حنابندان در افغانستان
حنابندان در افغانستان؛ از رسوم شادمانه قبل از عروسی در افغانستان.
حنابندان بین تمام مردم افغانستان رواج دارد. حنابندان در عروسی به‌منزلۀ تقسیم شادی بین خانوادۀ عروس و داماد است و نشانۀ سرور برای خانواد‌ه‌های آنها است. حنابندان در بسیاری از مناطق افغانستان با آدابورسوم مفصل برگزار میشود.
مفهوم‌شناسی
حنا، مادۀ گَرد و سبز‌رنگ به‌دست‌آمده از برگ‌های گیاه حنا است که کاربرد طبی، صنعتی و آرایشی دارد. خمیر آن را برای رنگ‌کردن مو، انگشتان کف دست، ناخن و دیگر جاهای بدن برای زیبایی به مناسبت‌های مختلف چون عروسی و اعیاد به کار می‌برند.[۱] حنابندان که در افغانستان «خینه‌بستن» نیز گفته میشود، جشنی است که هنگام حنا‌بستن عروس برگزار می‌کنند. حنا‌مالیدن به دست و پای عروس و داماد پیش از عروسی به مفهوم تقسیم شادی بین خانوادۀ عروس و داماد است.[۲]
پیشینه حنابندان
حنا بستن دست‌وپای عروس و داماد در مراسم عروسی از قدیم در فلات ایران مرسوم بوده است[۳]و حنا گذاشتن کف دست، انگشتان دست و پاشنۀ عروس و داماد، قبل از شب عروسی بسیار قدمت دارد. از قدیمی‌ترین منابعی که به حناگذاری دست‌های عروس اشاره کرده است، اشعار رودکی (متوفای ۳۲۹ق) است:
لاله میان کشت بخندد همی ز دور* * * چون پنجۀ عروس به حنّا شده خضیب[۴]
در سفرنامه‌های گردشگران خارجی به رسم حنابندان بین اقوام افغانستان اشاره شده است.[۵] نویسندگان داخلی نیز در بیان آدابورسوم ازدواج به حنابندان و نقش آن در نشان‌دادن شادمانی خانوادۀ عروس و داماد، پرداخته‌اند.[۶]
حنابندان، امروزه نیز در بسیاری از کشورهای آسیایی و بهخصوص ایران، افغانستان، هند، پاکستان، بنگلادش، مالزی، آذربایجان، ترکی، برخی کشورهای عربی و تمام مناطق افغانستان رواج دارد.[۷]
زمان حنابندان
زمان حنابندان در تمام مناطق افغانستان شب قبل از عروسی است. در آخر شب و بعد از صرف غذا، خوردن چای و میوه و شیرینی، مراسم حنابندان با تشریفات و رسومات خاصی انجام میشود.[۸]
وسایل حنابندان
وسایل حنابندان شامل حنا و ظروف خاصی است که حنا را در آن آماده و تزئین می‌کنند. این وسایل شامل یک سینی، خوانچه، شمع، گلدان و پارچه‌های خوش‌رنگی است که بعد از حنابندان، دست و پای عروس و داماد را با آن می‌بندند تا حنا پخش نشده و خوب بگیرد.[۹]
لباس حنابندان
در بسیاری از مناطق افغانستان در زمان حنابندان، عروس لباس سنتی می‌پوشد که شامل رنگ‌های شاد و جذاب است. لباس حنابندان اغلب با طرح‌ها و نقشهای خاص و سنتی تزیین میشود.[۱۰]
کارکرد حنابندان
مراسم حنابندان نشان‌دهندۀ همبستگی و همکاری خانواده‌‌ها در آماده‌‌سازی عروس و داماد برای زندگی مشترک است. اجرای مراسم حنابندان نشان‌دهندۀ احترام به سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی است و بخش مهمی از هویت فرهنگی مردم را تشکیل می‌‌دهد.[۱۱]
اجرای حنابندان (خینه‌بندی)
مراسم حنابندان با تزئینات، موسیقی محلی، رقص‌های سنتی و حضور دوستان و خانوادۀ عروس و داماد انجام میشود. شیوۀ اجرای حنابندان (خینه‌بندی) در افغانستان شامل بخش‌های زیر است:
دعوت از مهمانان: خانوادۀ عروس و داماد از دوستان نزدیک، اقوام و همسایگان برای شرکت در مراسم حنابندان دعوت می‌کنند. این دعوت اغلب به‌صورت شفاهی انجام میشود.[۱۲]
آماده‌‌سازی: خانۀ عروس محل برگزاری مراسم است. این محل با گل، پارچه‌های رنگارنگ و دیگر وسایل تزیین میشود.[۱۳]
