سقط جنین، پایان دادن به حیات جنین پیش از تولد.
مفهوم شناسی
در علوم زیستی و جنین‌شناسی، به موجود حاصل از لقاح از هشت هفتگی تا زمان تولد، جنین گفته می‌شود. در فقه اسلامی از همان آغاز به محصول انعقاد نطفه، جنین گویند. به خاتمۀ بارداری قبل از اینکه جنین توانایی زندگی در خارج از رحم مادر را یافته باشد، سقط جنین گفته می‌شود.
پیشینه
سقط جنین از دیرباز مورد توجه نظام‌های حقوقی بوده است. در قانون‌نامۀ حمورابی که به حدوداً ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد و نیز در دیگر قانون‌نامه‌های مهم دوران باستان، سقط جنین موضوعی مطرح بوده است. امپراتوری آشور و حمورابی چهارمیخ کشیدنِ بدون خاک‌سپاری را برای مادری که جنین خود را سقط می‌کرد، در نظر گرفته بود. در ایران باستان، این عمل وقیحانه معرفی شده و بر عامل آن نفرین فرستاده می‌شد.
انواع سقط جنین
سقط جنین از نظر پزشکی و حقوقی به انواعی تقسیم می‌شود:
- سقط جنین طبیعی: این نوع سقط به‌سبب بیماری‌های مربوط به مادر و جنین، صورت می‌پذیرد.
- سقط جنین درمانی: در جایی است که ادامۀ حاملگی برای زن خطرناک باشد و جان وی به علت بیماری در خطر باشد. این نوع سقط توسط پزشک و به‌منظور درمان مادر صورت می‌پذیرد.
- سقط جنین ضربه‌ای: سقطی که در اثر درگیری یا تصادف و بدون هیچ عمدی رخ دهد.
- سقط جنین جنایی: در این‌گونه سقط، شخص با اراده و قصد قبلی، به حیات جنین پایان می‌دهد.
سقط جنین در ادیان و مذاهب جهان
در برخی از کشورها، جنین تا زمان تولد بخشی از بدن مادر به‌‌شمار می‌رود و مستقلاً دارای هیچ حق قانونی نیست؛ اما ادیان و مذاهب مختلف، رویکردهایی نسبت به سقط جنین داشته‌اند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:
بودا
نزد برخی از اخلاق‌گرایان بودایی، جنین و نوزاد از نظر کیفی هیچ فرقی با هم ندارند. از این منظر سقط جنین را باید به‌مثابه قتل یک انسان دیگر انگاشت، نه برداشتن بخشی از مادر. در اخلاق بودایی سقط جنین به‌شدت نفی شده است، با این استدلال که از اولین لحظۀ ورود آگاهی به کالبد در رحم مادر تا خروج آن کالبد در لحظۀ مرگ، زندگی جریان دارد. آیين بودا در هيچ‌یك از مراحل رشد جنين، اجازه سقط نمی‌دهد. در باور بودایی مجازات قتل جنين با مجازات قتل یك انسان بالغ برابر است و کسی که به این عمل دست یازد، دیگر پيرو بودا نخواهد بود.
یهودیت
در آیین یهود به سقط عمدی جنین اشاره نشده است ولی سقط ضربه‌ای، مورد اشارۀ این دین بوده است. در تلمود سقط جنين، قتل عمد تلقی نشده و از این‌رو برای ساقط کنندۀ جنین، مجازات قصاص در نظر گرفته نشده است. با این همه سقط جنین ممنوع است. محققان ممنوعیت سقط جنین را با استفاده از قیاس اولویت، از قوانین مربوط به جلوگیری از بارداری، جماع منقطع، یا داشتن رابطۀ جنسی با همسر در وقتی که احتمال آسیب به جنین او وجود دارد، استنباط کرده‌اند، چه بر اساس تلمود، انجام چنین اعمالی گناه است و چنین گناهکاری «خون‌ریز» شمرده شده است؛ پس اگر کسی که برای مثال، با جماع منقطع سبب می‌شود که نطفه‌ای شکل نگیرد مجرم است، کسی که جنین موجود را از بین ببرد، به‌طریق اولی مجرم است.
مسیحیت
با آنکه در کتاب مقدس مسیحیان، عبارتی صریح در منع سقط جنین نیامده است، انجمن مسیحیان از سدۀ نخست میلادی، این عمل را به‌طور مطلق ممنوع دانسته است. کلیسای کاتولیک رم، با رد تمام تفاسير مغاير، جنین را از نخستین لحظة انعقاد نطفه، انسان کامل می‌داند و هرگونه اقدام به سقط جنین را گناهی بزرگ می‌شمارد که مجازات شرعی طرد را نیز در پی دارد. كاتوليك‌ها اقدام به سقط جنین را نه برای حفظ جان مادر، که با استناد به قاعده «نتیجه دوگانه» پذیرفته‌اند. به گفتۀ ایشان، پزشک می‌تواند برای معالجۀ مادر بیمار اقدام کند، گرچه نتیجۀ قهری این معالجه، اسقاط جنین باشد. پروتستان‌ها در زمان پیدایش، دیدگاه کاتولیک‌ها را پذیرفته‌اند و کالوین و لوتر جنین را از زمان انعقاد نطفه توأمان روح و جسم دانسته‌اند ولی در قرن اخير، پروتستان‌ها دیدگاه منعطف‌تری اتخاذ کرده‌اند و گفته‌اند که ممکن است سقط جنین در مواردی قابل توجیه و پذیرفتنی باشد. بسیاری از متفکران اُرتدکس نیز جنین را انسان بالقوه می‌دانند که در موارد استثنایی؛ یعنی آنجا که جان مادر در خطر است، می‌توان به سقط آن اقدام کرد. الهی‌دانان فمینیست، با تفسیری دوباره از رابطۀ مادر و جنین، سقط جنین را در مواردی مجاز شمرده‌اند.
