آغوز

آغوز؛ اولین شیر مادر که در روز‌های اولیه تولد نوزاد ترشح می‌شود.

آغوز شیر اولیه‌ای است که در سینه مادر در طول بارداری تولید می‌شود. این شیر هنگام تولد نوزاد و با مکیدن سینه مادر توسط نوزاد برای اولین بار ترشح می‌شود. نام دیگر آغوز، «كلستروم» یا «ماک» است. ساخت آغوز از ماه سوم یا چهارم باداری آغاز می‌شود. از مهم‌ترین ویژگی‌های آغوز ترکیبات غنی و خاصیت آنتی‌بادی آن بوده که ایمنی بدن نوزاد را به‌ویژه در برابر زردی و پیشرفت یرقان، افزایش می‌دهد.

ترکیبات آغوز

شیر مادر تا قبل از دوسالگی کودک متناسب با رشد و سن کودک دارای ترکیبات متنوعی است. شیر مادر تا قبل از دوسالگی کودک متناسب با رشد و سن کودک دارای ترکیبات متنوعی است.آغوز یا شیر اولیه، مایع غلیظ و شفافی است که رنگ آن تقریباً زرد است. رنگ زرد آغوز به‌دلیل ویتامین A موجود در آن است. ترکیبات اصلی آغوز شامل حجم بیشتری پروتئین، ویتامین‌های محلول در چربی و برخی مواد معدنی مانند سدیم بوده و حجم کمتری از کربوهیدرات، چربی و ویتامین‌های محلول در آب، در آن وجود دارد. وجود میزان کمتر چربی و کربوهیدرات در شیر اولیه سبب هضم آسان آن شده است. آغوز سرشار از آنتی‌بادی‌ها و ایمونوگلوبین‌هایی است که نقش حیاتی در ایمنی‌بخشی بدن نوزاد ایفا می‌کنند.

جدول ارزش غذایی شیر آغوز مادر

ردیف ماده مغذی مقدار در 100 میلی لیتر

1. انرژی 6/53 کالری
2. کربوهیدرات (لاکتوز اولیه) 6/5 گرم
3. چربی 2/2 گرم
4. پروتئین 5/2 گرم
5. فاکتور‌های ایمنی شامل: لاکتوفرین، IgA، IgG، و IgM 37/719 میلی گرم

مدت زمان شیر آغوز مادر

برخی پزشکان معتقدند آغوز در 7 روز اول تولد نوزاد ترشح می‌شود. برخی دیگر معتقدند مدت زمان ترشح این شیر اولیه از زمان تولد نوزاد تا روز 4 یا 5 است. برخی دیگر نیز مدت ترشح این شیر را 3 تا 7 روز دانسته‌اند.

خواص آغوز

شیر آغوز دارای حجم محدودی است که در هر نوبت شیر‌دهی بیش از یک یا دو قاشق مرباخوری ترشح نمی‌شود. این مقدار آغوز با وجود حجم کم؛ اما مقوی بوده و نیاز نوزاد را تأمین می‌کند. برخی کارشناسان از آغوز یا کلستروم به‌عنوان «شیر پرقدرت» یاد کرده‌اند. وجود آنتی‌بادی‌ و ایمونوگلوبین‌ در آغوز، سبب ایمنی نوزاد در برابر باکتری و ویروس‌ها می‌شود. همچنین وجود پروتئین و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی موجود در آغوز، مهم‌ترین عامل ایجاد ایمنی‌بخشی، مقاومت و حفاظت نوزاد در برابر عفونت‌ها است. از دیگر خواص آغوز، اثر ملینی این شیر است که به نوزاد کمک می‌کند مدفوع قیرگون اولیه (مکونیوم) را راحت‌تر دفع کند.