تزئینات: در این مراسم دستان و پاهای عروس با حنا تزئین میشود. این تزئینات شامل نقشهای هنری است که توسط زنان محلی انجام میشود.[۱۴]
خینه‌بستن: برای خینه‌بستن دو دوست صمیمی عروس که مجرد هستند در سمت راست و چپ عروس می‌ایستند تا داماد وارد شود. وقتی داماد وارد شد، دختران کف می‌زنند و به هر دو تبریک می‌گویند. در برخی از مناطق یک خانم از خانوادۀ داماد نزد عروس آمده و دست راست عروس را بالا برده، کمی حنا به آن گذاشته، سپس اسکناسی به نشانۀ رزق و روزی روی آن می‌گذارد. سپس عروس یا دختران همراه او حنای تزئین شده را به مهمانان تعارف می‌کنند و خانم‌های مهمان انگشتان خود را با آن رنگین می‌کنند. در همان لحظه پسران مجرد خانواده دست داماد را حنا می‌کنند. در برخی از مناطق، حنابندان داماد همزمان در خانۀ داماد انجام میشود. امروزه در برخی از مناطق رسم شده است یک برگ سبز درخت بید یا یک اسکناس در دست‌های عروس و داماد گذاشته و روی آن را حنا می‌بندند و این شعر را می‌خوانند:
بیری (عروس) دستای خوده خینه کده
طوق طلا بسته کده
عروس مو شاپری‌یه (شاه پری)
بیری ما گل وری‌یه (مانند گل است)
داماد مو شاه داماده
ام‌شو شَوِی براته
خدا مبارک کنه
علی شا مردو مبارک کنه.[۱۵]
شادی و رقص: موسیقی محلی و رقص‌های سنتی بخش مهمی از مراسم حنابندان است. در طول مراسم، اغلب زنان به شادی و رقص می‌‌پردازند.[۱۶]
غذا و نوشیدنی: در مراسم حنابندان، مهمانان با غذاهای محلی، انواع شیرینی و نوشیدنی پذیرایی می‌شوند. در برخی از مناطق، بعد از حنابندان به مهمانان حلوا و نان محلی میدهند.[۱۷]
هدایا: در این مراسم هدایایی به عروس میدهند. این هدایا شامل جواهرات، لباس و پول نقد است.[۱۸]
حنانگاری
در سال‌های اخیر، حنانگاری در حنابندان مرسوم شده است که نوعی نقاشی با حنا بر روی بدن است. این نقاشی‌ها از پشت دست تا قسمت آرنج انجام میشود و حدود سه هفته ماندگاری دارد. این نقش‌ها توسط برخی آرایشگران انجام میشود.[۱۹]
رسومات
در حنابندان رسم است که عروس و داماد لباس محلی بپوشند.
همچنین مراسم حنابندان در برخی از مناطق، هفت دختر به دست عروس حنا می‌گذارند.
در برخی مناطق رسم است که حنا در ظرف‌های مزین به گل و چراغ گذاشته شده و خانوادۀ عروس به دست داماد و خانوادۀ داماد به دست عروس حنا بگذارند.
مرسوم است که که عروس نباید با پاهای سفید از خانۀ پدر خود به خانۀ داماد برود.[۲۰]
باورها
باورهایی بین مردم در ارتباط با حنابندان وجود دارد از جمله:
مردم باور دارند هر چقدر دست دختر بیشتر رنگ بگیرد، شوهر او را بیشتر دوست خواهد داشت. به‌همین دلیل دختران از شیوه‌های مختلفی برای تیره‌شدن رنگ حنا استفاده می‌کنند و در مواردی برای رنگ‌گرفتن بیشتر، دست خود را با آب لیمو می‌شویند.
مردم اعتقاد دارند اگر دختری روی دستی که آثار حنا از قبل روی آن وجود دارد حنا بگذارد، شوهر او زنی دیگری می‌گیرد.[۲۱]
اشعار
در ارتباط با حنابندان اشعار و سرودهایی وجود دارد از جمله:
مه قربانت شوم گل پودینه
به دستک‌های سفیدت رنگ خینه
لب جویبار برآیی یکدم بشینیم
لبانم از لبانت گل بچینه
- * * *
حنا بیارید بر دستش بمالید
حنای خینه با نقش نگینه
حنا نداریم از کابل بیارید
حنا از گل برای بلبل بیارید[۲۲]
پانویس
- ↑ . اعلم، «حنا»، دانشنامۀ جهان اسلام، 1399ش، ج14، ص249؛ علیزاده، حنا»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1394ش، ج21، ص433.
