آموزش کودک به کودک

آموزش کودک به کودک؛ از روش‌های مؤثر و موفق در آموزش کودکان.

آموزش کودک به کودک، از جمله الگوهای موفق در زمینۀ آموزش به کودکان است که علاوه بر یادگیری کودکان، به تحقق اهداف آموزشی مطرح در تعلیم و تربیت کودکان نیز کمک می‌کند. این شیوۀ آموزشی، امروزه، در بسیاری از کشورهای دنیا رایج شده و افراد بیشتر در آموزش بهداشت و پیشگیری از این رویکرد استفاده می‌کنند.

تاریخچه

آموزش کودک به کودک که یکی از انواع رویکرد کلی «آموزش همسالان» است، از دهۀ 1970م فراگیر شد. در سال 1978م، اولین گردهمایی در راستای معرفی و برنامه‌ریزی آموزش کودک به کودک، در آموزش بهداشت توسط انستیتوی آموزش و بهداشت کودکان در لندن برگزار شد. نتیجۀ این گردهمایی، راه‌اندازی رویکرد کودک به کودک در 1979م در لندن بود که تا 1996م، در 68 کشور دنیا از جمله ایران، این برنامه‌ها اجرایی شدند. امروزه، از این شیوۀ آموزشی، در یادگیری دروس از جمله ریاضی، انگلیسی، جغرافیا، علوم اجتماعی و سلامت و بهداشت استفاده می‌شود. کارشناسان، بهترین مکان استفاده از این روش را در مدرسه می‌دانند. در کشورهای در حال توسعه، هنوز هم کودکان بزرگ‌تر همواره بخشی از مسئولیت‌های مربوط به مراقبت و آموزشِ کودکان کوچک‌تر در خانواده را بر عهده دارند که این نیز همان آموزش کودک به کودک محسوب می‌شود.

اصول

رویکرد آموزشی کودک به کودک بر سه فرض استوار است:

1. آموزش در سنین ابتدایی زندگی، اثربخش‌تر است؛
2. آموزش، در هر محیطی مانند مدرسه، خانه یا اجتماع، باید در حد امکان فراگیر بوده و به‌عنوان بخشی حیاتی از زندگی کودک محسوب شود؛
3. کودکان، همیشه، اراده، توانایی و انگیزۀ لازم برای آموزش به یکدیگر را دارند.

ویژگی‌ها

دیدگاه

در آموزش کودک به کودک، هدف یادگیری است و به این رویکرد نباید به‌صورت «کمک توانا‌تر به ناتوان‌تر» نگریست؛ بلکه در این روش، کودکان به‌ویژه در محیط مدرسه، در نقش معلم و دانش‌آموز کار کرده و اصل «آن‌که یاد می‌دهد یاد هم می‌گیرد» را به کار می‌گیرند.

سن و سال

بر اساس آنچه که در تحقیقات به اثبات رسیده، کودکان، زمانی‌که به‌صورت فعال، در جریان یادگیری قرار می‌گیرند، بهتر و مؤثرتر مطالب را آموخته و این جریان اطلاعات و آموزش، در بین افراد همسن به‌صورت راحت‌تری انتقال می‌یابد. این نوع از آموزش، دارای اثراتی مثبت بر دانش، مهارت و نگرش دانش‌آموزان داشته و آنها را مسئولیت‌پذیر می‌کند تا در راستای همکاری و حل مشکلات در زندگی نیز آمادگی لازم را کسب کنند. کارشناسان، همچنین، بر این باورند که اطلاعات حساس، بین افراد هم سن و سال به‌صورت راحت‌تری مطرح می‌شود.

مشارکت

آموزش کودک به کودک (آموزش همسالان)، نمونه‌ای از مشارکت گروه همسال و غیرهمسال است.

1. مشارکت افقی: مشارکتی است که در میان کودکان و گروه‌های همسال ایجاد شده و نقشی مؤثر در پیشبرد اهداف مورد نظر آموزشی دارد.
2. مشارکت عمودی: مشارکتی که بین کودکان و بزرگسالان یا معلمان ایجاد می‌شود. در این نوع از مشارکت، بزرگسالان، بر جهت‌گیری صحیح روند کار گروهی و دست‌یابی به هدف مورد نظر، نظارت دارند.

