آموزش زنان در افغانستان
آموزش زنان در افغانستان، تعلیم و تربیت زنان در نظام معارف افغانستان.
آموزش زنان و دختران به‌عنوان یکی از روش‌های مدیریت افکار و حالات روحی و روانی در تاریخ افغانستان به تبع تحولات سیاسی و اجتماعی دارای فراز و فرود بوده است.[۱]
آموزش غیر رسمی
پیشینه تعلیم و تربیت غیر رسمی دختران و زنان به قدمت مکتب‌خانه می‌رسد. چنانکه هفت‌صد دختر جزء شاگردان مکتب‌خانه ضحاک بلخی نخستین مکتب‌خانه در افغانستان، ثبت شده است.[۲] البته این روش تا هنوز نیز به‌صورت ضعیف ادامه دارد.
آموزش رسمی
نخستین مکتب نسوان (زنان) در زمان حکومت امان‌الله خان (1297-1307ش) به‌نام «مکتب مستورات» در سال 1299ش در کابل تأسیس شد. مکتب دوم زنان به‌نام «مکتب عصمت» در 1300ش راه اندازی و هفته‌نامه‌ای با عنوان «ارشاد النسوان» در جهت رشد آگاهی و تربیتی زنان در همان سال منتشر شد.[۳]
امان‌الله برای اولین بار تعدادی از دختران را جهت تحصیل در رشته «طب» به ترکیه فرستاد اما به‌دلیل اعتراض شدید مردم، دستور به بازگشت آنان داد.[۴] در زمان نادرخان (1308-1312ش) علاوه بر رشد تکاملی تعلیم و تربیت، در سال 1310ش دوره آموزش قابلگی (مامایی) در شفاخانه (بیمارستان) مستورات برای دختران و لیسه نسوان (دبیرستان دخترانه) در کابل تأسیس گردید. دارالمعلمات به منظور ورود زنان به تحصیلات عالی در سال 1327ش رسماً به کار آغاز کرد.[۵] در دوره محمدظاهر شاه (1312-1352ش) در همه ولایات، مکتب نسوان تأسیس شد. علاه بر تاسیس مکاتب، در سال 1315ش، دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت برای آموزش زنان در رشته‌های زبان، بهداشت، مخابرات و فنون راه اندازی شد.[۶] در حکومت سردار محمدداود خان (1352-1357ش) به روال سابق زنان مانند مردان، به‌عنوان محصل، معلم و مربی، در مراکز آموزشی و دانشگاهی حضور داشتند.[۷]
وضعیت تعلیم و تربیت زنان در دوره حاکمیت حزب خلق و پرچم (1357-1373ش) رو به افول گذاشت.[۸] از سال 1371 تا 1376ش به دلیل شدت یافتن جنگ‌های داخلی، مراکز آموزشی دچار خرابی و ویرانی بیشتر شد و برای تقویت تعلیم و تربیت رسمی دختران و زنان نه تنها کاری صورت نگرفت، بلکه جنگ، محدویت‌هایی را نیز برای آن‌ها به‌وجود آورد.[۹] در دوران حاکمیت اول طالبان (1376 تا 1380ش)، دختران و زنان از حق تحصیل منع شدند.[۱۰] ولی پس از شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی افغانستان، تحصیل رسمی زنان و دختران به یک خواست عمومی مبدل شد و در اکثر مناطق افغانستان زمینه دسترسی زنان به تحصیل فراهم گردید. اما در پی به قدرت رسیدن مجدد طالبان در 1400ش، متعلمین (دانش‌آموزان) دختر صنف (کلاس) 6 تا 12 از تعلیم محروم شده‌اند.
نظام آموزشی دختران
در قانون معارف افغانستان، مراحل تعلیمی به تعلیمات پیشا مکتب، تعلیمات اساسی و ثانوی تقسیم شده است. تعلیمات اساسی شامل شش سال ابتدایی و سه سال متوسطه می‌شود. دوره ثانویه یا لیسه (دبیرستان) از کلاس نه تا دوازده را در برمی‌گیرد.[۱۱] اما در اسناد جدید معارف افغانستان، مقاطع آموزشی دختران به تبع نظام آموزش عمومی، به سه مرحله‌ی ابتدایی، متوسطه (کلاس هفتم تا نهم) و ثانویه (کلاس دهم تا دوازدهم) تقسیم می‌شود. لیسه به سه بخش تقسیم گردیده است؛ تعلیمات عمومی، تعلیمات تخنیکی – مسلکی، حرفه‌ای و هنری، تربیت معلم و تعیلمات اسلامی. تعلیمات عمومی با پایان کلاس دوازدهم ختم شده و فارغین آن با کنکور وارد دانشگاه می‌شوند. اما متعلیمن سه رشته دیگر پس از اتمام کلاس چهاردهم فارغ التحصیل می‌شوند؛[۱۲] سوادآموزی و آموزش بزرگسالان روش دیگر تعلیم و تربیت دختران و زنان است.[۱۳] نه سال تعلیمات اساسی برای دختران مانند پسران رایگان و اجباری است، ولی دوره لیسه برای عموم رایگان اما اختیاری است.[۱۴]
سن شروع تعلیم و تعداد دختران متعلم
سن رسمی آموزش دختران در افغانستان از هفت سالگی آغاز می‌شود. با ثبت نام در مکاتب، رسما آموزش تعلیم و تربیت شروع می‌شود.[۱۵] براساس آمارهای ارائه شده از سوی وزارت معارف در سال 1398ش به تعداد 925، 017، 10 متعلم در مکاتب تحت وزارت معارف مشغول تعلیم هستند که از این میان 17 درصد آن دختران هستند.[۱۶]
عدالت آموزشی زنان
در قانون اساسی دوره جمهوری اسلامی افغانستان، زنان و مردان از حق تعلیم و تحصیل برابر برخوردار بودند و در ماده 44 قانون اساسی توجه ویژه به تعلیم و تربیت دختران و زنان صورت گرفته است.[۱۷] در ماده سوم قانون معارف نیز به تساوی حقوق تعلیمی مردان و زنان تاکید شده است.[۱۸] همچنین بر پایه كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان (CEDAW)، حکومت افغانستان تعهد کرده بود تا کلیه تدابیر مناسب را برای محو تبعیض علیه زنان در عرصه تعلیم و تربیت، اتخاذ کند.[۱۹]
اما میزان دسترسی دختران به تعلیم در مقایسه با پسران اندک بود. ناامنی، در دسترس نبودن مکاتب دخترانه برای عموم، کمبود معلم زن، فرهنگ، ساختارهای اجتماعی و وضعیت اقتصادی، مهم‌ترین موانع تحصیل دختران برشمرده شده است.[۲۰] اما در شرابط موجود عامل سیاسی نیز افزوده شده است.