- ↑ . اسدیان، آیین‌های گذر در ایران، 1384 ش، ص94؛ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129.
- ↑ . عمویی، تولید حنا، 1395ش، ص18.
- ↑ . نفیسی، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، 1336ش، ص492.
- ↑ . الفنستون، افغانان: جای، فرهنگ، نژاد، 1388ش، ص182؛هاکن، آثار عتیقۀ بودای بامیان، 1370ش، ص182 و 186.
- ↑ . اسدیان، آیین‌های گذر در ایران، 1384 ش، ص94؛ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129.
- ↑ . شکـورزاده، عقاید و رسوم مردم خـراسان، 1363 ش، ص99.
- ↑ . گروهی از نویسندگان، شناسنامه غور، 1398ش، ص231؛ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و جتماع)، 1401ش، ج2، ص355؛ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129؛ شریعتی، ازدواج در هزارستان، 1392ش، ص16.
- ↑ . عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129؛ شریعتی، ازدواج در هزارستان، 1392ش، ص16؛ سنت ازدواج در قوم پشتون، پایگاه تخصصی وتحلیلی جامعه و فرهنگ ملل.
- ↑ . گروهی از نویسندگان، شناسنامه غور، 1398ش، ص231؛ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و جتماع)، 1401ش، ج2، ص355.
- ↑ . عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129؛ شریعتی، ازدواج در هزارستان، 1392ش، ص16؛ سنت ازدواج در قوم پشتون، پایگاه تخصصی وتحلیلی جامعه و فرهنگ ملل.
- ↑ . گروهی از نویسندگان، شناسنامه غور، 1398ش، ص231؛ شریعتی، ازدواج در هزارستان، 1392ش، ص16.
- ↑ . رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و جتماع)، 1401ش، ج2، ص355؛ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129.
- ↑ . عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129؛ شریعتی، ازدواج در هزارستان، 1392ش، ص16.
- ↑ . گروهی از نویسندگان، شناسنامه غور، 1398ش، ص231؛ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129.
- ↑ . رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و جتماع)، 1401ش، ج2، ص355؛ شریعتی، ازدواج در هزارستان، 1392ش، ص16.
- ↑ . عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129؛ شریعتی، ازدواج در هزارستان، 1392ش، ص16.
- ↑ . شریعتی، ازدواج در هزارستان، 1392ش، ص16؛ سنت ازدواج در قوم پشتون، پایگاه تخصصی وتحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، .
- ↑ . سامعی، «حنابندان»، 1385ش، ج2، ص447.
- ↑ . گروهی از نویسندگان، شناسنامه غور، 1398ش، ص231؛ شریعتی، ازدواج در هزارستان، 1392ش، ص16.
- ↑ . گروهی از نویسندگان، شناسنامه غور، 1398ش، ص231؛ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و جتماع)، 1401ش، ج2، ص355؛ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص129.
- ↑ . گروهی از نویسندگان، شناسنامه غور، 1398ش، ص231؛ سنت ازدواج در قوم پشتون، پایگاه تخصصی وتحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، .
منابع
- اسدیان، محمد، آیین‌های گذر در ایران، تهران، هنوز، 1384 ش.
- اعلم، هوشنگ، «حنا»، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، 1399ش.
- الفنستون، مونت استوارت، افغانان: جای، فرهنگ، نژاد، ترجمۀ محمد‌آصف فکرت، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1388ش.
- رهیاب (بلخی)، سیدحسین، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و جتماع)، قم، صبح امید دانش، 1401ش.
- سامعی، مریم، «حنابندان»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1385ش.
- سنت ازدواج در قوم پشتون، پایگاه تخصصی و تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، تاریخ درج مطلب: 3 مرداد 1403ش.
- شریعتی، حفیظ‌الله، ازدواج در هزارستان، کابل، سعید، 1392ش.
- شکـورزاده، ابـراهیم، عقاید و رسوم مردم خـراسان، تهران، 1363 ش.
- عابدوف، داداجان، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، ترجمۀ بهرام امیراحمدیان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتیژیک افغانستان، 1393ش.
- علیزاده، مهبانو، «حنا»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1394ش.
- عمویی، علی‌محمد، قلی‌پور، سجاد، تولید حنا، تهران، اسرار علم، 1395ش.
- گروهی از نویسندگان، شناسنامه غور، کابل، پرند و انجمن ادبی غور، 1398ش.
- نفیسی، سعید، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران، 1336ش.
- هاکن، جوزف، آثار عتیقۀ بودای بامیان، ترجمۀ احمد‌علی کهزاد، تهران، اسماعلیان، 1370ش.