فواید

رویکرد آموزش کودک به کودک، دارای مزایایی به شرح زیر است:

1. شناخت خوب همسالان از محیط اجتماعی- فرهنگی
2. بهبود هنجار‌های اجتماعی
3. درگیر شدن کودکان در طراحی طرح‌های مرتبط با خود آنها
4. افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس
5. پرورش قدرت تصمیم‌گیری
6. حس مسئولیت‌پذیری
7. عدم تحمیل هزینه‌های اضافی
8. یاد گرفتن همکاری در گروه‌ها
9. افزایش مهارت در ارائۀ مطالب
10. ارتقای سطح و طرز فکر
11. بهبود سطح نمرات درسی کودکان در مدرسه

خطرات

از منظر کارشناسان، آموزش کودک به کودک، به‌ویژه در سنین نوجوانی می‌تواند خطراتی را نیز به دنبال داشته باشد. فشار همسالان، یک عامل پیش‌بینی‌کنندۀ قوی در رفتارهای فردی و اجتماعی نوجوانان است. به‌همین دلیل، گاهی ممکن است رویکرد آموزش کودک به کودک، به فشار از سمت همسالان تبدیل شده و کودک به انجام رفتار پرخطر متمایل شود. باید در نظر داشت که در گروه افراد هم سن و سال، گاهی ممکن است کودک به‌منظور نزدیک شدن به رفتار گروه، دست به اقدامات خاصی بزند؛ مانند اولین تجربۀ مصرف الکل، داروهای اعتیادآور یا مواد مخدر، رفتارهای پرخطر جنسی یا رفتارهای خشونت‌آمیز.

منابع

• حیدرنیا، علیرضا، «یاری کودک به کودک»، ارمغان دانش، دوره 5، شماره 17-18، 1379ش، 28-35.
• خضری، آناهیتا، «تدریس همسال: راهبرد آموزش به دانش آموزان دارای نیازهای ویژه در نظام آموزش فراگیر»، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی درسی، شماره 112، 1391ش.
• رضاپور لاکانی، سپیده، «از آموزش همسالان تا ارتقای سلامت دانش آموزان»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 10 آبان 1401ش.
• موسوی، سیدعباس، «تأثیر آموزش از طریق همسالان بر آگاهی و عملکرد دختران پیرامون سلامت بلوغ»، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دوره 29، شماره 177، 1398ش، ص124-138.
• نجار لشگری، سحر، «بررسی تأثیر آموزش کودک به کودک بر آگاهی های بهداشتی دختران پایۀ سوم ابتدایی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی دانشکدۀ پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، شماره 10، 1392ش.
• Child to child trust, review of activities. London institute of education, United Kingdom, 1996.
• Fryer Ml, health education through interactive radio: a child-to-child project in Bolivia, health education quarterly, 1991.
• Karimzadeheshirazi K, Heydarnia A. Child to Child’s help: A New approach to health education. Armaghanedanesh, Journal of Yasuj University of Medical Sciences. 2000.
• Kohynejad M. A study of the relationship of social skills and mental health with educational improvement of second grade high school girl students in Tehran, Imam Hossein University, 2008.
• Murray J, the prevention of dental disease, second edition, odford: oxford university press, 1989.
• Noori Sistani M, Merghati Khoi E, Taghdisi MH. Promoting Knowledge, Attitude and Practices (KAP) of the mothers in their Girls Pubertal Health Based on Peer Education Approach, Journal of Babol University of Medical Sciences, 2010.
• Rieser R. Implementing Inclusive Education. London: Charles worth Group, 2008.
• Rieser R. Implementing Inclusive Education. London: Charles worth Group, 2008.
• Rotheram-Borus MJ, Miller S, Koopman C, Haignere C, Selfromge C. Adolescents living safely: AIDS awareness, attitudes and actions. New York: HIV Center for Clinical and Behavioral studies, 2002.
• Trunet G, Shepherd J, A method in search of a theory: peer education and health promotion. Health Educ Res 1999.
• WHO UNICEF. Programming for adolescent health and development, 2005, http://www.unicef.org.