سقط جنین
سقط جنین، پایان دادن به حیات جنین پیش از تولد.
مفهوم شناسی
در علوم زیستی و جنین‌شناسی، به موجود حاصل از لقاح از هشت هفتگی تا زمان تولد، جنین گفته می‌شود.[۱] در فقه اسلامی از همان آغاز به محصول انعقاد نطفه، جنین گویند.[۲] به خاتمۀ بارداری قبل از اینکه جنین توانایی زندگی در خارج از رحم مادر را یافته باشد، سقط جنین گفته می‌شود.[۳]
پیشینه
سقط جنین از دیرباز مورد توجه نظام‌های حقوقی بوده است. در قانون‌نامۀ حمورابی که به حدوداً ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد و نیز در دیگر قانون‌نامه‌های مهم دوران باستان، سقط جنین موضوعی مطرح بوده است.[۴] امپراتوری آشور و حمورابی چهارمیخ کشیدنِ بدون خاک‌سپاری را برای مادری که جنین خود را سقط می‌کرد، در نظر گرفته بود.[۵] در ایران باستان، این عمل وقیحانه معرفی شده و بر عامل آن نفرین فرستاده می‌شد.[۶]
انواع سقط جنین
سقط جنین از نظر پزشکی و حقوقی به انواعی تقسیم می‌شود:
- سقط جنین طبیعی: این نوع سقط به‌سبب بیماری‌های مربوط به مادر و جنین، صورت می‌پذیرد.
- سقط جنین درمانی: در جایی است که ادامۀ حاملگی برای زن خطرناک باشد و جان وی به علت بیماری در خطر باشد. این نوع سقط توسط پزشک و به‌منظور درمان مادر صورت می‌پذیرد.
- سقط جنین ضربه‌ای: سقطی که در اثر درگیری یا تصادف و بدون هیچ عمدی رخ دهد.
- سقط جنین جنایی: در این‌گونه سقط، شخص با اراده و قصد قبلی، به حیات جنین پایان می‌دهد.[۷]
سقط جنین در ادیان و مذاهب جهان
در برخی از کشورها، جنین تا زمان تولد بخشی از بدن مادر به‌‌شمار می‌رود و مستقلاً دارای هیچ حق قانونی نیست؛[۸] اما ادیان و مذاهب مختلف، رویکردهایی نسبت به سقط جنین داشته‌اند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود:
بودا
نزد برخی از اخلاق‌گرایان بودایی، جنین و نوزاد از نظر کیفی هیچ فرقی با هم ندارند. از این منظر سقط جنین را باید به‌مثابه قتل یک انسان دیگر انگاشت، نه برداشتن بخشی از مادر.[۹] در اخلاق بودایی سقط جنین به‌شدت نفی شده است، با این استدلال که از اولین لحظۀ ورود آگاهی به کالبد در رحم مادر تا خروج آن کالبد در لحظۀ مرگ، زندگی جریان دارد. آیين بودا در هيچ‌یك از مراحل رشد جنين، اجازه سقط نمی‌دهد. در باور بودایی مجازات قتل جنين با مجازات قتل یك انسان بالغ برابر است و کسی که به این عمل دست یازد، دیگر پيرو بودا نخواهد بود.[۱۰]
یهودیت
در آیین یهود به سقط عمدی جنین اشاره نشده است ولی سقط ضربه‌ای، مورد اشارۀ این دین بوده است.[۱۱] در تلمود سقط جنين، قتل عمد تلقی نشده و از این‌رو برای ساقط کنندۀ جنین، مجازات قصاص در نظر گرفته نشده است. با این همه سقط جنین ممنوع است. محققان ممنوعیت سقط جنین را با استفاده از قیاس اولویت، از قوانین مربوط به جلوگیری از بارداری، جماع منقطع، یا داشتن رابطۀ جنسی با همسر در وقتی که احتمال آسیب به جنین او وجود دارد، استنباط کرده‌اند، چه بر اساس تلمود، انجام چنین اعمالی گناه است و چنین گناهکاری «خون‌ریز» شمرده شده است؛ پس اگر کسی که برای مثال، با جماع منقطع سبب می‌شود که نطفه‌ای شکل نگیرد مجرم است، کسی که جنین موجود را از بین ببرد، به‌طریق اولی مجرم است.[۱۲]
مسیحیت
