج، شمارۀ 20، بهار 1383ش.
- «سرمقاله»، فصل‌نامۀ نگاه معاصر، شمارههای 1 و 3، بهار و پاییز 1382ش.
- «شناسنامه»، فصل‌نامۀ سراج، شمارۀ اول، پاییز 1373ش.
- «شناسنامه»، فصل‌نامۀ سراج، شمارۀ 20، بهار 1383ش.
- «شناسنامه»، فصل‌نامۀ سراج، شمارههای 31 و 32، خزان و زمستان 1387ش.
- علی‌آبادی، علی‌رضا، جامعه و فرهنگ افغانستان، تهران، الهدی، 1395ش.
- علیزادۀ مالستانی، عزیزالله، نامۀ اعمال، کابل، بنیاد‌اندیشه، 1400ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، «شعر مقاومت در افغانستان»، مجلۀ سوره، 1384ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی، مجلۀ شعر، 1373ش.
- کریمی، کبری، «نگاهی تاریخی به ادبیات معاصر دری افغانستان» ، در مجلۀ رویکردهای پژوهشی در علوم اجتماعی، شماره، 23 پاییز 1399ش.
- مظفری، سید ابوطالب، «بار دیگر ما به قصه آمدیم»، دُر دری، شماره 14، بهار 1393ش.
- مظفری، سید ابوطالب و دیگران، تقویم دُر دری 1387ش. مشهد، مؤسسۀ دُر دری، 1387ش.
- «میثاق وحدت»، میثاق وحدت، شمارۀ اول، اول عقرب 1369ش.