اسلام
در دین اسلام سقط جنین به هر وسیله‌ای حرام است و تفاوتی میان مشروع و نامشروع بودن (زنازادگی) جنین نیست. در حرمت سقط، هیچ تفاوتی در سن جنین نیست؛ ازاین‌رو به‌موازات قرار‌گیری نطفه در جدارۀ رحم، سقط آن ناروا است. از سوی دیگر رضایت والدین هیچ اثری در حرمت این عمل ندارد. در فقه شیعه، استدلال‌های بسیاری بر حرمت این عمل اقامه شده است که از آن جمله می‌توان به روایتی از امام هفتم شیعیان اشاره کرد، از ایشان در مورد زنی که خوف باردار شدن دارد پرسیدند که آیا می‌تواند نطفۀ درون رحم را با دارو از بین ببرد؟ ایشان این عمل را تجویز نکرده و گفتند: اولین چیزی که خلق می‌شود، نطفه است. برخی فقهیان دامنۀ این حرمت را تا حدی گسترانده‌اند که حتی اجازۀ سقط جنین ناقص‌الخلقه را هم نداده‌اند. هرچند گروهی دیگر قائل به تفصیل شده و پیش از دمیدن روح، سقط را برای جنین ناقص‌الخلقه مجاز شمرده‌اند.
آسیب‌ها و عوارض سقط جنین
بیش از یک‌صد عارضۀ جزئی و عمده در ارتباط با سقط جنین ارادی مشخص شده است عفونتهای جزئی، خونریزی، تب، درد مزمن شکمی، اختلالات گوارشی، استفراغ و برخی دیگر از اختلالات، از جمله عوارض جزئی سقط جنین است. شایع‌ترین عوارض عمدة آن نیز عبارت‌اند از عفونت و خونریزی شدید، انسداد جریان خون، سوراخ شدن یا ایجاد شکاف در رحم، عوارض بیهوشی، تشنج، خون‌روش، جراحتهای گردن رحمی و آسیبهای مربوط به غدد. سرطان پستان از دیگر عوارض مرتبط با سقط جنین است. همچنین یافته‌های دیگر نشان می‌دهد که سقط سبب اضطراب، اختلال خواب، مشكلات جسمي و افسردگي مي‌شود.
سقط جنین در قانون مجازات اسلامی
در قانون مجازات اسلامی، سقط جنین جرم‌انگاری شده و مجازاتی چون دیه و تعزیر برای آن در نظر گرفته شده است. در مواردی که بقای جنین برای مادر خطر جانی دارد، دیه ثابت نمی‌شود. همچنین مطابق قانون دیۀ سقط از دوصدم تا سه‌چهارمِ دیۀ یک انسان کامل، در نظر گرفته شده است.
منابع
- «تعریف جنین»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 30 بهمن 1398ش.
- ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جماعة المدرسین فی الحوزه العلمیه، ۱۴۰۴ق.
- اختری، الهام، «سقط جنین از ایران باستان تا ایران امروز»، زنان، مامایی و نازایی، شماره 40، 1395ش.
- امینی ثانی، نیره و دیگران، «بررسي ارتباط سقط با خطر سرطان پستان در زنان ساكن مشهد: يك مطالعه مورد شاهدي»، دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني اردبيل، شماره 3، 1382ش.
- بلالی، اسماعیل، «زنان و پیامدهای سقط جنین»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 22، 1382ش.
- تبریزی، جواد، صراط النجاة، قم: دفتر نشر برگزيده، ۱۴۱۶ق.
- خامنه‌ای، سیدعلی، اجوبة الاستفتائات، کویت، دار النبأ، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- خویی، ابوالقاسم، احکام جامع مسایل پزشکی، قم، دار الصدیقه الشهیده، چاپ اول، ۱۴۳۲ق.
- خویی، ابوالقاسم، المسائل الشرعیه، قم، مؤسسه الخوئی الاسلامیه، خویی، بی‌تا.
- رهبر، ناهید و دیگران، «ارتباط سقط خود به خودي و سلامت عمومي»، زنان، مامایی و نازایی، 1389ش.
- سبزواری، عبدالاعلی، مهذب الاحکام، قم، دارالتفسیر، ۱۴۱۳ق.
- سلطانی‌نسب، رضا، جنین شناسی انسان: بررسی تکامل طبیعی و غیرطبیعی انسان، تهران، دانش‌پژوه، ۱۳۵۶ش.
- سلیمانی، حسین، «سقط جنين در مسیحیت»، باروري و ناباروری، شماره 4، 1384ش.
- سلیمانی، حسین، «سقط جنين در يهوديت»، باروري و ناباروری، شماره 4، 1384ش.
- سیستانی، علی، منهاج الصالحین، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۴ق.
- شجاعی، علیرضا، «آيين بودا و اخلاق سقط جنين»، پژوهشنامه اديان، شماره 21، 1396ش.
- شمشیری میلانی، حوریه، «سقط جنین عمدی»، پژوهش در پزشکی، شماره 4، 1385ش.
- قانون مجازات اسلامی
- کتاب مقدس، سفر خروج، 2014م.
- لاریجانی، باقر، پزشک و ملاحظات اخلاقی، تهران، فردا، ۱۳۸۳ش.
- مهربانی، علی، «بررسی جرم سقط جنین از دیدگاه حقوق جزا و فتاوای علماء»، دادرسی، شماره 28، 1380ش.
- مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق.
- موسوی خمینی، سید روح‌الله، استفتائات، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.