آب نبات
آبنبات؛ نوعی شیرینی تهیه‌شده از شیرۀ شکر یا قند.
آبنبات، خوراکی شیرینی است که از شهد قند تهیه شده و به آن افزودنی‌های طعم یا رنگ دهنده نیز اضافه می‌کنند.
تاریخچه
کارشناسان، قدمت این خوراکی شیرین در ایران را به دوران ساسانیان نسبت می‌دهند. در آن روزگار، نوعی شیرینی به‌نام «آبلوگ» وجود داشته که از نظر ظاهری بسیار شبیه به آبنبات امروزی است.[۱] در برخی از منابع دوران تیموریان، از جمله بسحاق اطعمه نیز از آبنبات یاد شده است؛[۲]
| چه شیوه می‌کند آبنبات با دل ما | که بر طبقچۀ شمشاد و کاسۀ حلبی است |
در دورۀ صفویان نیز آبنبات، در گروه تنقلات جای داشته و در برخی از اشعار و امثال به‌یادگار مانده از آن دوران، به آبنبات اشاره شده است.[۳] امروزه، آبنبات، در هر فروشگاهی در ایران و سراسر جهان یافت می‌شود؛ زیرا این خوراکی شیرین طرفداران بسیاری دارد.[۴]
روش پخت
در گذشته، برای تهیه کردن این شیرینی، ابتدا، شکر را همراه با آب در ظرفی گود ریخته و روی حرارت می‌گذاشتند تا آبِ آن به‌صورت کامل تبخیر شود. پس از آن، خمیر به دست آمده را روی یک سینی که از قبل چرب شده، ریخته و دوباره کمی به آن حرارت می‌دادند تا به‌شکل مورد نظر برسد. برخی از افراد، برای طعم دادن به آبنبات، از چاشنی‌هایی همچون پسته، زعفران، گرد زیره، هل و برخی چاشنی‌های ترش استفاده می‌کردند. این دستور پخت، در تمامی نقاط ایران یکسان بوده و تنها در برخی از نقاط، با کمی اختلاف همراه بوده است؛ برای مثال، در قم، آبنبات را به‌صورت ساده یا با طعم هل و به‌همین روش تهیه می‌کردند.[۵] در سنندج نیز به آبنبات «ئاونه وات» گفته و برای تهیۀ آن از آب، شکر و سرکه استفاده می‌کنند.[۶]
انواع
از مشهورترین انواع آب‌نبات‌ها در گذشته، می‌توان به آبنبات قیچی، آبنبات ترش و آبنبات گَرد زیره‌ای اشاره کرد. آبنبات قیچی، از شیرۀ قند و مغز پسته تهیه شده و در نهایت به آن شکلی میله‌ای نازک می‌دادند و با قیچی به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌کردند.[۷] گاهی نیز برخی از افراد، برای جلب توجه کودکان، آبنبات را به اشکال مختلفی همچون پرندگان، حیوانات و عروسک‌ها در می‌آوردند. «خروس قندی» از معروف‌ترین اشکال آب‌نبات‌های عروسکی بود.[۸] امروزه، انواع مختلفی از آبنبات در ایران و جهان رایج هستند که «آبنبات چوبی» در میان کودکان از محبوبیت بیشتری برخوردار بوده و دسته‌ای چوبی یا پلاستیکی دارد.[۹] از دیگر انواع آبنبات می‌توان به «آبنبات با مغزی آدامسی»، «آبنبات بدون قند یا آبنبات رژیمی»، «آبنبات زنجبیلی»، «آبنبات میوه‌ای»، «آبنبات شیر قهوه»، «شکلات آب‌نباتی»، «آبنبات چای سبز»، «آبنبات مغزدار» و «آبنبات جرقه‌ای» اشاره کرد.[۱۰]
فواید
آبنبات، همچون شیرینی و شکلات، می‌تواند به‌عنوان یک میان‌وعده همراه با چای استفاده شود. این خوراکی، همچنین دارای خواص تسکینی است که به‌ویژه در زمان بیماری می‌تواند استرس را کاهش دهد. آبنبات، همچنین، منبعی غنی از قند و کالری بوده و انرژی‌زا است. این مادۀ خوراکی می‌تواند منبعی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آب باشد. مکیدن آبنبات، به تولید بزاق در دهان نیز کمک کرده و منجر به محافظت از سلامت دندان و دهان می‌شود.[۱۱]
آبنبات در فرهنگ ایرانیان
آبنبات، در بسیاری از نقاط ایران، به‌عنوان جایگزینی برای قند همراه با چای به شمار می‌رود.[۱۲] علاوه بر آن، آبنبات، در مراسم‌های جشن و عزاداری ایرانیان، از دیرباز، حضور داشته است؛ مانند استفاده از آن در آجیل چهارشنبه‌سوری و عید نوروز، مراسم ختنه‌سوران، عروسی، جشن‌های زمستانی مانند شب یلدا و در آجیل‌های مشکل‌گشا.[۱۳] آبنبات، از جمله اقلام شیرینی است که در پذیرایی از مهمان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۱۴] واژۀ آبنبات، در امثال و حکم ایرانیان نیز حضور دارد؛ مانند «پول داری، آبنبات می‌خوری»؛[۱۵] «آری، آری، هر که زر دارد خورد آب نبات»؛[۱۶] «وقتی که قرضت به هزار رسید، آبنبات بخور»؛[۱۷] «آب تلخی بید را باشد به از آبنبات».[۱۸]
پانویس
- ↑ امام شوشتری، «هنر زیبای خوراک‌پزی و خوان‌آرایی در ایران باستان»، ۱۳۴۷ش، ص۱۰۱.