اهمیت مصرف شیر آغوز

تغذیه کودک در ساعات اولیه تولد با آغوز به اندازه‌ای دارای اهمیت است که سازمان بهداشت جهانی آن را به‌عنوان توفیق نوزاد در تغذیه با شیر مادر اعلام کرده است. آغوز منبع غنی از مواد مختلف مانند پپتید‌های ضد میکروب (لاکتوفرین و لاکتوپراکسیداز) و فاکتورهای رشد است. این ترکیبات نقش مهمی در تغذیه کامل، رشد کافی و تکامل نوزاد دارند. همچنین آغوز با افزایش سطح ایمنی بدن و سیستم گوارش نوزاد مانند یک واکسن عمل کرده و بدن نوزاد را در مقابل میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا مقاوم می‌کند. همچنین مصرف این شیر اولیه به‌خصوص برای نوزادان زودرس (LBW) بسیار حیاتی است. از جمله مهم‌ترین فواید آغوز عبارت‌اند از:

1. تقویت سیستم ایمنی بدن نوزاد؛
2. پیشگیری از زردی نوزاد با خارج‌کردن بیلی‌روبین (گلبول‌های قرمز خراب شده و عامل زردی) موجود در خون و پیشگیری از یرقان؛
3. تأمین ویتامین A، آهن و تأمین انرژی بدن نوزاد؛
4. تقویت سیستم گوارشی، به دلیل هضم سریع آن سبب تقویت مخاط سیستم گوارشی می‌شود؛
5. جایگزین‌کردن باکتری‌های مفید در سیستم گوارشی نوزاد؛
6. تأمین نیاز‌های تغذیه‌ای نوزاد برای مقابله با میکروارگانیسم‌ها و مواد شیمیایی
7. کاهش مرگ‌ومیر نوزادان.

پیامدهای مصرف نکردن آغوز

امروزه برخی مادران به اشتباه، شیر اولیه یا کلستروم را دوشیده و دور می‌اندازند. کارشناسان معتقدند عدم مصرف آغوز، نوزاد را با خطرات جدی مواجه می‌کند. آغوز در مقایسه با شیر رسیده که در ادامه فرآیند شیر‌دهی و پس از آغوز تولید می‌شود، دارای ویتامینA و E بیشتری است. این ویتامین‌ها نقش اساسی در محافظت از چشم‌های نوزاد وکاهش احتمال عفونت در آنها دارند. آغوز به‌دلیل خاصیت ملینی که دارد، دفع مدفوع در نوزاد را سرعت می‌بخشد تا گلبول‌های قرمز خراب شده که عامل اصلی زردی در نوزاد هستند، توسط سیستم گوارشی نوزاد دفع شوند. عدم مصرف کلستروم توسط نوزاد سبب کاهش دفع یا یبوست در نوزاد شده و روند دفع این مواد را به تأخیر می‌اندازد. همچنین عدم مصرف شیر اولیه توسط نوزاد مانع از ورود ایمنوگلوبولین‌ها در رودۀ نوزاد شده و میزان حفاظت روده و سیستم گوارشی کودک را کاهش می‌دهد. این امر سبب رشد میکروب‌های وارد شده به رودۀ نوزاد می‌شود.

راه‌های افزایش حجم آغوز

کارشناسان معتقدند از جمله عواملی که سبب افزایش حجم آغوز می‌شود، میزان مکیدن سینه مادر توسط کودک است. در برخی نوزادان نارس و نوزادانی که ناتوانی در مکیدن سینه مادر دارند در میزان تولید شیر اولیه خلل ایجاد می‌شود. اشتیاق، صبر و تکنیک‌های صحیح شیر‌دهی به نوزاد توسط مادر در رفع این مشکل تأثیر به‌سزایی دارد. همچنین مصرف برخی گیاهان دارویی مانند رازیانه، جوانه‌گندم، زیره سبز، مغز‌های خام مانند پسته، بادام، گردو و فندق نقش مؤثری در افزایش میزان شیر مادر خصوصاً شیر اولیه یا آغوز دارد.

منابع

• «آغوز چیست»، وب‌سایت مادرشو، تاریخ بازدید: 29 آبان 1401ش.
• «آیا به نوزادم آغوز بدهم؟»، وب‌سایت دکتر ناهید جعفری فوق تخصص نوزادان، تاریخ بازدید: 29 آبان 1401ش.
• زاهد پاشا، یداله و همکاران، «اسلام و تغذیه با شیر مادر»، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بابل، 1391ش.
• «شیر آغوز مادر تا چند روز است و چه فوایدی دارد؟»، وب‌سایت tavanino، تاریخ بازدید: 29 آبان 1401ش.
• «فواید آغوز یا کلستروم شیر مادر برای نوزاد چیست؟»، وب‌سایت niniplus، تاریخ بازدید: 29 آبان 1401ش.
• «مزایای زیست محیطی و فواید تغذیه با شیر مادر»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی هرمزگان، تاریخ درج مطلب: 6 مرداد 1399ش.