هرچند در کتاب مقدس مسیحیان، به‌صراحت از منع سقط‌جنین سخنی به میان نیامده است؛ اما از همان سده‌های آغازین پیدایش این دین، انجمن مسیحیان این عمل را مطلقاً ممنوع اعلام کرد. کلیسای کاتولیک رم، با «انسان کامل» دانستن جنین از همان زمان انعقاد نطفه، افزون بر گناه دانستن سقط‌جنین، برای مرتکبان این عمل، مجازات شرعی در نظر گرفت. کاتولیک‌ها با استناد به برخی قواعد و در مواردی مانند معالجۀ بیمار (مادر) که ممکن است سقط‌جنین را در پی داشته باشد، این عمل را پذیرفته‌اند. اندیشمندان ارتدکس، با انسان بالقوه دانستن جنین، تنها در موارد استثنایی (خطر جانی برای مادر) این عمل را پذیرفته‌اند. گروهی از پروتستان‌ها در ابتدا با این نگاه که جنین از همان زمان انعقاد نطفه، تلفیقی از جسم و روح است، در برابر سقط‌جنین مقاومت کردند ولی در ادوار بعد، در برخی موارد، این عمل را پذیرفتنی و قابل توجیه دانسته‌اند.[۱۳]
اسلام
در دین اسلام سقط جنین به هر وسیله‌ای حرام است و تفاوتی میان مشروع و نامشروع بودن (زنازادگی) جنین نیست.[۱۴] در حرمت سقط، هیچ تفاوتی در سن جنین نیست؛[۱۵] ازاین‌رو به‌موازات قرار‌گیری نطفه در جدارۀ رحم، سقط آن ناروا است.[۱۶] از سوی دیگر رضایت والدین هیچ اثری در حرمت این عمل ندارد.[۱۷] در فقه شیعه، استدلال‌های بسیاری بر حرمت این عمل اقامه شده است که از آن جمله می‌توان به روایتی از امام هفتم شیعیان اشاره کرد، از ایشان در مورد زنی که خوف باردار شدن دارد پرسیدند که آیا می‌تواند نطفۀ درون رحم را با دارو از بین ببرد؟ ایشان این عمل را تجویز نکرده و گفتند: اولین چیزی که خلق می‌شود، نطفه است.[۱۸] برخی فقهیان دامنۀ این حرمت را تا حدی گسترانده‌اند که حتی اجازۀ سقط جنین ناقص‌الخلقه را هم نداده‌اند.[۱۹] هرچند گروهی دیگر قائل به تفصیل شده و پیش از دمیدن روح، سقطِ جنین ناقص‌الخلقه مجاز شمرده‌اند.[۲۰]
آسیب‌ها و عوارض سقط جنین
پژوهشگران عوارض بسیاری را برای سقط جنین برشمرده‌اند؛ تب، استفراغ، درد مزمن شکمی، خونریزی، اختلالات گوارشی و برخی دیگر از اختلالات، از جمله عوارض جزئی به شمار می‌روند. همچنین بیهوشی، سوراخ شدن یا ایجاد شکاف در رحم، انسداد جریان خون، عفونت و خونریزی شدید، تشنج و آسیب‌های مربوط به غدد از عوارض کلی سقط جنین است.[۲۱] سرطان پستان از دیگر عوارض مرتبط با سقط جنین است.[۲۲] همچنین یافته‌های دیگر اختلال در خواب، اضطراب، مشكلات جسمي و افسردگي را از آسیب‌های این پدیده دانسته‌اند.[۲۳]
سقط جنین در قانون مجازات اسلامی
در قانون مجازات اسلامی، سقط جنین جرم‌انگاری شده و مجازاتی چون دیه و تعزیر برای آن در نظر گرفته شده است.[۲۴] در مواردی که بقای جنین برای مادر خطر جانی دارد، دیه ثابت نمی‌شود.[۲۵] همچنین مطابق قانون دیۀ سقط از دوصدم تا سه‌چهارمِ دیۀ یک انسان کامل، در نظر گرفته شده است.[۲۶]
پانویس
- ↑ سلطانی‌نسب، جنین‌شناسی انسان: بررسی تکامل طبیعی و غیرطبیعی انسان، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۶.
- ↑ «تعریف جنین»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 30 بهمن 1398ش.
- ↑ شمشیری میلانی، «سقط جنین عمدی»، 1385ش، ص265.
- ↑ سلیمانی، «سقط جنين در يهوديت»، 1384ش، ص363.
- ↑ اختری، «سقط جنین از ایران باستان تا ایران امروز»، 1395ش، ص2.
- ↑ اختری، «سقط جنین از ایران باستان تا ایران امروز»، 1395ش، ص3.
- ↑ مهربانی، «بررسی جرم سقط جنین از دیدگاه حقوق جزا و فتاوای علماء»، 1380ش، ص32.
- ↑ لاریجانی، پزشک و ملاحظات اخلاقی، 1383ش، ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ شجاعی، «آيين بودا و اخلاق سقط جنين»، 1396ش، ص38.
