آل (خاندان)
آل (خاندان)؛ تبار و گروه خویشان.
آل، به‌معنی دودمان، فرزندان، وابستگان و اهل خانه است.[۱]
پیشینه واژه آل
قبیلۀ قریش در عصر جاهلیت، به‌دلیل حفاظت از خانۀ خدا (کعبه)، خود را «آل الله» یا «آل بيت‌الله» می‌نامیدند و به‌هنگام دادخواهی نیز از اصطلاح «یا آلَ الله» به‌معنی «ای قریشیان» استفاده می‌کردند.[۲] برخی آل را واژه‌ای آرامی به‌معنی قدرت، کمک و هم‌پیمان می‌دانند. هرچند مسلمانان، این کلمه را برگرفته از واژه «اهل» دانسته‌اند. برخی از پژوهشگران، مراتب مصداقی این واژه را به این صورت معرفی کرده‌اند: خانواده (ساکن یک چادر)، خاندان، عشیره (خاندان بزرگ)، قبیله، پیروان (دینی و سیاسی). در قرآن کریم، این واژه به‌معنی خاندان (مانند آل عمران) و پیروان دینی و سیاسی (مانند آل فرعون) آمده است.[۳]
آل محمد
در رابطه با معنی و مصداق «آل محمد» یا «آل نبی»، بین مذاهب اسلامی، اختلافاتی وجود دارد؛ برخی از علمای سُنّی، مفهوم کلی «بنی هاشم» را مصداق آل محمد دانسته‌اند و برخی دیگر، آل محمد را پیروان حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) می‌دانند و در این زمینه به حدیثی از امام جعفر صادق استناد می‌کنند.[۴] اما علمای شیعه، آل محمد را منحصر در امام علی و حضرت فاطمه و فرزندان آن‌دو می‌دانند.[۵]
آل در ادبیات فارسی
آل، از واژگانی است که پس از ظهور اسلام، از زبان عربی به فارسی راه یافته و در اشعار و متون ایرانیان به‌کار رفته است. برای مثال، ناصرخسرو در شعری می‌گوید:[۶]
| جز که زهرا و علی و اولادشان | مر رسول مصطفی را کیست آل؟ |
سعدی نیز از واژۀ آل، بارها بهره گرفته است:[۷]
| سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی | عشق محمد بس است و آل محمد |
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه آل.
- ↑ إربلی، کشف الغمة في معرفة الأئمة، ج1، 1381ق، ص40.
- ↑ إربلی، کشف الغمة في معرفة الأئمة ، ج1، 1381ق، ص42.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات، ۱۳۸۱ق، ص۳۰-۳۱.
- ↑ إربلی، کشف الغمة في معرفة الأئمة ، ج1، 1381ق، ص45.
- ↑ ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره 136، بیت 47، سایت گنجور.
- ↑ سعدی، مواعظ، قصاید، قصیده شماره 16، در ستایش حضرت رسول، بیت 11، سایت گنجور.
منابع
- إربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة في معرفة الأئمة، به‌تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی، 1381ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 دی 1400ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، به‌تحقیق محمد سیدالگیلانی، مصر، مصطفی البابی الحلبی، ۱۳۸۱ق.
- سعدی، مواعظ، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 29 دی 1400ش.
- ناصرخسرو، دیوان اشعار، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 29 دی 1400ش.