پانویس
- ↑ علیزاده، «مکتب‌خانه؛ پیدایش، سیر تحول، قوت‌ها و ضعف‌ها»، 1397ش، ص166.
- ↑ خواند میر، تاريخ حبيب السير، 1380ش، ج3، ص176.
- ↑ مظفری تخاری، زن در میزان اسلام، تاریخ و افغانستان، 1389ش، ص248.
- ↑ مظفری تخاری، زن در میزان اسلام، تاریخ و افغانستان، 1389ش، ص251.
- ↑ کامگار، تاریخ معارف افغانستان، 1387ش، ص26.
- ↑ مظفری تخاری، زن در میزان اسلام، تاریخ و افغانستان، 1389ش، ص255.
- ↑ مظفری تخاری، زن در میزان اسلام، تاریخ و افغانستان، 1389ش، ص256.
- ↑ مظفری تخاری، زسن در میزان اسلام، تاریخ و افغانستان، 1389ش، ص258.
- ↑ مظفری تخاری، زن در میزان اسلام، تاریخ و افغانستان، 1389ش، ص259.
- ↑ حقانی، حفیظ‌الله، طالبان، 1377ش، ص135.
- ↑ وزارت معارف، «قانون معارف افغانستان»، وب‌سایت شبکه اطلاع رسانی افعانستان، تاریخ بازدید: 17 مهر 1401ش.
- ↑ وزارت معارف، «قانون معارف افغانستان»، وب‌سایت شبکه اطلاع رسانی افعانستان، تاریخ بازدید: 17 مهر 1401ش.
- ↑ وزارت معارف، «قانون معارف افغانستان»، وب‌سایت شبکه اطلاع رسانی افعانستان، تاریخ بازدید: 17 مهر 1401ش.
- ↑ وزارت معارف، «قانون معارف افغانستان»، وب‌سایت شبکه اطلاع رسانی افعانستان، تاریخ بازدید: 17 مهر 1401ش.
- ↑ وزارت معارف، پالیسی تعلیم و تربیه دختران، 1397ش، ص7.
- ↑ وزارت معارف، چارچوب اصلاحات سیستم معارف افغانستان، 1400ش، ص3.
- ↑ قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان، مصوب 1382، ماده چهل و چهارم.
- ↑ وزارت معارف، «قانون معارف افغانستان»، وب‌سایت شبکه اطلاع رسانی افعانستان، تاریخ بازدید: 17 مهر 1401ش.
- ↑ رضایی، «محرومیت اطفال از حق آموزش در افغانستان»، 1397ش، ص464.
- ↑ رضایی، «محرومیت اطفال از حق آموزش در افغانستان»، 1397ش، ص470.
منابع
- حقانی، حفیظ‌الله، طالبان، ترجمة رحیم‌الله صافی، کابل، بنیاد نشرات حقیقت، 1377ش.
- خواند مير، غياث‌الدين بن همام‌الدين، تاريخ حبيب السير، تهران، خيام، چاپ چهارم، 1380ش.
- رضایی، مهری، «محرومیت اطفال از حق آموزش در افغانستان»، در فصلنامه اندیشه معاصر، سال سوم، شماره یازدهم، بهار 1397ش.
- علیزاده، احمدعلی، «مکتب‌خانه؛ پیدایش، سیر تحول، قوت‌ها و ضعف‌ها»، در فصلنامه اندیشه معاصر، شماره یازدهم، سال سوم، بهار 1397ش.
- قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان مصوب 1382، کابل، میوند، 1383ش.
- وزارت معارف، «قانون معارف افغانستان»، شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید 17 شهریور 1401ش.
- کامگار، جمیل‌الرحمان، تاریخ معارف افغانستان، کابل، میوند، 1387ش.
- مظفری تخاری، عبدالغفار، زن در میزان اسلام، تاریخ و افغانستان، کابل، الازهر، 1389ش.
- وزارت معارف، پالیسی تعلیم و تربیه دختران، مسوده، 1397ش.
- وزارت معارف، چارچوب اصلاحات سیستم معارف افغانستان، 1400ش.