- ↑ بسحاق اطعمه، دیوان، ۱۳۰۳ق، ص35 و 91. دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ آب نبات، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ عالم‌آرای شاه طهماسب، ۱۳۷۰ش، ص409؛
واصفی، بدایع الوقایع، ۱۳۴۹ش، ص192؛ واعظ قزوینی، دیوان، ۱۳۸۳ش، ص74. - ↑ «30 مورد از برترین انواع آبنبات در طول تاریخ»، وب‌سایت شیرینی‌تا.
- ↑ حجازی، غذاهای محلی و سنتی استان مرکزی، ۱۳۸۲ش، ص۱۰۹.
- ↑ انصاف‌جویی، آشپزی کردستان، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۱.
- ↑ حیدری، «آب نبات»، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ حاتمی، باورها و رفتارها، گذشته در کازرون، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۸؛
خیراندیش، سیرجان در خشت خام، ۱۳۸۴ش، ص۲۰۹. - ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ آب نبات، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ «30 مورد از برترین انواع آبنبات در طول تاریخ»، وب‌سایت شیرینی‌تا.
- ↑ «30 مورد از برترین انواع آبنبات در طول تاریخ»، وب‌سایت شیرینی‌تا.
- ↑ واعظ تقوی، فرهنگ اصطلاحات کرمان، ۱۳۶۶ش، ص۲۲۲؛
رضایی، بیرجندنامه، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۹؛
صفی‌نژاد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، ۱۳۴۵ش، ص۴۵۸. - ↑ حیدری، «آب نبات»، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ همایونی، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش، ص۷۰.
- ↑ هبله‌رودی، مجمع الامثال، ۱۳۴۴ش، ص۴۵ و ۸۵.
- ↑ واصفی، بدایع الوقایع، ۱۳۴۹ش، ص۱۹۲؛
شاملو، کتاب کوچه، ۱۳۵۷ش، ج3، ص478-488. - ↑ رفعتی، هزار مثل جیرفتی، ۱۳۷۹ش، ص۳۲۶.
- ↑ واعظ قزوینی، دیوان، ۱۳۸۳ش، ص74.
منابع
- امام شوشتری، محمدعلی، «هنر زیبای خوراک‌پزی و خوان‌آرایی در ایران باستان»، بررسی‌های تاریخی، تهران، س3، شماره 1، ۱۳۴۷ش.
- «30 مورد از برترین انواع آبنبات در طول تاریخ»، وب‌سایت شیرینی‌تا، تاریخ بازدید: 14 آبان 1401ش.
- انصاف‌جویی، محمد و دیگران، آشپزی کردستان، سنندج، گوران، ۱۳۸۶ش.
- بسحاق اطعمه، احمد، دیوان، استانبول، بی‌نا، ۱۳۰۳ق.
- حاتمی، حسن، باورها و رفتارها، گذشته در کازرون، تهران، بی‌نا، ۱۳۸۵ش.
- حجازی، شبنم و یاراحمدی، علیرضا، غذاهای محلی و سنتی استان مرکزی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۲ش.
- حیدری، فخری سادات، «آب نبات»، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 14 آبان 1401ش.
- خیراندیش، محمد حسین، سیرجان در خشت خام، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۸۴ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 14 آبان 1401ش.
- رضایی، جمال، بیرجند نامه، به‌تحقیق محمود رفیعی، تهران، هیرمند، ۱۳۸۱ش.
- رفعتی، حسین، هزار مثل جیرفتی، کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، ۱۳۷۹ش.
- شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، مازیار، ۱۳۵۷ش.
- صفی‌نژاد، جواد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۵ش.
- عالم‌آرای شاه طهماسب، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۷۰ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 14 آبان 1401ش.
- واصفی، محمود، بدایع الوقایع، به‌تحقیق الکساندر بالدیرف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹ش.
- واعظ قزوینی، محمد رفیع، دیوان، به‌تحقیق اصغر علمی، تهران، ما، ۱۳۸۳ش.
- واعظ تقوی، محمدتقی، فرهنگ اصطلاحات کرمان، کرمان، قائم، ۱۳۶۶ش.
- هبله‌رودی، محمدعلی، مجمع الامثال، به‌تحقیق صادق‌کیا، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۴ش.
- همایونی، صادق، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، نوید شیراز، ۱۳۵۳ش.