- ↑ شجاعی، «آيين بودا و اخلاق سقط جنين»، 1396ش، ص47 و 57.
- ↑ کتاب مقدس، سفر خروج، 2014م، 21: 22.
- ↑ سلیمانی، «سقط جنين در يهوديت»، 1384ش، ص364.
- ↑ سلیمانی، «سقط‌جنین در مسیحیت»، 1384ش، ص348.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، 1414ق، ج۱، ص۴۶۱.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۵، ص۲۵۱.
- ↑ تبریزی، صراط النجاه، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف الفقه الاسلامی، الموسوعة الفقهیة، ۱۴۲۳ق، ج۵، ص۳۹۴.
- ↑ ابن‌بابویه، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۱۷۱.
- ↑ موسوی خمینی، استفتائات، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱؛ خویی، المسائل الشرعیه، مؤسسه الخوئی الاسلامیه، ج۲، ص۳۱۰.
- ↑ خویی، احکام جامع مسایل پزشکی، ۱۴۳۲ق، ج۱، ص۲۳۴؛ حسینی خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۶۶.
- ↑ بلالی، «زنان و پیامدهای سقط جنین»، 1382ش، ص152-165.
- ↑ امینی ثانی و دیگران، «بررسي ارتباط سقط با خطر سرطان پستان در زنان ساكن مشهد: يك مطالعه مورد شاهدي»، 1382ش، ص7-12.
- ↑ رهبر و دیگران، «ارتباط سقط خود به خودي و سلامت عمومي»، 1389ش، ص11.
- ↑ قانون مجازات اسلامی، ماده ۳۰۶.
- ↑ قانون مجازات اسلامی، تبصره ماده 718.
- ↑ قانون مجازات اسلامی، تبصره ماده 716.
منابع
- «تعریف جنین»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 30 بهمن 1398ش.
- ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جماعة المدرسین فی الحوزه العلمیه، ۱۴۰۴ق.
- اختری، الهام، «سقط جنین از ایران باستان تا ایران امروز»، زنان، مامایی و نازایی، شماره 40، 1395ش.
- امینی ثانی، نیره و دیگران، «بررسي ارتباط سقط با خطر سرطان پستان در زنان ساكن مشهد: يك مطالعه مورد شاهدي»، دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني اردبيل، شماره 3، 1382ش.
- بلالی، اسماعیل، «زنان و پیامدهای سقط جنین»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 22، 1382ش.
- تبریزی، جواد، صراط النجاة، قم: دفتر نشر برگزيده، ۱۴۱۶ق.
- خامنه‌ای، سیدعلی، اجوبة الاستفتائات، کویت، دار النبأ، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- خویی، ابوالقاسم، احکام جامع مسایل پزشکی، قم، دار الصدیقه الشهیده، چاپ اول، ۱۴۳۲ق.
- خویی، ابوالقاسم، المسائل الشرعیه، قم، مؤسسه الخوئی الاسلامیه، خویی، بی‌تا.
- رهبر، ناهید و دیگران، «ارتباط سقط خود به خودي و سلامت عمومي»، زنان، مامایی و نازایی، 1389ش.
- سبزواری، عبدالاعلی، مهذب الاحکام، قم، دارالتفسیر، ۱۴۱۳ق.
- سلطانی‌نسب، رضا، جنین شناسی انسان: بررسی تکامل طبیعی و غیرطبیعی انسان، تهران، دانش‌پژوه، ۱۳۵۶ش.
- سلیمانی، حسین، «سقط جنين در مسیحیت»، باروري و ناباروری، شماره 4، 1384ش.
- سلیمانی، حسین، «سقط جنين در يهوديت»، باروري و ناباروری، شماره 4، 1384ش.
- سیستانی، علی، منهاج الصالحین، قم، انتشارات مهر، ۱۴۱۴ق.
- شجاعی، علیرضا، «آيين بودا و اخلاق سقط جنين»، پژوهشنامه اديان، شماره 21، 1396ش.
- شمشیری میلانی، حوریه، «سقط جنین عمدی»، پژوهش در پزشکی، شماره 4، 1385ش.
- قانون مجازات اسلامی
- کتاب مقدس، سفر خروج، 2014م.
- لاریجانی، باقر، پزشک و ملاحظات اخلاقی، تهران، فردا، ۱۳۸۳ش.
- مهربانی، علی، «بررسی جرم سقط جنین از دیدگاه حقوق جزا و فتاوای علماء»، دادرسی، شماره 28، 1380ش.
- مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، الموسوعه الفقهیه، قم، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق.
- موسوی خمینی، سید روح‌الله، استفتائات، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.